Биліктегі әйел жайлы не білеміз?

БИЛІКТЕГІ ӘЙЕЛ ЖАЙЛЫ НЕ БІЛЕМІЗ?

Қазақтың санасына ертеден ер азаматтар «отағасы», әйел заты «отанасы» деген пікір сіңісіп кеткен. Ерлер түздің адамы, ол отбасын асырауға міндетті. Ал аналар өмірге ұрпақ әкеліп, оны аялы алақанына салып, бағып-қағумен айналысқан. Соңғы жылдары гендерлік саясатты­ жүзеге асыруға біршама көңіл бөліне бастады. Билік басына әйелдер келуде. Олардың үлес салмағы әзірге 30 пайызға жеткен жоқ. Дегенмен, сол нәтижеге қол жеткізу жолындағы жұмыстар ерекше қарқынға ие. Қазақ – табиғатында әсірешіл, өзге жұрттан көргенін өнеге тұтып, үйреніп алуға бейім тұратын халық.

Елімізде соңғы жылдары батыстық үлгідегі гендерлік саясаттың белең алып, яғни қыз-келіншектердің құқын қорғап, олардың қоғамдағы рөлін көтеруге мемлекет тарапынан көңіл бөлінуі осының бір айқын дәлелі секілді. Батыста ХІХ ғасырдың орта шеніне дейін әйелдерді адам құрлы көрмегендіктен, осы қорлыққа намыстанған нәзік жыныстыл­ар еркектердің алдында өздерін төмендет­пеудің жолын қарастырды. Әлемде осылайша «феминизм», «гендерл­ік саясат» деген ұғымдар пайда болды. Бірақ ғалымдардың пікірінше, батыстықтар гендерлік саясаттың­   жақсылығын   көріп отырмаған сыңайлы. Бұл сөзге дәлел ретінде Батыс елдерінде бала туу санының­ күрт азайып кеткендігін айтуға болады. Бұл қауіп біздің мемлекетті де айналып өтпесі анық. Сондықт­ан ұтарымызд­ан ұтылатын жағымыз басым екеніне­ осы бастан­ бас ауыртқан жөн.  Жалпы, «гендерлік  саясат қазаққа   қажет  пе?»  деген сауал  төңіре­гінде  ой  қозғасақ.

Қазақ елінің басынан түнерген бұлт кетпей, түрлі қиыншылықтарды бастан өткерген замандарда анала­рымыздың ел ертеңі үшін ерлермен қатар ауыр жұмыстарды атқаруына тура келді. Соғыс­ жылдарында, тіпті тылда еңбек етіп, майданды астықпен қамтамасыз еткені белгілі. Ал тәуел­сіздіктің таңы атқан тұста да отбасын асырауда ер мен әйел бірдей қызметтер атқарды. Керек десеңіз, еліміз­дің Конституциясының 14-бабында заң мен сот алдында жұрттың бәрінің тең екендігі, тегіне, әлеумет­тік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, діни көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты не­месе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкім­ді ешқандай кемсітуге болмайтыны анық жазыл­ған. Содан бері нәзікжандылардың құқығын қор­ғайтын түрлі ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер қаптап кетті. Солардың әсері болу керек, қазір бұ­рымдылардың көбі отбасын құрып бала-шағалы болуды емес, карьера қуып, биліктің бір тұтқасын ұстауды­  мақсат  қылады.

Әйел – ақ жаулықты ана, ибалы қыз, инабатты келін, қылықты қарындас. Тоғыз ай, тоғыз күн толғатып, «тар құрсағын кеңітіп» бүкіл адамзатқа өмір сыйлайды. Содан да болса керек, қазақ ұрпақ тәрбиесін әйел-анаға жүктеген. Тарихқа үңілсек, елімізде отбасы инс­титуты бұрыннан қалыптас­қанына көз жеткіземіз. Ол кездері әйел бала-шағасына қараған, өсірген, тәрбиелеген. Ал ер азаматтар болса, ел мен жер­ді қорғап, сыртта жүрген. Сондай-ақ, «әйел – үйдің қазығы, еркек – үйдің азығы» демекші, бөріктілер отбасын қамтамасыз етіп отырған. Бірақ бүгінде бұрымдылар билік басында еркек­пен иық тірестіріп жұмыс істеп жүр. Бірақ от анасына бала­натын арулар «екі кеменің басын ұстаған суға кетедінің» керін киіп жүрмесін. Қазір ғылым, білім, техника, ақпарат, сауаттылық заманы. Ерлердің ісі болып есептелетін салада әйелдердің саны артып келе жатқандығын кім де болса мойындайды. Әйел көлікті де жүргізе алады, ұшақты­ да басқарады. Оған ешкім де қарсылық танытып жатқан жоқ. Мұның барлығы адамның қабілетіне, іскерлігі мен алға қойған мақсат-мүдделеріне байланысты. Бөлтірік шешеннің сөзімен айтқанда: «Елдің баласы біл­генді білмесе, ел анасы болып не керек­, аздың білгенін білмесе, басшы болып не керек, ұрғашының білгенін білмесе, еркек болып не керек». Жалпы, Батыста диалектиканың негізгі заңы қарама-қайшылықтардың бірлігі мен күресі деп аталады. Яғни олар осы заң арқылы қоғамда әйел мен еркекті, бай мен кедей­ді бір-біріне қарсы қояды. Ал Шығыс ілімінде диалектиканың негізгі заңы керісінше: қарама-қайшылықтардың бірлігі мен үйлесімділігі. Біздің қоғамда ешқашан ер мен әйел жарыс­паған. Бұны біз қолдан жасап отырмыз. Тіпті Батысқа елік­теуімізден биліктегі бұрым­дылардың үлесін арттыруға қаржыны да аяп жатқан жоқпыз. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліме­тінше, 2009-2011 жылдары «Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және отбасылық жағдайды жақсартуды дамыту шаралары» бағдар­ламасына 38,4 млн. теңге бөлініпті. Яғни гендерлік саясат Қазақстанда да қарқынды жүзеге­ асырылып жатқанын билік тұтқасын ұстаған нәзікжандылардың қатарының артуынан аңғаруға болады. Мәселен, ҚР Парламентінің құрамында  22 нәзікжанды бар. Бұл – депутаттардың жалпы санының 15 пайы­зы. 3 әйел – облыс әкім­дерінің орынбасары, 5 нәзікжанды ау­дандарға басшылық жасайды. Аудан басшылары орын­басар­ларының 18 пайызы, ауылдық және селолық округтер әкім­дерінің 12 пайызы әйелдер. Атқару­шы орган саналатын Үкіметтің құрамында 2 министр, 4 жауапты хатшы, 6 вице-министр бар. 2016 жыл­ғы жоспарлы мерзімде саяси аренадағы әйелдер үлесі 35 пайыздан кем түспейді деген­ жоспар бар.

Алдыңғы қатарлы ел болуға ұмтылған қоғамда гендерлік теңсіздік және теңдік мәселесі де «ұлттық идеяны» айқындау­шы факторлар қатарында. Қазақ қоғамы үшін қолдау тауып­ та, сыналып та жатқан кереғар пікірлердің алмағайып түсуіне ықпал етіп отырған мәселе – осы. Әйелдер мәселе­сі тарихи жағынан алғанда да, бүгінгі шынайы уақыт шеңберінен алғанда да бұқаралық санағ­а әсер ететін, қоғам дамуы­на да ықпалды көпшілік құбылыстар қатарында. Қазақ қоғамы үшін гендерлік саясат мәселесін ұлттың менталитетіне, елдік сананың ерекше­ліктеріне қарай күштеп, таңып енгізу артық. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, қазақ тарихында, ұлт мәдениетінде, салтында, дәстүрінде әйел адамның, қыз баланың қоғамдағы орны, ең алдымен, отбасындағы орным­ен қадірлі саналған. Дегенм­ен, дамыған демократиялық елдердің құндылық­тары, атап айтқанда, әйелдерге­ қатысты саясатына еліктеуден гөрі, өзімізге жақын ұлттық саяси ұстаным, өте білікті де аса нәзік саясат дұрыс деп санай­мын. Яғни әйел адам бола­шақ ұрпақты жалғастырушы ана, мемлекет өміріндегі жауапты қызметкер, отбасындағы аяулы жар екендігін еш­қашан науқандық саясатқа айнал­дырмау қажет. Ірі ойшыл философ Бенедикт Спиноза «Билік басындағы әйел бүкіл әлемге қатерлі» деген екен. Расында әйелде мейірім болмаған жағдайда өмірдегі тепе-теңдік бұзы­лады. Әйел – үйдегі, еркек – түздегі шаруаны реттеп, өз ұрпағының қамын ойлап, тәлім-тәрбие беріп отырса, бұл дүниенің бақыты­  сол  емес  пе?