Агрессия

 
АГРЕССИЯ ЖӘНЕ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ 
 
 
 
 
“Агрессия” ұғымы қазiргi таңда кең көлемде қолданылады, сондықтан оны жеке мәндерден шеттету керек. 
 
Әр түрлi авторлар өздерiнiң жұмыстрында агрессия және агрессивтiлiктi әр түрлi анықтайды: адамның туылған кездегi “орналасқан территориясынан қорғану”(Лоренц ), үстемдiлiкке ұмтылу, жеке адамның қоршаған ортадағы жау адамдарына реакциясы (Хорни, Фромм). Агрессия және фрустрацияға байланысты теорияларда да кең көлемде қамтылады (Маллер, Дуб, Доллард). 
 
Агрессивтiлiк мәселесi бүгiнгi психологияның маңызды мәселелерiнiң бiрi. Адам өмiрiнiң маңызды оқиғасы, адамдар тіпті басқа адамдардың өміріне зиян келтіріп отырады. 
 
Неге адамдар қоршаған ортасына зардап шектiруге ұмтылады. Неге әке – шешелерi өз балалаларын ұрады? Өз- өзiн өлтiрген адам, қалай өзiне қол көтередi? 
 
Агрессия туа берiлген, инстинктивтi феномен болып табылады ма деген сұраққа психолог, физиолог, этолог, философтардың түрлi көзқарастары бар. 
 
Бүгiнгi күнгi агрессия теориялары, адамның агрессивтi мiнез- құлқының себебiн және механизмiн түрлiше түсiндiредi. 
 
Бiреулерi агрессияны инстинктивтi құмарлықпен (З. Фрейд, К. Лоренц), басқалары агрессивтi мiнез- құлық фрустрацияға деген реакция ретiнде тiркеледi. (Дәл Доллард, Л.Берковитц), үшiншiден, агрессия әлеуметтiк үйрену нәтижесi ретiнде қарастырылады. (А. Бандура). 
 
Неғұрлым эксперименталды дәлелденген агрессияның фрустрациялық теориясы және әлеуметтiк үйрену теориясы. Дегенменде агрессияның биологиялық шартталуы туралы пiкiр-таластар жүруде. Бұрушыдан басқа, агрессия тағы бейiмделу функциясын орындайды яғни пайдалы болып табылады. (Э. Фромның анықтамасы бойынша). Ол өмiрдi қолдауға қабiлеттендiредi және виталды қажеттiлiк қаупiне деген реакция. К.Лоренц ойынша, агрессия эволюциялық дамудың маңызды элементi. 
 
Жануарлар мiнез-құлқын бақылай отырып, түр бойынша қарсыласына бағытталған агрессия, бұл түр үшiн ешқандай зиян емес, керiсiнше, ал оның сақтау қызметiн орындайды, деген қорытындыға келедi. 
 
Агрессия дегенiмiз не? Агрессия формалары немен байланысты? Оны модификациялауға болады ма? Оның деңгейiн ұлғайтатын немесе азайтатын факторлар қандай? Агрессияға анықтама беру қиын, агрессияны түсiнудi жақсарту үшiн, агрессияның әдеттегi түсiнiгiнен, деструктивтi мiнез- құлықпен байланысты түсiнiктi айырып алу керек. 
 
Басқаша айтсақ, басқа адамға зиян келтiретiн мiнез- құлық пен зиянсыз мiнез-құлық арасындағы айырмашылық анықтау керек. Агрессия анықтамасы тек әрекет нәтижесiне ғана сүйенбеу қажет, ол қылық жасаған адамның ниетiн де ескеру қажет. Көптеген психологтар агрессияны басқа адамға зиян келтiруге бағытталған мiнез- құлық ретiнде бағалауға бейiм. 
 
Э.Фромм агрессияға неғұрлым кең анықтама берген- ол тек адамға немесе жануарға шығын келтiру емес, сондай- ақ жансыз затқа да зиян келтiру. Соңғы уақыттары психологтар “агрессия” және “агрессивтiлiк” түсiнiктерiнiң синоним еместiгiн айтады. 
 
Агрессивтiлiк – бұл агрессияға деген дайындығында, сондай- ақ басқаның мiнез-құлқын жаулық ретiнде қабылдауға және интерпретациялауға бейiмдiлiкте көрiнетiн тұлға қасиетi. Агрессияның пайда болу және дамуының бiрнеше алғы- шарттары, тұлға ерекшелiктерiне және мiнез қасиеттерiне, сондай- ақ нұсқауларға шоғырланған. Агрессияны ыстық, шу, тарлық, лас ауа сияқты сыртқы белгiлер күшейтуi мүмкiн. Бұл себептер ситуативтi сипатқа ие.  
 
Агрессияның индивуалды детерминаттары үнемiлiк сипатқа ие, олар тұрақты. Адам, тұлғаның тұрақты қасиеттерi бекiтiлетiн мiнез- құлықтың сәттi моделiн “көбейтуге” бейiм, сондықтан қорлауға деген бейiмдердi кеңiнен қолданылатын құралдар: өлшемнiң күшеюi, жазалау уақытын ұлғайту т.б. көмегiмен қайта жасау сирек кездесетiн жағдай. Олар үшiн агрессия мақсатқа жету құралы болып табылады. Ол, олардың тұрғылық құрылымында терең тамырланған және мiнез- құлық моделi ретiнде көңiлден шығады, олар соққымен жауап беруден бас тартпайды. Бұл мәселенi шешудегi кiлт, өз- өзiне сенiмдiлiк деңгейiн жоғарлатуға, өмiрге және басқа адамдармен қарым- қатынастың қалыптасуын жоғарлатуға бағытталған психотерапия болуы мүмкiн.  
 
Неге бүгiнгi адам өмiрлiк қиыншылықты шешу тәсiлi ретiнде агрессияға жиi жүгiнедi? Жоғарыда көрсетiлгендей, адам агрессияға үйренедi яғни агрессияның әлеуметтену үрдiсi туралы тұлғаның агрессивтi мiнез-құлық дағдыларын игеру және агрессивтi дайындығының дамуының нәтижесi ретiнде айтуға болады. Агрессияны дағдыны және үйренудi талап ететiн әлеуметтiк мiнез-құлық ретiнде қарастырады. Агрессивтi әрекет ету үшiн, адам көп нәрсенi бiлуi қажет. Мысалы, қандай сөз және әрекет зардап көрсетедi, қандай тәсiлдер ауыр тиедi т.б. Бұл бiлiмдер туа берiлмейдi, адамдар өздерiн агрессивтi үстем етіп кқрсету үшiн үйренеді. 
 
Агрессия шынайы мадақтауды алып келедi. Басе ойынша агрессия, үлкен адамдарда да мадақталады. Агрессивтi мiнез-құлықты бекiтудiң жақсы тәсiлi – бұл тiкелей қолдау. 
 
Мадақтау, материалды мадақтаулармен бекiту өте тиiмдi. Агрессивтi реакцияларды өзiнiң тәжiрибесiне игеру маңызды рөлге ие, бiрақ бақылау арқылы үйрену тiптi көбiрек әсер етедi.  
 
Көптеген балалар үшiн агрессивтi мiнез-құлық үлгiсiнiң басты қайнар көзi отбасы болып табылады. Зерттеулердiң көрсетуiнше, агрессивтi балалар шығатын отбасылары үшiн, отбасы мүшелерiнiң арасындағы қарым-қатынас ерекше сипатқа ие. Осындай тенденцияларды “зорлық циклi” деп суреттеген. Агрессияға бейiм балалар, ата-аналарының бiр-бiрiне деген өзара қарым-қатынасының түрiн - қайталайды. 
 
Баламен қатал қарым-қатынаста болу, оның құрдастарымен қарым-қатынасyда мiнез-құлықтың агрессивтiлiгiн жоғарылатып қана қоймайды, сондай-ақ, есейген шақта физикалық агрессияны тұлғаның өмiрлiк стилiне айналдыра отырып, зорлыққа бейiмдiлiгiн қабiлеттендiредi. 
 
Спонтанды агрессия – бұл, тұлға басқа адамдардың қиыншылығын бақылай отырып сезетiн, санадан тыс қуаныш. Бұл ойламаған жерден пайда болатын, бiреудiң көңiл-күйiн бұзу, ашуландыруға деген себептелмеген қалау. 
 
Реактивтi агрессия – адамдарға деген сенбеушiлiкте көрiнедi, ренiштi кешiрмейдi және оны ұзақ ұмытпайды. 
 
Агрессия әлеуметтенуiнiң ординарлы және парадоксальды типтерiн бөлiп көрсетедi.  
 
Агрессияның ординарлы әлеуметтенуi – бұл тiкелей агрессивтi мiнез-құлық дағдыларын меңгеру және тұлғаның агрессивтi дайындауының дамуы.  
 
Агрессияның парадоксында әлеуметтенуi кезiнде тұлғаның өзгерiсi жоғарыда аталған факторларға тәуелсiз өтедi. Агрессивтiлiк тұрақты тұлғалық сипаттама ретiнде өзiндiк креомазицация мүмкiндiгiнiң басылуының мәндi тәжiрибесiнiң салдарынан қалыптасады. Бұл бағыт, тұлғаның “тұйық” және спонтанды агрессивтiктiлiк сияқты қасиеттердiң тiкелей байланысты туралы мәлiмет алуымен дәлелдендi.  
 
Агрессияны түсiндiруде бiзге екi тiкелей түсiнiк қажет болады. Қажеттiлiк генетикалық бағдарламаланған тiршiлiк иесiнiң белсендiлiгiнiң қайнар көзi болып табылады, организмнiң iшкi күйiмен анықталады, абстрактiлi және тек мотивация арқылы көрiнуi мүмкiн.  
 
Мотивация есте объект бейнелерiнiң және әрекеттердiң белсендiлiгiнiң физиологиялық механизмi, солармен байланысты қажеттiлiктi қанағаттандыру үшiн көптеген мотивация болуы мүмкiн. Агрессия дербес қажеттiлiк болып табылады яғни туа берiлген, абстрактiлi және өзіндік жеткілікті болады.  
 
Агрессия өмiрлiк тәжiрбиенiң жиналу үрдiсiнде басылуы немесе күшеюi мүмкiн, бұл жерде агрессия қажеттiлiк емес, мотивация ретiнде қарастырылуы керек. Бұл мотивация туа берiлген компонентке ие, тiршiлiк иесiнiң өмiр ағысында кеңейедi және тасымалданады, мiндеттi түрде эмоциямен байланысты. Ол түрлi қажеттiлiктерге қызмет етуi мүмкiн, тiптi, жеңiл жүзеге асатын мотивацияға айналуы мүмкiн. 
 
Агрессивтi мотивация спецификалық мотивациялармен қатар организмнiң түрлi қажеттiлiктерiн қанағаттандыруы мүмкiн. Агрессияға беретiн бiздiң анықтамамыз: Агрессия- бұл спецификалық емес, спецификалық мотивациямен үйлесе отырып организм қажеттiлiгiне қызмет ететiн көмекшi мотивация. 
 
Агрессияның типтерiнiң бiрнеше жіктемесі бар: 
 
Иерархиялы агрессия; түрлi жыныс өкiлдерi арасында болуы мүмкiн, мақсат – басқаның бағынуына жете отырып, өзiнiң әлеуметтiк статусын жоғарлату; 
 
Жыныстық агрессия, мақсат – тыныштық бақталастан құтылу; иерархиялы агрессиямен тығыз байланысты. 
 
Аналық агрессия: өз балаларын қорғау. 
 
Территориялық агрессия және оның жеке жағдайы топаралық агрессия: территорияны қорғау; 
 
Қорқынышпен шақырылған агрессия, критикалық агрессия сияқты. Мақсат-жақындау ара-қашықтығын сақтау. 
 
Кедергiмен шақырылған агрессия: қандай да бiр әрекеттi жасау мүмкiн еместiгiмен байланысты, агрессивтi реакцияның кең спектрлi. Мақсат –кедергiнi шеттету. 
 
Құрбанға жыртқыштың агрессиясы. Бақталасқа деген агрессия. Өзге Балаларға деген агрессия. Адамға деген агрессия. 
 
Бұл агрессия типтерi көрiну және әсер ету объектiсi сферасы бойынша бiрiгуi мүмкiн. Әлеуметтi-жыныстық агрессия. 
 
Бiрiншi, ең үлкен топ жыныстық, аналық және иеархиялы агрессияны бiрiктiредi яғни әлеуметтi – жыныстық мiнез-құлық контексiнде көрiнедi. Бұндай агрессияның типi әлеуметтiк серiкке бағытталған. 
 
Мұндай агрессивтi реакцияның басқалардан ерекшелiгi – оның биохимиялық негiзi. 
 
Территориялық және топаралық агрессия. 
 
Агрессивтi мотивацияның бұл типi әләуметтi –жыныстықпен тығыз байланысты, бiрақ бөлек қарастырылуы керек. Территориялық агрессия кең мағынада сыртқа бағытталған, мұндай агрессияның объектiсi тек басқа түр ғана емес, сондай-ақ белгiлi бiр ситуациядағы кез-келген тiрi объектiлер, жоғары құнды территория зонасын бұзушы. 
 
Тағы да бiр агрессивтi мiнез-құлықтың аспектiсi, топаралық агрессиямен байланысты – бұл “жау бейнесi”. 
 
Адреналин – тәуелдi агрессия. Адреналин кез-келген агрессивтi реакциямен байланысты. 
 
Қорқынышпен шақырылған агрессия, қызықты, К. Лоренц терминi бойынша критикалық реакция. Бұл вариантта агрессивтi мотивация өз-өзiн сақтау қажеттiлiгiн қанағаттандыруда қамтамасыз етедi. Агрессия қаншалақты күштi болса, қорқынышта соншалықты күштi. 
 
Кедергiмен шақырылған агрессия, ситуация тобын қамтиды. Ол кез-келген қажеттiлiктiң қанағаттануына мүмкiндiк жасайды. Егер қандай да бiр объект қажеттiлiктi қанағаттандыруға кедергi жасаса, агрессивтi реакция мiндеттi шешуiнiң ыңғайлы тәсiлi бола алады . 
 
Агрессивтiлiктен жеке адамның, деструктивтi тенденциясын сипаттайтын, негiзгi субъективтiлiк қарым-қатынас облысындағы қасиетiн ұғынуға болады. Адам белсендiлiгiнiң деструктивтi компонентi іс-әрекеттi жасауға қажеттi, индивидуальды даму қажеттiлiгi секiлдi. 
 
Агрессивтiлiк сапалық және сандық сипаттарға ие. Барлық қасиеттер секiлдi, ол әртүрлi деңгейдi көрсетедi: толық жоқтықтан оның дамуының шегiне дейiн. Әрбiр жеке адам агрессивтiлiктiң анық деңгейiне ие болады. Жоқтық оны пассивтiлiкке, конформға әкеледi. Дамудың тым артық кетуi жеке адамның барлық кейпiн анықтайды яғни саналы кооперацияға қабiлетi жоқ, конфликтiлi болуы. Агрессивтiлiк субъектiнi саналы қауiптi етпейдi, келесi бiр жағынан, агрессивтiлiк және агрессия байланысының пайда болуы қаталдықты көрсетпейдi, агрессия актiсi өзi қауiптi және ұнатпаған формаларды саналы түрде қабылдамауы да мүмкiн. Агрессивтiлiк күнделiктi санада “жаман ойлың деструктивтi мiнез-құлық құндылыққа жету iс-әрекет мотивiн итермелейдi. 
 
Сыртқы практикалық әрекетi ұқсас болуы мүмкiн, бiрақ олардың мотивациялық компоненттерi тiкелей қарама-қарсы. Осыған орай агрессивтiлiктiң пайда болуын 2 негiзгi типке бөлуге болады: бiрiншi-мотивациялық агрессия, өзiн-өзi бағалау ретiнде, екiншi-инструменталдық, тәсiл ретiнде (осыдан түсiнiп, сол және басқасы сананың бақылауында пайда болуы мүмкiн, одан тыс және эмоциялық бастан кешiрулерге iлесетiн: ашу, жауластық) Практикалық психологтарды жеке адамның деструктивтi тенденцияға қатысып тiкелей жүзеге асып пайда болуындағы мотивациялық агрессия қызықтырады. Мұндай деструктивтi тенденцияның деңгейiн анықтай отырып, ашық мотивациялық агрессияның пайда болу мүмкiндiгiн болжауға болады. қолайлы диагностикалық әдiс Басса-Даркидiң сұрақтар тiзiмi болып табылады. 
 
А.Басс, агрессия және жауластық ұғымдарын бөле отырып соңғысын: “негативтi сезiмнiң дамуы, адамның және негативтi бағалау реакциясы” ретiнде анықтады. Агрессия және жауластықтың пайда болуына орай өзiнiң сұрақтар тiзiмiн құра отырып Басса .Дарки реакцияның мынандай түрлерiн бөледi: 
 
1. Физикалық агрессия-қарсы адамға физикалық күш жұмсау. 
 
2. Жанама-агрессия, астыртын жолмен басқа адамға бағытталу немесе ешкiмге бағытталмау. 
 
3. Ашу-түкке тұрмайтын күйлерге негативтi сезiмнiң пайда болуына дайын болуы (ашуланшақ, дөрекiлiк). 
 
4. Негативтiлiк-қарсы әдет-ғұрыпқа және заңдарға пассивтi қарсылық мiнез-құлықтан активтi күреске дейiнгi оппозициялы манера. 
 
5. Ренiш-айналадағы шын және жалған әрекеттерге күншiлдiк және жек көрушiлiк. 
 
6. Күмәндi-басқа адамдарға зиян әкелу және жоспарлауға байланысты, сенбеу және сақтық диапазонынан бастап басқа адамдармен қарым-қатынасына сенуге дейiн. 
 
7. Вербальды агрессия-негативтi сезiмдi форма (айқайлау, у-шу) арқылы көрсету, сонымен қатар сөздiк жауаптың мазмұны арқылы (қарғыс, байбалам). 
 
8. Кiнә сезiм-субъектiнiң мүмкiн сенiмдерiн көрсету, яғни оның жаман адам болып табылуы, жамандық жасауы, сонымен қатар олардың намысына тиюi. 
 
Сонымен , агрессия бұл тіршілік ету үшін де қажет. Агрессияны дағдыны және үйренуді талап ететін әлеуметтік мінез-құлық ретінде қарастырылады. 
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
 
1. Бирюшев Р.Р. Психология агрессивности и делинквентности.-Из-во. Кокшетауского ун-та. 2003 
 
2. Беркович Леонард. Агрессия: причины, последствия и контроль.-СПб прайм-УВРОЗНАК, 2002. 
 
3. Аронсон Э., Уилсон Т., Эйкерт.Р. Социальная психология. Психологические законы поведения человека в социуме.-М.;-СПб.: прайм. ЕВРОЗНАК, 2002.

Кроме хорошо известных созидательных  инстинктов (таких, как самосохранение, продолжение рода) у человека имеются  еще и разрушительные - например, инстинкты агрессии и аутоагрессии (то естьагрессии, направленной на самого себя). Первый проявляется в раздражительности, конфликтности, злобности, вандализме, драчливости и т. п. Второй находит выход либо в занятиях экстремальными видами спорта (скалолазание, авто- и мотогонки, прыжки с парашютом), либо в курении, употреблении спиртных напитков, наркотиков и просто в нездоровом образе жизни. Чтобы сохранить здоровье (а иногда и жизнь), надо научиться управлять агрессией. 

Опасна и многолика

Современные психологи различают  несколько видов агрессии.

• Эмоциональная. Проявляется в криках, слезах, в страстном желании высказать в лицо оппоненту все, что думаешь о нем.
• Вербальная. Фактически это уже «нападение словом» - от уничижительного высмеивания до ругательств, оскорблений и издевательств.
• Физическая. Самое настоящее рукоприкладство, выражаясь проще - драка. Увы, даже в нашем вроде бы цивилизованном обществе есть еще немалое число людей, считающих кулак главным аргументом в любом споре и любой ссоре.
• Предметная. В данном случае страдают кухонная посуда, мебель или какие-то другие предметы домашней обстановки.
• Внутренняя (аутоагрессия). Свойственна людям, владеющим собой, не дающим выхода своим эмоциям (не говоря уже о действиях). В результате агрессия уходит на уровень подсознания, а это опасно в первую очередь для них самих (впрочем, иногда и для окружающих, поскольку порой может прорываться наружу в виде немотивированных поступков). Аутоагрессия наиболее опасна, поскольку от нее человек обычно не защищается, а потому столь ужасны для него бывают ее последствия.

Приручаем внутреннего  монстра

Агрессию в любом виде ни в коем случае нельзя подавлять, загонять внутрь. Ведь если не давать ей выхода, то мощный выброс адреналина в кровь приведет к резким подъемам артериального давления, головным болям, даже нарушениям сознания. Психологи утверждают, что подобного рода «неот-реагированные» агрессивные эмоции могут вызывать не только инфаркты, инсульты, но даже онкологические заболевания!

Вот только мы живем  в цивилизованном обществе, постоянно  находимся в коллективе, и если по любому поводу начнем набрасываться  на своих оппонентов и крушить  в доме мебель, ни к чему хорошему это не приведет. Так что лучше  научиться управлять своей агрессивностью. Для этого существует несколько  простых правил.

• Примите свою агрессию. Скажите себе: « Да, я тоже, увы, бываю злым, меня можно рассердить и вывести из себя. И я имею право сердиться, но не более того».
• Выражайте свои чувства адекватными словами. Так вы подавите гнев в самом зародыше и не позволите ему вылиться в скандал или, напротив, в подавленную агрессивность. В ответ на обидное замечание в свой адрес как можно спокойнее и подчеркнуто вежливо скажите: «Вообще-то твои слова меня обижают, напрасно ты стал говорить со мной в таком тоне». Часто этого оказывается достаточно, чтобы подавить ссору.
• А если не помогло? Не лезьте в драку, выместите свою злость на неодушевленном предмете. К примеру, энергично скомкайте лист бумаги и швырните его в корзину для мусора. Ну а дома можно самозабвенно поколотить... нет, не посуду, а, например, подушку.
• Все еще не успокоились? Выйдите из кабинета или из комнаты и побегайте по лестнице между этажами, уединитесь в укромном уголке во дворе, покричите, поругайтесь с воображаемым оппонентом.
• Напишите обидчику письмо, изложите в нем все, что вы о нем думаете, выплесните вашу ярость, а потом нарисуйте на этом же листе бумаги ехидно улыбающиеся рожицы. Затем разорвите «письмо гнева» на мелкие кусочки и спустите обрывки в унитаз.
• Отличный способ прогнать агрессию - громкое пение. Подойдет любая задорная и веселая песенка: вот увидите, стоит исполнить пару куплетов - и вы почувствуете себя намного спокойнее.
• Уймите свой гнев с помощью специального корректирующего эмоции упражнения «Осмотр». Для этого уединитесь (в кабинете, спальне), снимите стесняющую вас одежду (галстук, обувь и т. д.), лягте на ковер на спину. Разведите ноги в стороны, ступни разверните носками наружу, руки вытяните вдоль туловища ладонями вверх, голову слегка запрокиньте назад и закройте глаза. Дышите через нос размеренно и спокойно. Полежите так 5 минут, потом попытайтесь представить себе помещение, в котором вы сейчас находитесь. Мысленным взором осмотрите стены, мебель, фиксируя взглядом детали картин, бра, портьер. Старайтесь как можно тщательнее, детально, «разглядеть» все особенности этих предметов. Закончив «осмотр» помещения, переключитесь на свое собственное тело. Теперь вы, так же мысленно, должны пройтись вдоль него - от головы до пят и обратно, сосредотачиваясь уже на особенностях своей одежды, восстанавливая в своей памяти ее цвет, покрой, фактуру материала. Теперь откройте глаза, глубоко подышите 2 минуты, слегка разомните руки и ноги, и только после этого поднимитесь.

Держите удар!

Мало уметь сдерживать собственную агрессивность, необходимо научиться защищаться от ее проявлений со стороны окружающих. Вот несколько  действенных приемов самозащиты от чужой агрессии.

• Вообразите себя настолько сильным и большим, что до вас просто не доходят никакие обиды и огорчения. Игнорируйте, не замечайте насмешки и выпады в свой адрес, напротив, пытайтесь находить в них что-то забавное, смешное. Помните: обидчивость и ранимость - возможные признаки заниженной самооценки.
• Если вам пока не удается пропускать мимо ушей неприятные слова, возведите между собой и агрессивно настроенным по отношению к вам человеком стену из толстого стекла. Что бы ни говорил вам ваш визави - вас это вовсе не трогает, ведь вы не слышите ни одного его слова!
• Если вы мысленно раз за разом возвращаетесь к ситуации, когда кто-то вас обидел или расстроил, «провентилируйте» свои эмоции. Попробуйте представить, что распахиваете дверь, через которую врывается сквозняк. Он продувает все самые отдаленные закоулки вашей души, выметая из нее тяжелые переживания, унося прочь обидевшие вас слова. Помогите ему: вдох - сквозняк врывается внутрь вас, выдох - он выметает из вас все дурные мысли и чувства. Для усиления очищающего действия наполните его запахами, которые ассоциируются у вас с чем-то успокаивающим, умиротворяющим, радостным (аромат моря, хвойного леса, свежескошенной травы, преющей осенней листвы), и вскоре от дурных воспоминаний не останется и следа!

Сила магического  квадрата

Если в какой-то сложной, вызывающей ваш гнев ситуации вы чувствуете, что вот-вот сорветесь, призовите себе на помощь «магический  квадрат», способный снимать эмоциональное  напряжение и даже выравнивать настроение (см. рис.).

Сядьте как можно  удобнее, расслабьте мышцы, положите перед  собой лист бумаги с этим изображением и, не отрываясь, в течение 2 минут  всматривайтесь в те образы, которые  рождаются в вашем сознании при  созерцании рисунка. Затем закройте глаза и для усиления психотерапевтического  эффекта положите на «магический  квадрат» ладонь (женщины - левую, мужчины - правую). Дышите спокойно, 5-10 минут  продолжайте всматриваться в  образы.

ВНИМАНИЕ! Эффективнее действует изображение, увеличенное до размеров листа формата А4 (обычной машинописной странички).

http://greenstate.ru/articles/47-agressiya.html

Агрессия – естественное человеческое чувство, наряду с чувством голода, чувством любви или чувством страха. Проблемы возникают не по причине  появления агрессии, а из-за неумения ей распорядиться безопасно для  себя и окружающих. | East News Есть два типа людей: агрессоры и аутоагрессоры. Агрессоры все напряжение выражают сразу, в резких обидных выражениях (мы сейчас не будем говорить о рукоприкладстве), тем самым обижая других людей и вторгаясь на их территорию. Аутоагрессоры свою злость, гнев, обиду направляют внутрь себя, обвиняя себя в том, что происходит. Тогда агрессия либо разрушает человека изнутри, что приводит к болезням, либо копится до какой-то критической точки, после чего человек взрывается и выливает все напряжение на близких людей, которые не могут оказать сопротивление. Часто это бывает в семье. Мама, которой нахамил продавец в магазине, вдруг кричит на ребенка из-за мелкой провинности, или отец, который не смог отстоять свою правоту на ковре у начальства, проклинает жену-домохозяйку за недосоленный суп. В психологии известны безопасные способы выражения агрессии, которые можно применять в семье, и это не только не испортит отношения с близкими, но и сплотит семью. Скажи словами. Самый простой, но вместе с тем и самый сложный способ проявления негативных чувств – проговаривание. Казалось бы, чего проще, придя домой, проговорить: "Я очень зол. Начальник несправедливо обвинил меня в халатности и отчитал перед всем коллективом". Сложность в том, что далеко не все способны правильно расшифровать свои чувства и тем более признаться в них. Если человеку с детства не объясняли, что злиться – нормально, ему тяжело будет признаться в своей злости даже близким людям. Тем более тяжело сказать близкому человеку, что он именно сейчас очень раздражает своим поведением. Но пробовать нужно, потому что говорить о своих чувствах – самый здоровый и безопасный способ выражения агрессии "здесь и сейчас". При этом нужно помнить, что, говоря о злости, раздражении, гневе, нельзя переходить на личности. Вместо "Ты меня раздражаешь", скажите: "Я тебя люблю, но я устала, и меня раздражает шум, который ты производишь своими играми". далеко не все способны правильно расшифровать свои чувства и тем более признаться в них Обзывалки. Очень эффективный способ избежать ссоры – превратить ее в игру. Начните обзывать друг друга смешными прозвищами, и сами не заметите, как ваша злость превратится в смех. А ведь смех еще Зигмунд Фрейд называл одним из способов проявления агрессии. "Да" - "Нет". Эта игра – имитация спора. Один партнер говорит: "Да!", второй тут же отвечает: "Нет!" Каждый раз произносите свои слова немного громче, как бы стараясь перекричать противника. Рычалки. Когда злость переполняет и становится очень тяжело избежать обидных слов, просто порычите и выслушайте ответный рык оппонента. Психологи используют для этой игры маски гнева, которые нужно нарисовать на бумаге, а затем вырезать без ножниц, оборвав по контуру и прорвав глаза и рот. Эта маска должна выражать гнев так, как вы сами себе представляете. Битва. Битву можно устроить при помощи любых предметов: подушек, игрушечных мечей, зимой – снежками, осенью – опавшими листьями, летом – обливаясь водой. Главное, чтобы было весело и шумно. Столкни меня. Если вы с близким человеком не можете прийти к единому заключению, при этом каждый пытается навязать другому свою точку зрения, то самое время потолкаться. Возьмитесь за руки и с той же энергией, с которой только что доказывали свою правоту, начните сталкивать партнера с места. Кому удалось сдвинуть партнера, тот победил. Можно повернуться друг к другу спинами и пытаться столкнуть друг друга в таком положении. Надуй шар. Если после всех предыдущих игр в вас все еще бушует злость, вам понадобятся обычные воздушные шары. Надуйте шар, при этом мысленно выдувая в него всю злость, весь гнев, обиду и напряжение. Затем завяжите шарик ниткой. После можно весело подраться на шарах и дружно их лопнуть. Татьяна Корякина 
Больше читайте здесь: http://lady.tsn.ua/psychologia/ona/7-sposobov-bezopasnogo-vyhoda-agressii-315115.html