Ақтөбе Хром Қосындылар Зауыты

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ ........................................................................................................ 3

ӘДЕБИ ШОЛУ............................................................................................. 4

І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ....................................................................................... 5

1. Атмосфера туралы жалпы түсінік................................................... 5
2. Атмосфераның ластануы. Ластануының негізгі көздері……….. 9
3. Ауаны  таза  сақтаудың  ұйымдық  шаралары...............................12
4. Хром туралы жалпы сипаттама....…………...….………………15
5. АХҚЗ-ң өндірістік мониторингі................................................. 18
6. Негізгі химиялық қосылыстарға сипаттама…………………….. 20

 

ІІ. ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ………………………..…………………… 24

2.1 Күкірт диоксидін анықтау..................................................................... 24

2.2 Азот диоксидін анықтау........................................................................ 27

 

ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................... 30

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.......................................................... 32

ҚОСЫМША МӘЛІМЕТТЕР.................................................................. 33

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

КІРІСПЕ

 

Ақтөбе  облысының атмосфералық ауа бассейні ластанып барады. Өткен жылы өндіріс  ошақтарынан шыққан зиянды қалдықтардың халықтың өмір сүруіне қаншалықты әсер етіп отырғанын тексерген санитарлық дәрігерлер осылай деп дабыл қағуда. Себебі бас пайдасын ойлаған мұнай-газ  кәсіпорындары экологиялық талаптарға назар аудармай отыр.

Жыл өткен  сайын, облыстың атмосфералық ауа бассейні ластанып барады. Өткен жылы өндіріс  ошақтарынан шыққан зиянды қалдықтардың халықтың өмір сүруіне қаншалықты әсер етіп отырғанын тексерген санитарлық дәрігерлер алаңдаулы. Себебі бас пайдасын ойлаған мұнай-газ кәсіпорындары  экологиялық талаптарға назар аудармай отыр.

Ақтөбеде  автокөліктерден шығатын зиянды заттар көлемінің күрт өсуі қоршаған ортаны қорғау бөлімінің мамандарын алаңдатып отыр. Олардың айтуынша, тек қала бойынша тіркелген автокөлік  саны өткен жылы 60 мыңнан асып түсті. Ал олардан шығатын зиянды заттар көлемі 58 мың тоннаға дейін жетті.

Ақтөбеде  автокөліктерден шығатын зиянды заттар көлемінің күрт өсуі қоршаған ортаны қорғау бөлімінің мамандарын алаңдатып отыр. Олардың айтуынша, тек қала бойынша тіркелген автокөлік  саны өткен жылы 60 мыңнан асып түсті. Ал олардан шығатын зиянды заттар көлемі 58 мың тоннаға дейін жетті. Бұл қала бойынша шығатын қалдықтардың 84 пайызын құрап отыр. Ақтөбе облыстық аумақтық қоршаған ортаны қорғау басқармасының  тексерулері барысында 717 заң бұзушылық  анықталды. Экологиялық талаптарды бұзушылықпен шаруашылықты атқарып  отырған 50 обьектінің жұмысы тоқтатылды. Экологиялық инспекцияның тексеру  материалдары арқылы табиғатқа зиян келтіруіне байланысты 2 қылмыстық  іс қозғалған.

Ақтөбе  – Қазақстандағы ауасы ең лас  бес қаланың ішінен ойып орын алады  дейді жергілікті экологтар. Ауада  формальдегид, азот, күкірт қышқылы  жылма-жыл көбейіп келе жатқандығы соншалық, осы қауіпті газдардың  жиынтығы қалыптағыдан 4 есеге ұлғайып  кеткен.

Курстық жұмыс Ақтөбе қаласының қоршаған ортасының хроммен ластануын экологиялық тұрғыдан бағалап, адам денсаулығына әсерін болжауға арналған. Ол үшін экожүйелердегі ластану мөлшері анықталып, тұрғындар денсаулығымен байланысы математикалық модельдеу арқылы зерттелді.

Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының экологиялық проблемасы күрделі регионға Ақтөбе облысы да кіреді. Өңдірістен шығатын қатты қалдықтардың сол өңдіріс орындарының төңіректерінде жинақтала отырып, қар, жаңбыр суларымен еріп, шайылып, жер асты, жер үсті суларын ластауы, топырақ бетіне түсіп, өсімдіктерге өтуі бұлардың барлығы осы регионда жасанды эко геохимиялық провинцияның пайда болуына әкелді. Соңғы уақытта осы аймаққа тән адам денсаулығына хром әсерінен патологиялар айқын байқала бастады.

 Негізгі  ластаушы заттардың әсерін зерттеу кезінде оның химиялық-физикалық қасиеттеріне мән берумен қатар, осы заттардың таралу қашықтықтары, таралу бағытына ауа райы жағдайларын ескеру өте қажет. Сонымен қатар, хромның табиғат компоненттерінде көп жылдық жинақталуын көрсету де өте маңызды. Үш және алты валентті хромның қосылыстары улы бола отырып, ол ағзадағы ферментативті өзгерушіліктерді жүргізу, клетканың биоэнергетикасын, оның құрылымы мен қызметін бұзылуымен білінді. Аурулар тиологиясын табу медицина саласындағы өте қүрделі мәселе болып табылады. Бірақ ластану мен аурулар қалыптасуында экологиялық заңдылықтарды математикалық модельдеу арқылы корреляциялық байланыспен табуға болады. Сонымен қоса ластану деңгейі арқылы тұрғындар ауруын болжауға мүмкіндік береді. Ластанған аймақтардағы тұрғындардың денсаулығын болжау әдістерін табу және дамыту өте езекті мәселе болып табылады.

 Курстық жұмыстың мақсаты: Тұрғындар денсаулығына хроммен ластанудың экологиялық заңдылықтарын табу үшін оның параметрлерін анықтап, өңір кәсіпорындарының, қоршаған орта компонеттерін және халық денсаулығына әсерін модельдеуге негізделген.Осы мақсатты шешу үшін нақты міндеттер қойылды:

-Ақтөбе  қаласы өңірінің ластаушы мекемелерден  шығарылатын ластандырғыш мөлшерінің  динамикасын анықтау;

-ластану  деңгейіне климат факторларының  әсерін анықтау; 

-ауада,  жер бетінде және жерасты суларында,  топырақта, жабайы өсімдіктерде, мәдени көкөністерде, сиыр еті  мен сүтінде алты валентті  хромның жинақталуын және динамикасын  зерттеу;

-хромның  әртүрлі ағзаларда аккуммуляциялануың  корреляциялық байланыс арқылы  көрсету;

-модельдің  мәліметтер қорын жабдықтау үшін  қала тұрғындарының, денсаулығына  сараптама жасау;

-жинақталған  параметрлер жәрдемімен қала  тұрғындарының денсаулығына математикалық  модельдеу арқылы болжау жасау.

 Жұмыс  барысында Ақтөбе облысының жасанды  биогеохимиялық провинция жағдайларында  экожүйенің әртүрлі компоненттерінде  хромның жинақталуының корреляциялық  байланысы анықталған.

Экожүйенің  компоненттерінде хромның жинақталуының  тұрғындар денсаулығымен байланысы  табылған.

 Ластанудың  тұрғындар денсаулығына әсер  етуін болжаудың математикалық  тәсілін пайдаланып болжау моделі  жасалған.

 Жұмыстың практикалық кұндылығы:

• ақпараттық жабдықтау мақсатында қоршаған ортаны басқарудың автоматтындырылған жүйесін жасау мүмкіндігі анықталған
• тұрғындарды және қоршаған ортаны қорғау атқару органдарының-қаланың табиғи ортасының жағдайы туралы шынайы мәліметтермен уақытында танысуды қамтамасыз ету;
• қоршаған ортаның жағдайы туралы және табиғат қорғау техно-логиялары туралы мәліметтер қорын жасап, жүргізу ;
• ақпараттық жүйедегі ағымдарын реттеп және алғашқы мәліметтер мен жүйенің әртүрлі деңгейлеріндегі қорытындыланған ақпаратты пайдалану тиімділігін көрсету.

 Қорғауға шығарылатын мәселелер:

• өнеркәсіп орындарынан шығатын ластаушы заттар хром және т.б. адам денсаулығына қауіпті экологиялық фактор болып табылатыны математикалық анализдеу арқылы дәлелдеу;
• ұзақ уақыт бойы өнеркәсіп орындарынан шығатын ластаушы зат-тардың табиғи ортада-атмосферада, суда, топырақта жинақталу динамикасы мен заңдылықтарын көрсету;
• өсімдіктер мен жануарлар организмдерінде де корреляциялық байланыс арқылы тәуелділігін анықтау;
• урбанизацияланған территорияларда тұрғындар денсаулығын бағалау үшін объективті ақпараттар жинау аркылы приоритетті ауру түрлерін анықтау;
• медико-экологиялық ситуацияны модельдеу мен болжау үшін тұр-ғындар денсаулығының экологиялық мониторинг жүйесін ҚҰРУ мүмкін-дігін айқындау.

Зерттеу объектілері мен әдістері.

Тәжірибе  жүргізу үшін ластау көзінен әртүрлі  қашықтықта (1; 5; 10; 15 км) топырақ үлгілері алынды. Бұл сынамаларды алу үшін орын желдер раушанына сәйкес солтүстік-батыс  бағыты таңдап алынды. Топырақ үлгілері алынған жерлерден өсімдік материалдарын  да алдык. Өсімдіктерді жеке түрлеріне  сәйкес тандап алып, әуелі жай сумен, сосын дистильденген сумен жуып, құрғақ-ауа жағдайына келгенше кептірдік. Өсімдік материалын таңдап, химиялық анализден өткізу кезде, сол өсімдік түрінің зерттелетін ауданда кеңінен таралуына және ластауыштарды жинақтау қабілетіне қарадық. Атап айтқанда, Лерх жусаны (Artetmisia Lerceana), ақселеу (Stipa capillta) алынды. Мәдени өсімдіктерден қызанақ, баклажан, сәбіз, қызылша, қырыққабат, бұрыш, картоп, қарбыз алынды.

Топырақтағы және өсімдіктердегі ауыр металдарды анықтау фото-электроколориметрикалық  әдіспен жүргізілді. Хромды сапалық  анықтаудың негізгі реакциясы дифенилкарбазидпен қызыл түсті комплекс түзу болып  табылады. Сапалық анықтау кезінде  пробиркаға І мл минерализатты құйып, 4 мл су, 1 тамшы 10% күміс нитратының ерітіндісін, 0,5 г аммоний персульфатын қосып  қайнап тұрған су моншасында 20 мин. қыздырады. МаН₂РО қаныққан ерітіндісін, КОН ерітіндісін, рН = і,7± 0,2 болғанша және 0,25% дифенилкарбазид ертіндісін қосамыз. Хром болған жағдайда ерітінді ашық-қызғылт түстен қанық кызыл-көк түске дейін боялады.

 Хромның  анықталу шегі оның 100горганда 0,1мг  дейін болуы есептеледі.

 Хромды  мөлшерлік анықтау фотоэлектроколориметрикалық  әдіспен жүргізіледі. Хром комплексі ифенилкарбазидпен 20-30 минуттан соң толығы-нан боялады.Оның боялу тұрақтылығы 2-3 сағат. Максимум жарық жұтуы 546 нм. байқалады.

Минерализаттағы хром мөлшерін аныктау кезде пипеткамен 1 мл минерализатты өлшеп алып, 4 мл су қосып, сапалық аныктау кезіндегідей тотықтандыру жүргізеді. Ол үшін пробиркаға немесе колбаға тотыккан хром ерітіндісін  құйып, қаныққан І мл ЫаН2РО қосады да қышқылдығын анықтау үшін 10% сілті  ерітіндісіп қосады. 1 мл дифенилкарбазид  ерітіндісі мен суды белгіге дейін  қосады. Боялу тығыздығын 10,20, және 30 мин сайыы өлшейді.

Тұнбадағы хромды анықтау үшін 1-4г персульфат аммоний жұмсалады. Тұнба ерігеннен  кейін сары түске боялу интенсивтігіне байланысты ерітіндінің барлық мөлшерін немесе бір бөлігін 25-200 мл колбаға  ауыстырьш 1 мл қаныққан ерітіндісін  қосады да, қышқылдығын анықтап, дифенилкарбазид  пен су қосып, жарық жұшқылдығын  анықтап дифенилкарбазид пен  су қосып, жарық жұтқыштығын өлшейді.

 

 

 

 

 

 

І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

 

1.1  Атмосфера туралы жалпы түсінік

 

Элементтер	Көлемі,  %	Салмағы,  %
Азот	78,08	75,51
Оттегі	20,95	23,15
Көмірқышқыл  газы	0,03	0,046
Инертті   газдар	0,94	1,28.

 

Атмосфераның құрамы. Атмосфера  аумағы  жер  мен  аспан  әлемінде  зат  алмасады. Ғарыштан  шаң-тозаңдармен  бірге  түскен  метеориттер  атмосферада  сутек, гелий  сияқты  жеңіл  газдарға  ыдырайды. Атмосфера  ауасы  жерге  күн  радиусы  еркін  өтіп, жылу  режимін  реттейді. Атмосферадағы  ыдыраған  газ  молекулалары  иондарға  ыдырайды. Сондықтан  атмосфераның  жоғары  қабатының  бір иондардан  тұрады. Ол  қабатты  ғылыми  тілде  ионосфера, тропосфера, озоносфера, стратосфера, мезосфера. Әрбір қабатының өзіндік  атқаратын  қызметі, газдық  құрамы, алып жатқан орны, тығыздығы  болады.

Атмосфераның  қабаттарының  ішінде  озон  қабатының  ролі  ерекше.

Озоның  негізгі  массасы  жер  бетінен  10-50 км биіктікте, яғни  тропосфера  мен стратосфера  қабаты  аралығында  жатыр. Оның  негізгі  атқаратын қызметі - ғарыштан  жер бетіне  еркін өтетін ультракүлгін  сәулелерді сіңіреді  немесе кейін  шағылыстырады. Ал  радиациялық  сәуленің  шамадан  тыс  өтіп кетуі тіршілік үшін өте қауіпті. Соңғы жылдары жер шарында озон  қабатының жұқару  проблемасы ғаламшар тұрғындарын алаңдатуда. Оның

басты  себебі - антропогендік факторлар. Озон  қабатының  жұқару туралы мәліметтер көп. Америкалық ғалымдар – Ш.Роуланд, М.Малин және неміс ғалымы П. Крутцен озон   қабатының   жұқару себебін анықтап берді. Бұл ғалымдарға 1996 жылы   халықаралық  әлемдік саласы  бойынша Нобель

сыйлығы берілді. Озонды  адамның өзі өндіретін  химиялық қосылыс- хлорфторкөміртек    (ХФК)    бұзатыны    дәлелденді. Ол өндірістерде, автокөліктерде, зымырандарда қолданылып  химиялық қосылыстардан да бөлінеді. Олар  фреондар деп аталады. Оның әсер ету механизмі мынадай: фреондар атмосфераның жоғарғы  қабатына  көтеріліп, ультракүлгін сәулелерінің әсерінен ыдырап, хлор бөледі. Хлор озон  молекулаларын ыдыратады. Соның салдарынан хлордың бір  молекуласы озонның 10 мыңдаған молекуласын жойып жібереді. Осылайша озон қабаты жұқара  бастайды.