Биопрепараттар мен вакциналардың сапасына қойылатын

 

 

3.4Инактивтендірілген тұтас бактериальды вакциналар. Ұзақ уақыт бойы медицина практикасында 3  түрлі инактивтендірілген тұтас бактериальды ваакцина қолданылады: холераға қарсы, тифке қарсы көкжөтелге қарсы.vibrio cholerae және salmonella typhi негізіндегі вакциналар жоғары бағаланбады, себебі аз уақытқа ғана қорғаныс жасады, екі қоздырғыш та ішек сілемейлі қабықшасы арқылы адамға еніп ішек инфекциясын тудырады, ал вакцина периентальды егіледі. Ал көкжөтелге қарсы вакцина сәтті болып, үш валентті дифтерия және сіріспе анатоксиндерімен құрамдас бөлігі ретінде қосылады. Осындай реактогендігі шешілмеген инактивтендірілген вакциналар суббірлікті вакцина жасауға жол берді.

3.5 Тірі вакциналар.Олардың құрамында әлсізденген тірі микроорганизм болады, мысалы полиомиелит, қызылша, паротит, туберкулезге қарсы вакциналар. Оларды селекция әдісі арқылы алуға болады,мысалы БЦЖ , гриппке қарсылары. Олар ағзада көбеюге қабілетті , сондықтан вакцинальды процесс шақырып, иммунитет тудырады. Мұндай шамдардың вирулеттілігін жоғалту генетикалық жолмен бекітілген, алайда иммунодифицитті адамдарда қиындықтар тудыру мүмкін. Тірі вакциналарды жасанды жолмен аттенирлендіру арқылы алады (штамды әзірлендіру BCG -200-300 өт спорасында егу,ЖВС жасыл маймыл спорасында егу) немесе табиғи авирулентті штамдарды іріктеу арқылы алады. Қазіргі таңда тірі вакциналарды гендік инженерия арқылы хромосома деңгейінде  рестриктазалар көмегімен алуға болады. Алынған штамдар хромосомалары синтезге алынған екі қоздырғыштың да қасиетіне ие болады. Тірі вакциналардың да жағымды және жағымсыз жақтары бар. Жағымды жақтары: әсер ету механизмы бойынша жабайы штаммға ұқсайды, ағзамен қабылданып, иммунитетті сақтайды, мысалы қызылша вакцинасының вакцинациясы 12 айда, ревакцинациясы 6 жастам жасалады, нағыз жабайы штамды ығыстырады.

        Рекомбинантты векторлы вакциналар. Вектор тасымалдаушы ретінде   ауру тудыратын микроорганизмнің гентикалық материалы енгізілген әлсізденген бактерия немесе вирус болады. Сиыр шешегі вирусы рекомбинантты векторлы вакцина құрастыру үшін қолданады, мысалы ВИЧ инфекциясына қарсы. Ұқсас тәжірибелер әлсізденген сальмонелланы вирусты гепатит В- ның бөлшектерін тасымалдаушы ретінде қолдану арқылы жасалады. Қазіргі таңда векторлы вакциналар кең қолданылмайды. Вакциналарды әрдайым жетілдіруге қарамастан кейбір жағдайлар өзгертуге келмейді, мысалы вакциналарғв стабилизатор қосу, қоректік орта қалдықтары болу, антибиотиктер қосу т.б. т.с.с. Осылайша, жаңа буынды вакциналар құрастыру көптеген білім салаларының жетістіктерін қолданатын жоғарғы технологиялық процесс.

 

 

                                               

 

 

4.Биопрепараттар мен вакциналардың сапасына қойылатын

бқылау

Қазіргі уақытта қандай болмасын өнеркәсіптің қабілеттілігі оның меншік формасында және өнеркәсіптің көлемділігінде емес, ең біріншіден өнімнің сапасына байланысты және сол сапаға ұсынылатын бағамен сипатталады. Міне, осы жағдайларды ескергенде ғана бәсекеге қабілетті өнеркәсіп және соған сай сұраныс туады. Жоғарыдағы мәселелерді шешу барысында әрбір фирмада, яғни биопрепараттарды өндіру үшін олардың сапасын бақылау жүйесі (Quality control) болуы тиіс, ол ірі өндірістерде сапаға кепілдік беруге жауапты бөлімшелер ұйымдастырылуы тиіс.

Мемлекеттік жүйеде вакцина  сапасын қадағалауда негізінен  қарастырылатыны оның сапалық кепілдігі, жасалғандағы жағдайы, сапалы өнімді шығару мен қолдану кепілдігі. Мемлекеттік  бақылау жүйесі жаңа вакциналардың  шығарылуы мен лицензиялық бақылауды  қадағалайды.

Мемлекеттік қадағалау келесідей  бақылау түрлерінен тұрады: нормативті құжаттардың экспертизасы, зертханалық  сериялы вакциналардың бақылауы, вакциналардың клиникалық сыналуы, экспериментті-өндірістік сериялы  вакциналарды бақылау, вакциналарды мемлекеттік  сынау, вакциналарды кеңейтілген эпидемиологиялық сынау, вакцина өндірісін жүйелі түрде энспекциялау.

Вакциналарды  сертификаттау жүйесі. Өндіріске үш түрлі сертификат берілуі мүмкін:

 - Өндіріс сертификаты жеке түрдегі препараттарға беріледі. Бұл сертификат өндірісте вакцинаны шығаруға барлық жағдай жасалғанына кепілдік береді.

 - Сапа сертификаты - құжат, мұнда вакцина сапасының параметрлері көрсетілген.

- Сәйкестік сертификаты - өндіріске мемлекеттік бақылаудан өткен препараттың түрлеріне беріледі.

Вакцина сапасына қойылатын жалпы талаптар. Барлық елдер вакцинаға ұлттық талап қоюда ВОЗ кепілдемесіне жүгінеді. Бұл кепілдемеде вакцина өндірісі мен бақылаудың барлық кезеңдері көрсетілген, яғни вакциналық штамм мен жасуша өсіндісінің сертификациясынан бастап (мұның негізінде вакцина дайындалады), соңғы өнімнің бақылауымен аяқталады.

Жалпы талаптарға негізінен вакцинаның қауіпсіздігі мен белсенді телімділігі жатады. Вакцина қауіпсіздігін қамтамасыз ету вакцина штамдары мен жасуша субстраттарының қасиеттері, жартылай дайын өнім мен өнімнің қасиеттері сипатталып, зерттелу қажет. (стерилдігі, токсикалдығы пирогендігі, қоспалары, контаминациясы және т.б. ).

Вакцинаның телімділік қауіпсіздігіне қойылатын талаптарына вирус, бактерия, токсиндердің толық инактивациясы, қалдық контаминациясы мен вируленттіліктің болмауы, вакцина штамының генетикалық  тұрақтылығы мен генетикалық  галогендігі жатады.

 

Препараттардың  стандартты үлгілері. Биопрепараттарды өндіру мен сапасын бақылау жүйесінде ерекше орынды препараттарды стандарттау мен референс алады. Барлық препараттардың коммерциялық сериялары үлгі стандарт параметрлеріне сәйкес келуі тиіс. Халықаралық стандарттау жүйесі (ВОЗ, ЕС және т.б.) бар, осылардың негізінде ұлттық стандарттау шығарылады. Ұлттық стандартты қолдана отыра өндіріс өзіне сай етіп өз стандарттарын шығарды, оны шикізатты, жартылай өнімді және толық стандарттау үшін қолданылады.

Себінді материалды өндірістік щтамнан дайындайды және вакцина  дайындауда қолданылады. Себінді материалдың  бір сериясы бірнеше жыл қолданылуы мүмкін.

Вирусты себінді материалды дайындау үшін вирус қолданылады, бұған  дейін бұл вирустан лицензияланған вакцина дайындалуы қажет және бірнеше  себілген вирустан ең аз пассаждалғаны  алынады. Вирус штаммы себінді материалды дайындау үшін қолданылады. Егер штамм  тірі вакциналарды алуда қолданылатын болса, онда бөлінуінен мағлұматы болуы  тиіс, аттестациялау әдісі, контаминациясы, иммуногендігі, қауіпсіздігі, сондай-ақ нейровируленттілігі жайында мәліметі болуы тиіс.

Жасушалық өсінділер . Вакцина өндірісінде қолданылатын әр жасуша түрлері келесідей көрсеткіштермен сипатталуы тиіс: жасуша линиясы, тарихы жасушаны культивирлеу ортасы, жасушалардың in vitro-да көбеюдің динамикасына сипаттама, диплоидты жасуша штаммдарын қатыру мен сақтау, кориологиялық сипаттама, контаминантқа бақылау, жасуша культурасының аттестациясы, диплоидты жасушаларды енгізу хаттамасы. Жасуша культурасында дайындалған вакцина үшін бөтен ДНҚ контаминациясы белгілі бір қауіпсіздікті тудырады, яғни протоонкогендердің белсенділігін немесе супрессор гендердің инактивациясын тудыру мүмкін.

Сәйкестілік. Алынған вакцинаның сәйкестілігін зерттеу үшін референс- препараттар мен келесі әдістер қолданылады: спектрофотометрлер, құрамындағы метионин, триптофан, цистинді амминоқышқылды талдау, сақиналы жүйедегі N және С аймағының талдауы, ПААГ электрофорезі мен иммуноэлектрофорез, жоғары әсерлі ерітінді хромотографиясы және т.б.

Залалсыздығы. Заласыздыққа зертханалық бақылау жұғынды және себінді жасау әдісімен тексеріліп талданады. Заласыздығы тексерілмегені бірақ парентеральды енгізуге арналған вакцина сериялары жойылуы тиіс.

Тұрақтылық. Вакцина тұрақтылығы түрлі жолдармен орнатылады. Біріншіден, түрлі уақыт аралығында сақтап, вакцина қасиетіне қарай тұрақтылығын анықтаса, екіншіден, тездетіп термодеградация әдісімен екі апта аралығында вакцина үлгілеріне 37°C- та ұстайды.

Токсинділігі. Вакцина токсинділігін зертханалық тышқандары мен теңіз шошқаларында зерттеумен анықтайды. Препаратты 1мен 5 адам доза мөлшеріне сәйкес етіп енгізеді. Әр жануарға мысалы: тышқандарға - бұлшық етке, шошқаларға - тері астына және т.б. Екі күннің ішінде жануардың күйі төмендеп, қандай да бір реакциялар көрінбесе, препарат қауіпсіз деп саналады.

Пирогенділігі. Вакцинаны пирогенділігі үш қоянда тамырішілік бір адамның доза мөлшеріндей енгізу әдісімен анықталады. Дене температурасының өзгеруімен препараттың жалпы пирогендік қасиеттерін сипаттайды. Егер дене температурасы 0,6ºС көтерілсе, онда препарат апирогенді деп аталады.

Тұрақтандырушылар мен консерванттар. Тұрақтандырушылар (гидролизат, желатин, сорбит, ЛС- 18 және т.б) мен консервантар мен вакцинаны белсенділігін төмендетпей және адамдар немесе жануарларға еккенде теріс реакцияларды тудырмауы тиіс. Әлсіз аллергенді қасиеті антибиотиктерді қолдануға болады. Вакцинаға қосылатын барлық заттардың консентрациясына белгілі бір шек қойылады, бұл өндіріс онымен және ұлттық органдармен қадағаланып, бақылауда болады.

Адъюванттар. Көбінесе адъвант ретінде алюминий немесе кальций тұздары қолданылады. Соңғы өнімде бір дозаға алюминий концентрациясы 1.25 мг аспауы керек, ал кальцийдікі 1.3 мг аспауы керек. Вакцинаға қосылатын адъвантар организмге түскенде ыдырауы тиіс

Су, ерітінді. Вакцина дайындауда қолданылатын сулар, ерітінділер, химиялық заттар халықаралық немесе ұлттық фармакопия талаптарына сай келуі керек. рН ортасы – 6,07 рН ортаға вакцина сай келуі керек.

Зертханалық ыдыстармен олардың сыйымдылығы Вакцина өндірілуде қолданылатын ыдыстар олардың қасиетіне әсер етпейтін, өзгерпейтіндей материалдардан жасалуы тиіс.

Жануарлар. Зерханалық жануарларға қойылатын негізгі талап, ол - жасы, генотипі мен микробиологиялық деңгейлері. Жануардың физиологиялық жағдайының шартты сипаттамасына, олардың жасы мен дене масассы жатады. Вакциналарды бақылаудан өткізуде SPF – жануарлар тиімді болып табылады, себебі оларда эндопаразиттері, патогенді немесе шартты патогенді бактериялар мен вирустар болмайды.

Биопрепараттарды  биологиялық және техникалық бақылау. Елде өндірушілермен дайындалатын ветеринарлық және жануарлық препараттардың сапасын жақсарту мақсатында, препараттарды бақылау әдістерінің одан әрі дами түсуіне ерекше көңіл бөледі. Биопрепараттардың сапасын тексеру үшін әрбір сериядан 10 ампуладан алынады.

Техникалық  бақылау: қорапталуы тексеріледі. Перпарат вакумдық ампулада бақыланады, қалдық ылғалдылық, физиологиялық ерітіндіде ерігіштігі, ақуыздың құрамы Фолен әдісімен бақыланады.

Вакциналық препараттарды  техникалық байқауда бұлардың сақталу жағдайына, сериясы көсетілген этикеткасына, мемлекеттік бақылау нөміріне, дайындалу және сақталу мерзіміне ерекше көңіл бөледі. Флакондар мен ампулалар бүтін, еш жері жарылмаған болуы тиіс. Вакцинаның физикалық қасиеттері міндетті түрде тексерілуі керек: түсі және т.б.

 

 

 

Биологиялық бақылау – биопрепарат өндірісінің соңғы технологиялық кезеңі, осы кезеңде нормативтік–техникалық құжат талаптарына сай келетіндігі немесе сай келмейтіндігі анықталады. Биопрепарттардың биологиялық бақылауын жүргізу үшін келесідей параметрлері анықталады: залалсыздығы, авируленттілігі, қауіпсіздігі, реактогендігі, иммуногендік белсендігі.

ВАКЦИНАЛАРДЫҢ ТҮРЛІ БУЫНДАРЫ

1. БУЫНЫ (корпускулярлы)
• Тірі әлсіреген(Аттенуирлеуші)
• Өлі(инактивацияланған)

 

2. БУЫНЫ
• Анатоксиндер(Қауіпсіз экзотоксиндер)                            
• Химиялық(Суббірлікті)

 

3. БУЫНЫ
• Рекомбинантты вакциналар-протективті антигенді in vitro дақылдандыру.Гепатиттің В тобына қарсы қолданылады .Рекомбинантты вакциналар,протективті антигенді тікелей жануар немесе адам ағзасында дақылдандыру, мысалы осповакцина векторы жабайы жануарларда құтыруға қарсы қолданылады.

 

4. БУЫНЫ(практикаға әлі енгізілмеген вакцина)
• Синтетикалық пептидті
• Антиидиотирті
• Плазмалық ДНҚ
• ГНК өнімдерінен құралған
• Өсімдік текті,Трансгенді өсімдік негізінде

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Ұлттық Биотехнологиялық орталық соңғы 5 жылда үлкен жетістіктерге қол жеткізген. Мәселен, орталықтың ғылыми зерттеулер нәтижесінде, алғаш рет Қазақстанда Н5N1 құс тұмауына қарсы ветеринария саласына арналған вакцина жасалды. Қазақстан Республикасы аздаған елдердің ішіндегі, құс тұмауына қарсы өз вакцинасы бар елдер қатарынан орын алды. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылық министрлігінің мемлекеттік тапсырысы бойынша 2008-2010 ж.ж. 22,3 млн. вакцина мөлшері жасалып, елдің вакцинаға деген қажеттілігі толығымен қанағаттандырылды.