Радиациялық қауіптілік

 

 

 

                                 Химиялық улы заттар

 

             Улағыш заттар (УЗ) химиялық қарудың негізін қүрайды. Химиялық қарудың әсерінен адамдар мен малдардың жаппай зақымдануы болған аумақ химиялық зақымдану ошағыдеп аталады. УЗ зақымдау әсерінің белгілі ерекшеліктері бар. Олар қысқа мерзімде адамдар мен малдарды жаппай зақымдандыруы мүмкін. УЗ тек аумақты ғана емес, сондай-ақ жер үстіндегі ауа қабатын да зақымдайды. Бу (газ) тәріздес күйде, түман түрінде УЗ ғимараттарға, қымталмаған қорғаныс панаханаларына еніп, адамдарды зақымдайды. УЗ зақымдағыш әсерін бірнеше сағат, тәулік, апта бойында сақтайды.

            УЗ тыныс алу органдары арқылы, тері ұлпалары мен кілегейлі қабықтар арқылы, сондай-ақ УЗ-мен зақымданған тамақ пен су арқылы асқазан-ішек жолдарымен организмге өткен кезде адамдарды зақымдайды. Осы заманғы УЗ организмге тек терінің зақымдалған бөліктері арқылы ғана емес, сондай-ақ киім арқылы да зақымдауға қабілетті. Зақымдау әсерінің өткірлігі, уланудың жылдам және ауырлануы организмге түскен УЗ-ның улағыш қасиеттері мөн санына, УЗ-ның түсу жолдарына, оны қолдану әдістері мен құралдарына, метеорологиялық жағдайларға, сондай-ақ организмнің жәй-күйіне байланысты.

               Зілзала, өндірістік авариялар болған уақытта, осы заманғы зақымдау қүралдары қолданылған кезде химиялық зақымдау ошақтары қатты әсер ететін улы заттардың (УЗ) ыдыстарының қирауы нәтижесінде пайда болуы мүмкін.

                Барлық УЗ организмге улылық әсерінің сипаты бойынша мынадай топтарға бөлінеді:

       ♦ жүйкені жансыздандыратын УЗ - фосфорорганикалық заттар 

       (ФОЗ) тобы - зарин, зоман, V - газдар;

       ♦ жалпы улағыш әсері бар УЗ - көгілдір қышқылы, хлорциан;

       ♦ терінің қүрысуына әсер ететін УЗ - иприт, люизит;

       ♦ түншықтырғыштық әсердегі УЗ - фосген, дифосген;

       ♦ көздің жасын ағызатын және тітіргендігіштік әсері бар УЗ - хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ (си-эс);

       ♦ психохимиялық әсер ететін УЗ - ДЛК және В2 (би-зет) лизергин қышқылының диэтиламиді;

Улылық әсерін анықтау уақытына байланысты жылдам әсер ететін УЗ (зарин, зоман, V -газдар, көгілдір қышқылы) және баяу әсер ететін УЗ болып бөлінеді (иприт, фосген).  
 
УЗ улылық жіктелісі бойынша былай бөлінеді:  
♦ өлімге ұшырататын - (зарин, зоман, V - газдар, көгілдір  
қышқылы, иприт, люизит, фосген);  
♦ уақытша есті тандыратын - ДЛК, В2;  
♦ тітіркендіретін - хлорпикрин, хлорацетофенон, адамсит СЗ.  
 
 
 
УЗ төзімділігі бойынша төзімді және төзімді емес болып бөлінеді. Төзімді УЗ-ға иприт, заман, V - газдар жатады, олар жерді бірнеше сағаттан бастап бірнеше тәуліктерге дейін, кейде тіпті айлар бойы зақымдайды. Төзімді емес УЗ-ға зақымдағыш әсері бірнеше минуттан бір сағаттқа дейін созылатын заттар жатады (көгілдір қышқылы, фосген).

                                 Химиялық қарулар.

 

             Химиялық қару — уландырғыш заттар мен құралдарды қолдануға арналған машиналар, приборлар, қару-жарақтар. Химиялық қару жаудың адам күшін жаппай қырып-жоюға арналған. Сондай-ақ белгілі бір жерлерді, қару-жарақты, әскери техниканы, әр түрлі тыл нысандарын уландыру үшін де қолданылуы мүмкін. Химиялық қарудың тиімділігі, көбінесе метеорологиялық жағдайларға, жердің жайына байланысты. Мысалы, ауа райы желді болса, уландырғыш заттардың таралатын аймағы ұлғайып, жел тымық болса, уландырғыш заттар бір жерде ұзақ тұрып қалады. Химиялық қаруды алғаш немістер 1915 жылы 22 сәуірде Шпредегі (Бельгия) шайқаста қолданды. Содан кейін басқа армиялар да қолдана бастады.. Химиялық қарудан қорғану үшін әскерлер мен тұрғын халық арнаулы дайындықтан өтуі тиіс. Париж конвенциясына (1993) сәйкес, Химиялық қару табиғат пен адамзатқа тигізетін аса ауыр зардабына байланысты жойылуға жатқызылған. Химиялық қаруды жою арнайы нысандарда жүзеге асырылады. 1993 жылы Ресейдің Химиялық қару қоры 40 мың тоннаны, ал АҚШ 29 мың тоннаны құрады.

              Химиялық қарудан қорғану — әскер мен халықты химиялық қару әсеріне ұрындырмау немесе бұл әсерді барынша бәсендету, әскерлердің ұрыс кабілеттілігін сақтау және олардың жауынгерлік міндеттерін сәтті орындауын қамтамасыз ету мақсатында жүргізілетін арнайы шаралар жүйесі. Химиялық қарудың әсерін барынша әлсірету мақсатында жүргізілетін шараларға: әскерлер мен халықты қарсыластың химиялық кару анғандығы туралы дәл уакытында хабарлау мен ескерту, жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын қолдану, емдік және санитариялық-гигиена шаралары, жарақат алғандарга алғашқы медициналық және өзіндік көмек көрсету, химиялық қару қолданудың салдарын жою шаралары жатады.

        

                Халықты қорғаудың ұжымдық құралдар

 

             Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары –тұрғындарды апат, зілзала салдарынан, сондай-ақ кәзіргі замандағы қырып-жою құралдарының зақымданғыш факторларының қорғаудың ең негізгі тәсілдерінің бірі. Солардың бірі- адамдарды ұжымдық қорғау құралына жататын қорғаныс ғимараттарына жасыру. АҚ және ТЖ жүйесінде пайдаланылатын мұндай ғимараттарға панаханалар, радиацаиядан қорғау органдары және қарапайым жасырыну органдары.

             Панаханалар толқын соққысынан, жарық сәулесінен, өткір радиациядан және радиоактивті зақымданудан, ядролық жарылыстың зақымданғыш факторларынан, сондай-ақ уланғыш заттардан (УЗ), бактериалдық құралдар мен қатты әсер ететін улы заттардан  сенімді қорғауды қамтамасыз етеді.

                                          Халықты қорғаудың негізгі әдістері мен жолдары

       Ядролық қарудың ауа толқынының соққысынан, тек осы күшті есептеп салынған баспана немесе панахана (убежище) ғана сақтай алады. 
Жарықтық сәулеленуден кез келген жарық өткізбейтін бөгет қорғай алады: ағаштың көлеңкесі, үйдің тасасы.Жауын, тұман, қар оның әсерін азайтады. Жаз кезінде оның әсерінен өрт болуы ықтимал. 
Өткір радиация - әр түрлі нәрселерден өткенде гамма сәулелері әлсірейді, неғұрлым кедергі көп болса, соғырлым ол әлсірей береді. Мысалы, ашық траншея – 3 есе азайтады; жабық траншея – 7-10 есе азайтады; бір қабатты ағаш үй – 10-15 есе; Жер астындағы үй – 7-15 есе (земляка), арнай дайындалған жер асты үйі – 400 есе; Көп қабатты үй подвалы – 100-400 есе; арнай салынхан баспахана – 1000 есе; темір бетоннан салынған баспана, шахта, тау қуысы – түгел қорғайды еш зиянсыз.

             Арнайы қорғану құрылымы бұл соғыс және бейбіт уақыттағы ядролық және химиялық қауіп қатерде пайдаланатын герметикалық қорғау құрылымы. Арнайы қорғану құрылымында паналайтын адамдар тері мен тыныс жолдарын қорғайтын құралдарды пайдаланбайды. Радиацияға қарсы панахана бұл адамдарды жедел сәуле мен радиоактивті заттар және биологиялық аэрозольдерден қорғайтын құрылым. Қарапайым панахана бұл жер қабатындағы саңлау, арық, траншея, арнайы қазылған үңгір (землянка). Бұларды жасауға көп уақыт кетпейді және оларда адамдар тиімді қорғана алады.

                             Жеке басты қорғау құралдары.

 

        Жеке қорғаныс құралдары  

       - қорғаныс қолғаптары ауа-райы суық болғанда немесе пайдаланылатын жабдық немесе материалдар теріні зақымдауы немесе оған теріс әсер көрсететін кезде қорғау үшін; 
- көру мүшелерінің қорғаныс құралдары, қоқыс тазартылған кезде немесе материал ұнтақталған кезде немесе бұрғылау, құмағындық тазалау бойынша операциялар жүргізілгенде немесе соғу әрекеттері жүзеге асырылған кезде. Көру мүшелерін қорғау сондай-ақ химиялық заттарды шашқан немесе көру мүшелерінің тітіркенуіне немесе зақымдануына алып келуі мүмкін материалдармен сырлау жұмыстары жүзеге асырылған кезде қажет болады; 
- тыныс алу мүшелерінің қорғаныс құралдары, зиянды химиялық заттармен тыныс алу тәуекелі бар кезде, әсіресе жұмысшы химиялық заттарды жуу үшін таза су көзіне жылдам жете алмайтын жағдайларда. Тыныс алу мүшелерінің қорғаныс құралдары қатты жел соғып тұрған кездегі жұмыстар үшін және шектелген кеңістікке немесе қол жетімдік шектелген немесе қиындатылған кеңістікке кіруді жүзеге асыру кезінде міндетті болып табылады; 
- есту мүшелерінің қорғаныс құралдары, жақын жердегі шудың деңгейі жұмысшының есту қабілетін жоғалту тәуекелі бар кезде;  
- жүзуді қамтамасыз ету құралдары немесе құтқару жилеттері, жұмыс судың үстінде жүргізіліп жатқан кезде. Жүзуді қамтамасыз ету құралдары және құтқару жилеттері жұмысшының құлауы (жұлынуы) жағдайында кездейсоқ үзіліп кетпейтіндей әдіске және бекіту құралдарына ие болулары керек. Одан басқа, олар адамға кедергі келтірмеуі және жіппен көтерілу немесе түсу құрылғысын тиімді пайдалануға кедергі келтірмеуі керек; 
- күнге күюден қорғаныс құралдары, мысалы күннен қорғайтын крем; 
- күн ашық болған ауа райында жұмыс істеу кезінде күннен қорғайтын көзілдірік немесе көру мүшелерінің қорғаныс құралдарындағы арнайы сүзгілер, әсіресе ашық кеңістікте және қыста жұмыс істеген кезде.

                                      Санитарлық тазалау

 

               (Санитарная обработка) адам бойынан радиоактивті және улағыш заттарды, сондай-ақ тері мен шырышты қабықтан бактериологиялық заттарды кетіру.

 

Дезинфекция – (француз тілінде des-

теріс жалғауы және латын тілінде Infec – инфекция) – бұл адамды қоршаған ортадағы патогенді бакте-рияны, вирусты, рик,кетсилерді қарапайымдыларды, саңырауқұлақтарды және олардың токсиндерін жою.

 Дезинфекцияның мақсаты зақымдалған объекті-лердегі (аурулардың бөліністері, бөліністерге арналған ыдыстар және тағамдар, киімдері, бөлме, тұрмыс заттары және т.б.). Инфекция қоздыр-ғыштарын жою болып табылады.

 

 

Дезинфекция 2 түрге бөлінеді: 
Ошақтық және профилактикалық. 
Ошақтық дезинфекция – инфекцияның берілуінің қай сатысында жүргізілуіне байлансты: қорытынды

және күнделікті дезинфекция болып бөлінеді. Қорытынды дезинфекцияны (көбінесе бір рет) инфекция қоздырғышының көзі жойылғаннан кейін (госпитализация, сауығу, көшіп кету, өлім) ошақта жүргізіледі.

 Қорытынды дезинфекцияның мақсаты – ошақта берілу факторына жүргізілген күнделікті дезинфекциядан 

қалған қоздырғыштарды жою болып табылады. 

 Профилактикалық дезинфекция – инфекция қоздырғышының көзі анықталмаған, бірақта қоздырғыштардың сыртқы ортада жинақталу мүмкіндігі болған кезде жүргізіледі. 
Профилактикалық дезинфекция – жұқпалы ауру болуы мүмкін немесе ол сау адамдар арасында, тек анықталмаған (аурудың созылмалы формасы бар тасымалдаушысы, өз ауруын жасырады және басқада жағдайлар) деген болжамдармен жүргізіледі.

          Дезактивация — бұл зақымдалған объектіден радиоактивті заттарды жою. 
Жасырынатын орынның санына, түріне, зақымдалу сипатына қарамастан жемге дезактивация жүргізеді немесе өзін-өзі дезактивациялауға қалдырады. Дезактивацияның мынадай түрлері бар: 
- сыртқы қабаттың 10—15 см алу 
- зақымдалған ыдысты таза ыдыспен алмастыру. Қапқа салынған жемді таза қапқа салады, ал зақымдалған қаптың үстінгі бөлігін сумен ылғалдатады және астықтың зақымдалмаған бөлігін таза ыдысқа салып, зақымдалған қапты және оған жақын астық қабатын сүзгілейді. Жем мен тамырлы жемістерді кейде сумен шаю арқылы дезактивациялауға болады. 
     Суды дезактивациялау әртүрлі әдіспен жүргізіледі: тұндыру және айдау. Табиғи иониттерді — балшықты қара топырақты су құйылған ыдысқа салып және араластырады. Тұнығу үшін уақыт береді. Судың үстіңгі таза қабаты 50— 70% тұнғаннан кейін стронцийден және өзге радиоактивті изотоптардан 90% тазарады. Сүзгілердің әртүрлі толтырғыштары бар бірнеше үлгісі пайдаланылады. Атап айтқанда түбіндегі сұйықты кетіру үшін ыдысты қабат бойынша шлакпен кокспен, антроцитпен су сүзгі арқылы оның үстінен баяулап түседі радиоактивті заттардан тазаланады және төменгі бөлігі арқылы жиналады. Суды айдау— тазалаудың ең жақсы әдісі, алайда бұл процесс өте баяу өтеді.

             

               Дегазация — бұл қатты әсер ететін улы заттарды жою бейтараптандыру немесе оларды үстіңгі беттен зақымданудың жол берілетін нормасына дейін немесе толық жою. Жемді дегазациялаудың негізгі әдісі — астық пен жемнің үстіңгі қабатын 10—15 см, ал шөптің сабанның үстіңгі қабатын 20— 25 см алу. Қалған жем желдетіледі. Өзін-өзі дегазизациялау жылдамдығы температурамен ылғалдылықтың, сондай-ақ жел жылдамдығының артуымен көбейеді. 
       Ғимарттағы жем тұрақты улағыш заттар көздерімен немесе буларымен зақымданған кезде есікті, терезені, желдеткішті ашады немесе жемді сыртқа алып шығып желдетеді. 
Зақымдалған құдықтан суды тартып алады түбіне хлорлы әкті себеді, ал қабырғаны хлорлы әкті қоспамен өңдейді, бұдан кейін түбіне жер қабатын қырып алады (10см) бұдан кейін құдық суға толғаннан кейін оны қайтадан сарқып алады, содан соң құдық суға толған кезде залалсыздығын тексереді.

 

                              АИ-2 жеке дәрі-дәрмек қобидшасы

 

                 АИ-2 дәрі-дәрмек қобдишасы- радиацияға, химияға, бактерияға қарсы медициналық және басқа да   профилактикалық құрал. Көлемі - 90x100x20 мм, массасы -ІЗкг.

 

Қобдиша үяларында мынадай медициналық қүралдар орналасқан:

<p style=" margin-top: 0pt;