Төтенше жағдайлардың түрлері мен сипаттамалары

Керек:

• таяқ, қамыс бөлігін қойып, орап тастау;
• сынған қолды немесе аяқты жоғары көтері тастау;
• салқын компресс қою;
• ауруды бәсеңдететің таблетка беру.

Болмайды:

• сынған сүйекті дұрыстаймын деп тырысуға;
• сүйек шығып тұрған жерге таяқшалар қоюға;
• керек емес жағдайда киімін және аяқ киімін шешуге.

 

Жүректің қатты ауыруы

Керек:

• отыру немесе жату;
• валидол немесе интроглицерин таблеткасын тілдің астына қою.

 

Болмайды:

         *дене қозғалысын қажет ететін жұмыстарды істеуге;

дәрі қабылдамастан ауруды жеңуге тырысуға.

 

 

 

Іштің қатты ауыруы

Керек:

• жату;
• ішке салқын нәрсе қою.

 

Болмайды:

• ішке жылы нәрсе қоюға;
• клизма жасауға;
• су ішуге;
• ауруды қойғызатын шараларды қолдануға.

Бастың қатты ауыруы

Керек:

• отыру немесе жату;
• бас аурудың таблеткасын ішу

 

Болмайды:

• басты жылы орауға;
• наркотик, седуксен, эленциум және т.б. транквилизаторларды қыбылдыуға.

 

Жара

Кекрек:

• жараның жан-жағын иодпен немесе спиртпен  сүрту;
• стерильді таңғыш қою;
• зақымданған аяқ-қол сүйектерін байқау.

 

Болмайды:

• қолмен жарақатты  сүйеуге;
• жарақаттағы ұқыпты байланған шүберекті қозғауға.

 

Тынысты тоқтатуға:

Керек:

• жарақаттанушының басын артқа шалқайту;
• төменгі иектерді саусақтармен тарту;
• жарақаттанушының аузына терең дем жіберу және шығару
• минутына 12-14 рет терең дем  шығарып тұру.

 

 

 

 

 

Жүрекке сырттан массаж жасау:

Керек:

• жараққаттанушыны арқамен сүйеу;
• жарақаттанушының кеудесіне алақаныңды айқастыра қою;
• кеудеге 3-4см төменірек 3-4 ретмикалық серпіліс жасау;
• әр 15-30 секунд сайын жарақаттанушының аузына дем жіберу;
• массажды минутына 50-60 ритімде жалғастыру;
• жарақаттанушы өз-өзіне келгенше массажды тоқтатпау.

 

Жылы ( күннің) соққы.

Жылы күннің соққысы көп таралған апатты жерлерде өте қауіпті. Жылудан жарақаттанушының белгілері минутына 100 және одан да көп жүрек соққыларының жиілеуі, тері қабатының қызару, әсіресе бет, бас соққысының ұстауы, лоқсу, жүрек айнуы мүмкін. Құлақ шуы, бас айналу, ұйқышылдық пайда болады. Дене температурасы 40-41 көтерілуі мүмкін. Өте қауіпті жағдайда жарақаттанушы есінен танады.

 

Керек:

 

Жылы және күннің соқысынан күдіктенген жағдайда жарақаттанушыны көлеңкеге апарып киімін шешу, су шашып, шашықпен немесе киіммен желпуді неғұрлым жиілету керек. (көлеңке жоқ жағдайда қалың киіммен басын көлеңкелеп, өз көлеңкесімен кеудесін міндетті түрде жабу керек). Жарақаттанушыны, жеткілікті мөлшерде сусындату керек. Кеуде, басқа суық сумен компрресс жасауды да ұмыттпауға тиіс. Кез-келген жағдайдашара қолдануға дайын болуы керек (жасаны тыныс алдыру, жүрек массажы).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Улы шөптермен улану:

 

Улы шөптер мен улы емес шөпттердің ұқсастығынан улану байқалады. Көп жағдайда балалар межде секілді ақжелкенмен ұқсас, белладон жесісімен, шиеге ұқсастығынан меңдуана дәнімен, макқа ұқсастығынан кене дәндеріне уланады. Әсіресе балалар борщевик қайыңынан (және т.б. түрлерінен) үрлегіш жасап, қатты күйікке тап болады.

 

 

Керек:

Егер сіз улы шөптермен уланып қалсаңыз, сізге құсқыңыз келгенше жеткілікті түрде су ішу қажет (ауыз суы). Егер жақсармасаңыз «Жедел жәрдем» қызметін шақыртыңыз.

 

ЖАРАҚАТТАНУШЫНЫ ТАСЫМАЛДАУ

 

Есінен айырылған жарақаттанушыны тасымалдау өте қауіпті. Қатты қан кету, ашық сынық кезенде бірінші медициналық көмек көрсету, естен танған адамды тасымалдау қауіпті.

Жарақаттанушыны тасымалдау түрлері

• Қазақпен тасы  малдау;
• Екі футболкадан немесе палтодан жасалған тасымалдағыштар. Түймелерін қадап, жеңін теріс қаратып қадаға таңылады. Жарақаттанушы үстіне жатқызылады.
• Шанамен, шаңғымен тасымалдау;
• Отырғызып, тасымалдағыштармен тасу;
• Жіппен таңып тасу;
• Кесілген қолдорбамен тасу;
• Ағаштан жасалған сүргілермен мата, терімен тасымалдау;
• Жарақаттанушының тасымалдану барысындағы қалпы:

• жарақаттанушы естен танып қалған жағдайда, арқасы және аяқ-қолы сынған жағдайда – арқамен жатқызып тасымалдау;

• жарақаттанушы естен танып қалған жағдайда, арқа жауырыны сынғанда – ішімен жатқызу;
• жамбас сүйектері  сынып, ішкі құрсақ ашық жарақаттанғанда, буын тізелері қисайғанда – арқамен жатқызып тасымалдау;
• жарақаттанушы есінен танып қалған жағдайда және қансырағанда – басты төмен және аяқтығоғары көтеріп арқамен жатқызу;
• жарақаттанушы есінен танып, басқа амал болмаған жағдайда бір жанымен жатқызу;
• дененің жоғарғы жағы немесе мойын жарақаттанғанда жартылай отырғызып, аяғын алдына созу;
• кеудесі жарақаттанып және іш құрылысы басқа да жерлері кенеттен аурып немесе қуық органдары жарақаттанғанда (тізенің астындағы жағына тіреуіш қою) – тіземен жантайып отырғызу.

 

 

 

Көпшілік орындарда өрт болған жағдайдағы әдістер мен ұсыныстар

Фейерверктер – бұл керемет. Әсіресе, оны атқан кезде саусақ қосылып ұшпайды, күйіктің иісі шықпайды. Сол себептен «Гагаринді» космосқа ұшырудан алдын, нұстауларын оқу қажет. Сол жерде қытайлық ағайындар орыс тілінде былай жазған:

• барлық фейерверкті ашық ауада атылады, ал жабық бөлмеде атуға болмайды;
• жаққаннан кейін ол жерден тезірек шығу қажет. Олай етпеген жағдайда, барлығы да дұрыс болмауы мүмкін.

 

 

 

КӨПШІЛІК ТОБЫРЫНАН ҚАЛАЙ АМАН ҚАЛУҒА БОЛАДЫ

 

• Ешқашан көпшілікке қарсы жүрмеу керек;
• Көпшіліктің ортасынан және темір тор, сөрелерден, қоршаулардан, бағаналардан, қабырғалардан аулақ жүру қажет.
• Қолмен ешнәрседен ұстамау керек – қолыңызды сындырып кетуі мүмкін;
• Есіңізде болсын, киімді түймелеп, мүмкіндігінше өкшесі биік аяқ киім кимеңіз;
• Ешқашан жерге түсіп кеткен сөмкеңізді немесе қолшатырыңызды жерден көтеруге тырыспаңыз - өмір қымбатырақ;
• Арттан келген соққылардан құтылу үшін, шынтағыңызды бүгіп алыңыз;
• Егер сіз құлап қалсаңыз басыңызды соққыдан қорғаңыз және тұруға ұмтылыңыз – бір аяғыңызға сүйене отырып, көпшілік қозғалысының бағытымен тез тұрып кетіңіз.

 

Ең жақсысы мұндай жағдайларға ұшырамау.

 

АДАМ НАНҒЫСЫЗ ЖАҒДАЙЛАРДАН ҚАЛАЙ ШЫҒЫУҒА БОЛАДЫ (Джоуш Пайвелен мен Дейвид Боргенихттің «Аман қалудың ең нашар көрінісі» кітабынан)

 

ӨРТ КЕЗІНДЕ БИІК ҚОНАҚ ҮЙДЕН ҚАЛАЙ АМАН ҚАЛУҒА БОЛАДЫ	ҚҰЛАП БАРА  ЖАТҚАН ЛИФТТЕН ҚАЛАЙ АМАН ҚАЛУҒА БОЛАДЫ
Сулы матамен мұрныңызды және ауыз қуысын жауып, басыңызға сулы сүлгі жамылып шығыңыз. Егер есіктің тұтқасы салқын болса, есікті ашыңыз. Егер коридор түтін болса мүмкіндігінше еңкейіңіз (еденнен 60 см) және шығу есігіне беттеңіз. Егер есіктің тұтқасы ыстық болса, есікті ашпаңыз. Бөлмеге түтін кірмес үшін, есіктің астын сулы сүлгімен бекітіңіз. Негізінде сөрт сатысы тек жетінші қабатқа дейін жетеді. Мүмкін қабарға арқалы келесі бөлмеге кірі алатын шығырсыз (Шкаф орналасқан жерде жұқарақ). Балконнан балконға жете алау мүмскіндігін де қарастырыңыз. Екінші қабаттан жоғары тұрсаңыз, секірмеңіз. Бір-біріне жалғанған төсенгіштірді қолданыңыз, бұл жағдайдың өзінде де бір қабаттан артық түспеңіз.	Соққы күшін анықтау үшін, етбетіңізден жерге жатыңыз(шетінен гөрі ортасына қарай). Жоғарыдан еш нәрсе түсіп кетпес үшін, басыңызды жабыңыз. Лифтінің шахта түбіне түсіп кету мүмкіндігін де ойлаңыз. Осылай да тірі қалуға болады. Құлап бара жатқан лифтіде өлім жағдайы сирек кездеседі. Кейбі сарапшылар тік тұрып, соққы алдында секіру қажет дейді,  бірақ уақытты дұрыс пайдалану мұмкіндіге аз.
ТЕРРОРИСТТЕРДІҢ ҚОЛЫНАН ҚАЛАЙ АМАН ҚАЛУҒА БОЛАДЫ	ҚҰЗДА ТОҚТАП ҚАЛҒАН КӨЛІКТЕ ҚАЛАЙ АМАН ҚАЛУҒА БОЛАДЫ
Террористтер өте ашушаң келеді, сондықтан сабарлық танытыңыз. Олар сізге өздері сөйлемейінше, сіз оларға сөйлемеңіз. Егер оқ атып жатса басыңызды жауып, жерге жатыңыз. Артық әрекет жасамай, солардың талаптарын орындаңыз. Ешқашан терриористтердің көзіне тура қарамаңыз. Егер сізге сөйлесе өте сыпайы жауап беріңіз. Ертеңгі күні оны сипаттап беру үшін ойша есім қойып алыңыз. Оларды ұстау тобы келген кезде еденге жатып, басыңызды жабыңыз, әйтпесе екі жақтың оғы да тиіп кетуі мүмкін.	Жылдам қозғалыстар жасамаңыз. Егер машинаның алдыңғы бампері қауіпті жерде тоқтап қалса, онда аман қалуға уақыт өте аз, ақырын артқы орындыққа барып отырыңыз. Терезені сындыру жағдайында қолыңызға ауыр нәрсе алып алаңыз. Егер машана құламайды деп ойласаңыз, тез арада  артқы есікті ашып шығыңыз егер есік ашылмай қалса, артқы терезені сандырыңыз. Тез қимылдаңыз, әрі абай болыңыз.
ЖІПТЕН ҚАЛАЙ БОСАНУҒА БОЛАДЫ	СУАТТАРДАН ҚАЛАЙ ШЫҒУҒА БОЛАДЫ
Егер сізді байлап қойса, терең тыныс алып иығыңызды артқа тартыңыз. Күшіңіз келгенше жіпті тартыңыз. Жіліншек немесе сүйектеріңізді ажыратуға тырысыңыз (саусақтарыңызды тіреңіз). Басқалары кеткеннен кейін, денеңіздегі күш-қуатты жинап, жіпті шешуге тырысыңыз, мүмкін сіздің жолыңыз болып кетер. Жіпті шешу үшін барлық құралдарды қолданыңыз. Тұйінді тісіңізбен шешіңіз. Байлаулы қолмен де жіп түйiнін шешуге болады.	Судан шығып, келген жағыңызға қараңыз, ол жақта мұз қаттылау болуы тиіс. Суатттың шетіне шынтағыңызды тіреңіз. Жүзіп бара жатқандай аяғыңызбен итеріңіз. Мұздың мүсінде тұрмай, сырғанаңыз, себебі суатқа қайта түсіп кетуіңіз мұмкін.
ҚҰМДЫ ЖЕРЛЕРДЕ АМАН ҚАЛУДЫҢ ЖОЛДАРЫ	СУСЫЗ АРАЛДА СУДЫ ҚАЛАЙ ТАБУҒА БОЛАДЫ
Мұрныңызды және аузыңызды бет орамалымен жабыңыз. Ұзын шалбар, носки және жабық аяқ киім киіңіз.Егер де сіздер бір топ болсаңыздар адасып кетпес үшін қолдарыңыздан немесе жіптен ұстасып алыңыздар. Биік жерге шығуға тырысыңыз.	Жаңбыр суын ыдысқа немесе тарелкаға жиып алуға тырысыңыз. Өсімдік көп өсетін жерге барыңыз. Шықты жинап алыңыз. Жіңішке шүберекті немесе бір топ шөпті байлап алыңыз. Шық матаға тез сіңеді, содан кейін оны сығуға болады. Балықты ұстап алғаннан кейін бірінші кезекте оның көзін соруға  тырысыңыз, оның айналасында сұйықтық көп болады. Балық етінің құрамында су көп болады. Балықты матаға орап, сығыңыз одан шыққан сөлді ішіңіз.
ЖҮГІРІП БАРА ЖАТҚАН ТҮЙЕНІ ҚАЛАЙ БАСҚАРУҒА БОЛАДЫ	ТАРАНТУЛДЫ ЖЕҢУ БОЛДАРЫ
Шауып бара жатқан атты жүгеннен тартып тоқтатуға болады. Ал түйеге бұлай істей алмаймыз. Түйенің мойны мықты болады. Және оның жүгені мұрнында болады.Сіз оның мұрнын зақымдап алуыңыз мүмкін. Егер жүген түйенің басына қатты тартылған болса, түйе басын бұрған жағына қарай бұрылады.Ол келесі жағына бұрылуы  да мүмкін Шаршағаннан кейін түйе жатады. Сол кезде одан секіріп түсіп кетіңіз Егер сіз түйенің қашып кетуіне жол берсеңіз, түенің егесі қатты ашулануы мүмкін	Бұл өрмекшінің шаққаны өлімге алып бармайды. Егер тарантуло сіздің аяғыңызда өрмелеп бара жатса, сабырлық сақтаңыз және оны таяқпен немесе газетпен итеріп тастаңыз. Егер ешнәрсе шықпаса, абайлап тұрып, аяқпен итеріп жіберіңіз. Тарантулдардың көпшілігі екі рет тістейді.(бірінші шаққаны құрғақ, екіншісі –сылы, улы). Жарақаттанған жерге инфекция түсу қаупі бар. Іскен жерді антигистаминен емдеңіз. Егер 12 сағаттан кейін ісік қайтпаса, дәрігерге көрініңіз. Тарантулды ешқашан қолыңызға алуға тырыспаңыз. Оның арқасындағы тікеншелері сынып, теріге сіңіп кетеді.

 

 

«Құс тұмауы» ауруының алдын-алу шаралары.

 

«Құс тұмауы» - бұл құстардың жұқпалы ауруы, ол вирусты тұмаудың А типіне жатады. Құс тұмауының вирусы алғаш рет ХХ ғасырдың басында Италияда анықталған, көптеген уақатқа дейін адамдарға қауіпті деп саналып келді. Құс тұмауымен ауырған адам алғаш рер 1997 жылы Гонконгтан анықталған, тұмаудың 1 түрі 18 адамның ауыруына әкеліп соқтарды, оның 6 адамы қайтыс болған. Бұл тұмау тек қана құстарға ғана емес, сонымен қатар адамдардың өміріне де қауіпті. Тұмау құстардан немесе солардың шикі етін жегеннен жұғады. Оның вирустары қатты мұзда да бола береді, 70градустан төмен температурада ол бірнеше жылдың көлемінде сақтала береді. Бірақ бірнеше секунд ішінде жоғары температурады өледі.

 

Осы уақатқа дейін құс тұмауының адамнан адамға жұққан жағдайлары тіркелмеген.

 

Егер сізде жоғарыда айтылған белгілер байқалса, егер сіз құстардың арасында жүрген болсаңыз, немесе оның етін кесіп, тамақ дайындауғы қатысқан болсаңыз, тез арада дәрігерге көрініңіз.

 

Құс тұмауынан сақтану үшін келесі шараларды сақтау қажет:

 

• ауылдық елді-мекендерде тұратындар үй құстарын өз ауласында ұстауы тиіс. Бұл жағдайларды олар жабайы құстармен байланыста болмайды;
• құс еттерінен тамақ дайындау барысында тиісті шараларды сақтау қажет;
• Құстың шикі етімен және құстардан жасалған тағамдармен жұмыс жасағаннан кейін, қолыңызды сабынмен жақсылап жуыңыз.

 

 

 

Жұмылдыру дайындығы, азаматтық қорғаныс, авариялар мен дүлей апаттардың алдын алуды және жоюды ұйымдастыру департаментінің

семинарға арналған тест сұрақтары

1. Қазақстан Республикасының «Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» Заңы қашан қабылданды?

1) 1996 жыл 5 шілде;

2) 1997 жыл 10 сәуір;

3) 1995 жыл 30 қыркүйек

2. Бөгеннің бұзылуы ТЖ қай түріне жатады?

1) Техногендік сипаттағы ТЖ;

2) Гидротехникалық ТЖ;

3) Су шаруашылығындағы апат. 

3. Объектілік және жергілікті  ауқымдағы ТЖ кім зерттейді?

1) Жергілікті атқарушы орган құрған комиссия;

2) Төтенше жағдайлардың  алдын алу және жою комиссиясының  төрағасы құрған комиссия;

3) ТЖМ аумақтық органы құрған комиссия.

4.  Өрт төтенше жағдайдың  қай түріне жатады?

1) Табиғи сипаттағы ТЖ;

2) Техногендік сипаттағы ТЖ;

3) Өндірістегі апат.

5. Зілзала дегеніміз не?

1) ТЖ пайда болуына әкеліп соққан жойқын құбылыс;

2) ТЖ пайда болуына әкеліп соққан табиғи құбылыс.

3) Табиғи апат

6.  ТЖ-ды объектілікке  жатқызу шарттарының бірі, егер:

1) 5-тен астам, бірақ 10-нан көп емес адам қаза болса;

2)  1-ден астам, бірақ 5-тен көп емес адам қаза болса;

3) 5 адам қаза болса.

7. Объектілік ТЖ кезінде  келтірілген материалдық залалдың  мөлшері қандай болуы керек?

1) 5000-15000 айлық есептік көрсеткішті құраса;

2) 5000 дейінгі айлық есептік  көрсеткішті құраса;

3) 10000-15000 айлық есептік көрсеткішті құраса.

8 Жергілікті ауқымдағы  ТЖ таралу аймағына қойылатын  талап

1) ТЖ аймағы 2 ауданның шегінен шықпаса;

2) ТЖ аймағы 1 ауданның шегінен шықпаса;

3) ТЖ аймағы 3 ауданның  шегінен шықпаса.

9. Үйлер мен ғимараттардың  кенеттен қирауы ТЖ қай түріне жатады?

1) Техногендік сипаттағы ТЖ;

2) Табиғи сипаттағы ТЖ;

3) Өндірістік ТЖ

10. Құтқарушы дегеніміз  кім?

1) Құтқару жұмыстары мен шұғыл жұмыстарды жүргізуге арнайы даярлық пен аттестаттаудан (қайта аттестаттаудан) өткен азамат;

2) Құтқару жұмыстарына тартылған азамат;

3) Құтқару жұмыстары мен шұғыл жұмыстарды істеуге жіберілген азамат;

11. Паналарды бейбіт уақытта шаруашылық мақсатта пайдалануға болады:

1) Болмайды, тек Азаматтық  Қорғаныс  бастығының  рұқсатымен  ғана;

2) Болмайды;

3) Болады, тасаланушыларды қабылдауға әзірлік мерзімімен;

12. Тасаланушыларды қабылдауға  келесі әзірлік мерзімімен паналарды  бейбіт  уақытта  шаруашылық  мақсатта  пайдалануға  болады:

1) Бір  аптадағы;

2) Бір  тәуліктегі;

3) Үш  тәуліктегі;

13. «Азаматтық қорғаныс туралы» Қазақстан Республикасының Заңына  сәйкес азаматтық қорғаныс мүлігінің жағдайы, жинақтау, сақтау және әзірлікте ұстауға жауаптылар:

1) тек  жергілікті  атқарушы  органдар;

2) құралдар жауапты сақтауында  болатын ұйымдардың басшылары;

3) орталық  және  жергілікті  атқарушы  органдар;

4) жергілікті  атқарушы  органдар;

14. Бейбіт, сондай-ақ соғыс уақытында халықтың бір бөлігін күні бұрын эвакуациялауға  болады ма?

1) Болады;

2) Болмайды;

3) Өндірістік және аумақтық принцп  бойынша болады;

15. Санатталмаған қалалар және өзге елді мекендердің халқы үшін жеке қорғану  құралдарын жинақтау:

1) «Азаматтық қорғаныс туралы»  Заңның талаптарына сәйкес жүргізіледі;

2) Жүргізілмейді, халық қарапайым  қорғану құралдарын өз бетінше  дайындайды;

3) Жүргізілмейді;

16. Төтенше жағдайларында халықты  медициналық қорғау қанша кезеңде  ұйымдастырылады:

1) Екі кезеңде;

2) Үш кезеңде;

3) Бір кезеңде;

17. Соғыс уақытында қазіргі уақыттағы  зақымдау құралдарын қолдану  кезінде жаппай санитарлық шығын  ошақтарында алғашқы медициналық көмек көрсетіледі: