Танды улузунун чугаазынын онзагайы

Тыва дыл түрк уктуг, ынчангаш түрк дылдарның аймаанга хамааржыр. Чүге дээрге тыва дылда бар сөстерниң хөй кезии ниити түрк дылга дөмейлешкек бооп турар. Тыва дылды X-XV вектерде быжыккан деп Ш.Ч. Сат тыва дылдың диалект ылгалдарының тыптып келгениниң чылдагааннарын мынчаар демдеглеп бижип турар: «Тываларның составынга кирген түрк эвес дылдыг бөлүктерниң дылдарының салдары, артыышкыннары, феодалдыг үеде чуртту аңгы-аңгы шоолуг харылзаа чок кожууннарга чарганы, чер-черниң географтыг ыраа болгаш кызыгаарланчаа, чер-черниң чонунуң амыдырал-чуртталгазының онзагай байдалдары, харылзашкак өске дылдарның салдары дээш оон-даа өске» [Сат 1987: 8].

Киирилде................................................................................................................ 3

I-ги эге Фонетиктиг онзагайлар
I.1. Вокализмде ылгалдар …………………………………………………. 6
I.2. Консонантизмде ылгалдар …………………………………………… 8
I.3. Ажык болгаш ажык эвес үннерниң ажыглалының онзагайы …….. 13

II-ги эге Лексиктиг онзагайлар
а) Бажың иштинде эт-сеп, аяк-сава аттары ………………………………….. 19
б) Черлик дириг амытаннар, куштар, балыктар аттары ………………….. 23
в) Өгнүң кезектериниң аттары ……………………………………………… 27
г) Төрел харылзаалар илередир сөстер …………………………. ……….. 29
д) Азырал дириг амытаннар аттары ……………………………………….. 32
е) Аъш-чем аттары ………………………………………………………….… 33
ж ) Идик-хеп аттары …………………………………………………. …….… 35
з) Диалектиде табу болгаш эвфемизм сөстер ……………………………… 36
и) Лексика-семантиктиг диалектизмнер ……………………………………. 37

III-кү эге Грамматиктиг онзагайлар
III.1. Морфологтуг диалектизмнер ……………………………………….. 40
III.2. Синтаксистиг диалектизмнер ……………………………………….. 43

Түңнел .................................................................................................................. 45
Ажыглаан литература даңзызы ..................................................................... 47
Информантылар даңзызы ............................................................................... 53