Дизайн тарихы және теориясы

Дизайн тарихы және теориясы

 Дизайн – (ағылшынша design – жоба, жобалау, сызу, жоспар сурет) көркем сурет және сәулет өнерінің өнеркәсіп бұйымдарының үздік үлгілерін жасау және заттық ортаны үйлестіруші шараларын қамтитын бағытының атауы. Дизайн қызметінің ерекшілігі-әсем әрі көркем жасалған тұтыну заттары мен бұйымдарыныі қоршаған ортаға лайық ұйлесімін жүзеге асырып, ұдайы олардың жаңа үлгілерін ойлап табу.

Дизайн тарихы XXI – ғасырдың   басында басталды. Сондықтан оның тарихы өте қысқа. Дизайн өнері адамдарды әдемілікке, қолайлыққа ұмтылуларының шыққан. Ал, жақсы өмір сүруге адамзат пайда пайда болғаннан бері ұмтылып келеді. Сол себепті дизайн өнері XX – ғасырда басталғанмен, оның тарихын өте ертеден іздеу керек. XX – ғасыр техника мен ғылымның өркендеп даму  ғасыр болады. Ғылым мен техниканың дамуы дизайн өнерін дамытты. Алғашқы дизайнер мамандарды даярлайтын жоғарғы мектеп 1919 ж Германияда ашылды. Ол «баухаз» деп аталады. Бұл мектепте сәулет өнері шеберлері сабақ береді. Ғылыми тұрғыдан дизайнның пайда болуы 1928 жылы,  ал оның отаны АҚШ болып есептеледі.  Осы уақытқа дейін бірнеше дизайн  фирмалары қолып қайта құрылды. Ресейде жоғары көркем –техникалық шеберханалар 1920 жылдардан бастап құрылды. Алғашқысы Мәскеудегі мемлекеттік жоғары көркем техникалық шеберханалары болды. Кейіннен осы шеберхана инстиут болып қайта құрылды. Дизайн бірнеше түрге бөлінеді: олар

-көлік құралдарын жобалау (көлік  ұшақтары, су кемелері, автомобилдер  т.б.)

- тұрмыс бұйымдарын электр аспаптары, ыдыс, жиһаз, киімді т.б. жобалау.

- интерьер және экстерьер дизайн;

- жарнама дизайн;

- фото дизайн.

Фото дизайн-өсімдіктердің көркемдеп әшекейлеу. Грек сөзінен аударғанда «фито» өсімдік деп аталады. Фито – дизайн жасау үшін оған нақты жағдай жасап, өзінің орындалу тәртібін қолдану қажет.  Кез келген композицияны құрастыру үшін өсімдік түрлері, құты ұстатқыштар, құрал-саймандар қажет. Композицияға қажетті өсімдік түріне бөлме өсімдіктері, кесіп алынған өсімдіктер, жасаңды өсімдіктер түрлері қолданылды. Тірі өсімдіктерді пайдалану жыл мезгілдеріне байланысты, жасаңды гүлдерді дүкенін сатып алып немесе қолдан құрастыруға синтетикалық табиғи материалдарын жасауға болады. Сонымен қатар, фотодизайнда құтылардың атқаратын рөлі зор. Олар шиша, пластмасса, фарфор, қыш құтылар  т.б. жатады.

Дизайнның қалыптасуы. «Дизайнер» термині 1600 жылдарға жатады. Бұған дейін орындық жасайтын қолөнерші дизайнер де, дайындаушы да өзі болатын. 1800 жылдарға қарай фабрика жұмысшылары арнайы дизанерлер әзірленген дизайн бойынша кқптеген орындықтар шығарды. Ақын және дизайнер Вильям Моррис 1880 жылдары фабрика бұйымдары қарсылығын білдірді. Ол қол өндірісінде қайта көшу үшін «Өнер және қолөнер» қозғалысын бастады. Шансорғыш сияқты алғашқы электр құралдары көрер көзге көп ойлар бөлінді. Қазіргі уақытта біз үй құралдарының тек жақсы жұмыс істейтін ғана емес, үй ішіне үйлесімділігіне де мән беріп жатамыз.

Сондықтан да дизайн қазіргі тауарларды шығарудың маңызды қасиеті болып табылады. Дизайн терминдік атауы жаңа болғанымен оның негізгі ерте заиандарда-ақ пайда болды. Мысалы; қазақ халқының қолөнер бұйымдарының (қобыз, длмбыра, сандық, ожау, торсық, қару-жарақтар, сәндік әшекейлі бұйымдар) т.б. қайталанбас түрлері этно-дизайндық үлгіде жасалған. Безендіру өнерінде дизайнның әдіс-тәсілдерімен тәжірибесі кең қолданылды. Дизайн өнері заман талабына сай үнемі өзгеріп отырады. 

         Сурет-1 Жиһаздалған дизайн

ТМД елдерінде соның ішінде Қазақстанда дизайн өнері 1960 жылдан бастап жүйелі түрде қалыптасып дами бастады. 1987 жылы Қазақстан дизайнерлер одағы құрылды.  Дизайн өнері қазіргі өскелен тұрмыстық жағдайлар мен талап ұсыныстарға байланысты жаңа сипаттамаларға ие болуда. Жарнама плакаттар, кітап безендіру өндіріс бұйымдарын жасау, жиһаз бұйымдарның жаңа үлгілерін өмірге әкелу т.б. жатады. Қазіргі заманғы кәсіптердің дамып жетілуін дизайн өнерімен тығыз байланысты. Ұлттық этно дизайндары өзіндік қолтаңбасы бар, өнер ретінде заман талабына сай даму үстінде. Сәулет дизайны қалалық, ауылдық саябақтық ансамбльдер, кіші сәулет түрлері көріктендіру элементтері мен көгалдандыру визуалдық коммуникациялар, экспозициялық кеңістіктер қалалық ортадағы жабдық пен жиһаз ішкі кеңістіктері қоғамдық пайдалану үшін және саудасаттық экспозициялар мен сәндік қолөнерлік жабдықтар жатады.

Графикалық дизайн. Графикалық символдардары, сауда белгілері, фирмалық стильдер, визуалдық коммуникациялар жүйесі, кітап өңдеу, әлеуметтік жарнама, электрондық және баспасөз ақпараттық құралдар жарнамасы, сыртқы жарнамасы т.б. қолданылады.

Өндірістік дизайн. Баршалық өндіріске арналған заттар мен бұйымдар күнделікті және арнайы киімдерді үлгілеу. Тігін бұйымдарының ансамблі акссеуарлар театралдық костюм, көлік бұйымдары, құрылғы жиһаз т.б. жатады. Костюм дизайны көпшілікке арналған киім ассортименті ұсақ сериялық және жеке тігін өнімдері жатады. Костюм ансамблінің және аксссеуарларды үлгінің коолекциясын және үлгілеудің әртүрлі соның ішінде күнделікті сәнді және арнайы киім үлгісін жобалау.