Аграрная рэформа Сталыпіна і яе асаблівасці на Беларусі

У пачатку 20-га стагоддзя рабіліся спробы збору  этнаграфічнага  і

фальклорнага  матэрыялу. Заснавальнікам беларускай філалогіі і мовазнаўства лічыцца Яўхім Фёдаравіч Карскі. Яго пяру належаць капітальныя працы па дыялекталогіі, сучаснай беларускай літаратурнай мове, фальклору. Карскі – аўтар фундаментальнага трохтомнага даследавання “Беларусы”, у першым томе якога змешчана “Этнаграфічная карта беларускага племя”, якую ён пабудаваў на навуковых фактах. Усе вывады этнографаў і фалькларыстаў у 1905-1922 гг. былі апублікаваны ў гэтым трохтомніку (7 кніг).

Дастаткова  шматгранным было музычнае жыццё беларускіх гарадоў. З вялікім поспехам гастраліравалі рускія і украінскія музычна-драматычныя і харавыя калектывы, якія знаёмілі беларускую публіку з лепшымі творамі айчынных і замежных кампазітараў. Нязменным поспехам карысталася харавая капэла Агрэнева-Славянскага, якая ўключала ў сваю праграму і беларускія песні. Вялікую ролю ў развіцці прафесійнай музыкі адыграў А. Рагоўскі – аўтар сюіты для сімфанічнага аркестра. Гэта быў, бадай, першы музычны твор беларускай музыкі, выкананне якога карысталася папулярнасцю ў Вільні і Варшаве.

Змяненне эканамічнага жыцця прывяло да хуткага росту  гарадоў (асабліва тых, што знаходзіліся на чыгунцы).  У выніку будаўніцтва ў цэнтральных частках з’явіліся плошчы і бульвары, быў праведзены водаправод, электрычнае святло, будаваліся шматпавярховыя дамы. 
 У дойлідстве Беларусі склаўся нэарамантычны стыль, найбольш вядомым помнікам якога з’яўляецца Чырвоны касцёл Сымона і Алены ў Мінску, пабудаваны ў 1908 годзе. Храм мае асімітрычную кампазіцыю з трыма вежамі: дзвюма маленькімі і адной высокай. У яго дэкаратыўным афармленні выкарыстоўваліся элементы готыкі (вялікае акно – ружа, арнаменты і інш.) Яшчэ адным знакамітым помнікам той пары з’яўляецца царква ў Шклове.

Як від мастацтва  з пачатку 20-га стагоддзя  вылучаецца мастацкае фота.  Вядомым аўтарам той пары з’яўляецца Майсей Напельбаўм (1869 - 1958), які адкрыў  яшчэ ў 1895 г. фотоатэлье ў Мінску і праявіў сябе ў гэтай працы як мастак. Ён выкарыстоўваў  падмалёўку фону на негатыве, дабаўляючы неабходныя плямы. Сярод найбольш вядомых партрэтаў –

А. Блок, А. Ахматава, Б. Пастэрнак, М. Горкі, дзеячы рэвалюцыі – у тым ліку і Леніна.

Такім чынам, можна сказаць, што пачатак дваццатага стагоддзя апраўдана многія гісторыкі лічаць перыядам “Новага Адраджэння”.

Першая  Сусветная вайна на Беларусі:

асаблівасці сацыяльна-эканаміч нага развіцця.  Бежанства.

Ідучы па сусветным  шляху эканамічных пераўтварэнняў, расійскі капіталізм на рубяжы XIX-XXстст. уступіў у імперыялістычную стадыю. Эканоміка Беларусі, якая з’яўлялася часткай народна-гаспадарчага комплексу Расійскай імперыі, развівалася па тых жа эканамічных законах. Ішоў працэс канцэнтрацыі вытворчасці, выцяснення дробных прадпрыемстваў буйнымі капіталістычнымі фабрыкамі і заводамі. Так, калі колькасць цэнзавых прадпрыемстваў за I900-I9I3 гг. павялічалася на 61,2%, то дробных – усяго на 17%. Адпаведна валавая прадукцыя буйной прамысловасці ўзрасла на 229, 6%, а дробнай – на 110%. Тым не менш у 1913 г. вытворчасць дробнай і саматужнай прамысловасці Беларусі склала 53,5%, а буйной - 46,5% усёй валавай прадукцыі. У 1913г. вядучымі эаставаліся харчовая прамысловаць, удзельная вага якой складала 26% ад аб'ёму буйной прамысловасці, лесанарыхтоўкі і сплаў – 16,8, дрэваапрацоўчая – 16,1, папяровая – 7, чыгуначная і рамонтныя майстэрні – 5,8, шкляная – 5,7, тэкстыльная – 4,8, гарбарна-абутковая – 4,1,  металаапрацоўчая – 3,8, запалкавая – 2,9 і г. д.

Эканамічны  ўздым стварыў спрыяльныя ўмовы  для замежных інвестыцый. Іншаземны  капітал стаў актыўна пранікаць  у розныя галіны прамысловасці. Так, буйная нямецкая фірма "Фрыц Шульц" (Лейпцыг) вяла лесараспрацоўку  ў Бабруйскім павеце. Таварыства руска-амерыканскай вытворчасці абутку пабудавала ў Мінску абутковую фабрыку "Арол". Руска-бельгійскае акцыянернае таварыства пабудавала льнопрадзільную фабрыку "Дзвіна" ў Віцебску, на якой працавала 1,5 тыс. рабочых і г.д. Аб'ём вытворчасці на прадпрыемствах, якія належылі замежным уласнікам і замежным акцыянерным таварыствам за I900 – 1913гг. павялічыўся ў 11,6 раза.

Але аблічча  асноўных галін прамысловасці Беларусі на момант Сусветнай вайны вызначалі толькі фабрыкі і заводы.  Многія фабрыкі і заводы з-за адсутнасці паліва, сыравіны, попыту на прадукцыю скарачалі сваю вытворчасць, увогуле закрываліся. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын  былі мабілізаваны і адпраўлены на фронт. На абаронныя работы (капанне акопаў, будаўніцтва мастоў, рамонт дарог і г.д.) прымусова пасылалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы.

Інвесцыйныя прадпрыемствы  таксама прыйшлося закрыць. Колькасць цэнзавых прадпрыемстваў у гады вайны зменшылася на 65%. Разам з тым прадпрыемствы, якія выконвалі ваенныя заказы, хутка павялічвалі прыбыткі.      

Прычынамі першай сусветнай вайны, якая пачалася 19 ліпеня (1 жніўня) 1914 г., сталі прэтэнзіі Германіі на перадзел ужо падзеленага міру, імперскія амбіцыі краін Траістага саюза і Антанты. Галоўнай была супярэчнасць паміж старой каланіяльнай Англіяй і маладым драпежнікам-германскім мілітарызмам, суперніцтва паміж Германіяй і Расіяй з-за ўплыву на Балканах, а таксам спрэчкі з-за таго, што Германія хацела адарваць ад Расіі і захапіць Польшчу, Фінляндыю, Беларусь і Украіну. У канцы ХІХ - пачатку ХХ стст. утварыліся два саюзы краін: Германія - Італія - Аўстра-Венгрыя (Траісты саюз) і Англія - Францыя - Расія (Антанта).       

 Падставай для развязвання вайны з'явілася забойства ў Сербіі наследніка аўстра-венгерскага трона Франца Фердынанда. Сусветная вайна працягвалася 4 гады і 4 месяцы і дорага абышлася чалавецтву. Паводле няпоўных звестак, было забіта, паранена і скалечана 30 млн. чалавек. У вайне ўдзельнічала 38 краін з насельніцтвам звыш 1,5 млрд. чалавек, г. зн. 75% усяго насельніцтва зямнога шара.

Але ж з любога пункту гледжання гэта была захопніцкая вайна.

Беларусь заставалася галоўнай тэатральнай арэнай вайны. На пачатку вайны ў беларускіх губернях было ўведзена ваеннае становішча. Тут знаходзілася стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага, штаб Мінскай ваеннай акругі, штаб Заходняга фронту. Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандавання расійскіх войскаў знаходзілася спачатку ў Баранавічах, а потым у Магілёве. Вярхоўным галоўнакамандуючым спачатку быў блізкі сваяк цара, а потым сам цар. У Мінску кватараваў штаб Заходняга фронту, месціліся іншыя штабы.

З лета 1915 г. значная частка Беларусі стала арэнай баявых дзеянняў. У кастрычніку фронт стабілізаваўся па лініі Дзвінск — Паставы - Баранавічы - Пінск. Каля паловы тэрыторыі апынулася пад нямецкай акупацыяй, у тым ліку Гродна, Ашмяны, Смаргонь, Ліда, Слонім, Кобрын, Пінск, Навагрудак, Баранавічы, Ваўкавыск, Пружаны. Гарады і мястэчкі былі перапоўнены штабамі, шпіталямі, складамі і майстэрнямі па рамонту зброі. Афіцэры і салдаты, пакліканыя з усёй Расіі, складалі большую частку дарослага мужчынскага насельніцтва Беларусі. Яны цяпер уплывалі на лёс гэтага краю.

Вайна прынесла бедствы беларускаму народу. Гінула мірнае насельніцтва, руйнаваліся гарады і вёскі, знішчаліся матэрыяльныя і духоўныя каштоўнасці. У сувязі з наступленнем германскіх войскаў велізарная колькасць бежанцаў пацягнулася на ўсход. З Польшчы, Літвы і заходніх паветаў Беларусі рушыла ў бежанцы больш за 1 млн. 700 тыс. чалавек. Да восені 1915 г. бежанцы запоўнілі ўсю ўсходнюю частку Беларусі. Становішча гэтых людзей было надзвычай цяжкім. Яны ператварыліся ў масу жабракоў, галодных і бяздомных, пазбаўленых сродкаў існавання.   

Пачатак даследавання праблематыкі бежанства пакладзены падчас Першай сусветнай вайны. Супрацоўнікі розных арганізацый па аказанні дапамогі бежанцам у справаздачах аб дзейнасці імкнуліся прааналізаваць прычыны з'яўлення бежанства, акрэслівалі ўмовы і абставіны сваёй працы. Калі чыноўнікаў, служачых, іх сем'і і праваслаўных святароў эвакуіравалі па папярэдне распрацаваных палажэннях, то высяленне большасці грамадзян адбывалася на падставе загадаў і распараджэнняў, якія былі выдадзены непасрэдна падчас правядзення эвакуацыйных мерапрыемстваў.

 Ва ўмовах  адступлення рускай арміі летам-восенню  1915 г. адбывалося масавае прымусовае высяленне насельніцтва з заходніх губерняў у тым ліку з рэгіёну Беларусі. Армейскае кіраўніцтва імкнулася спыніць нямецкае наступленне любой цаной, таму пайшло на такую надзвычайную меру, як стварэнне на ўласнай тэрыторыі паласы спусташэння. Прадугледжвалася высяленне мужчынскага насельніцтва ваеннаабавязанага ўзросту, а таксама вываз ці знішчэнне ўсякай маёмасці і прадуктаў харчавання. Як вынік, колькасць бежанцаў узрасла да вялізных памераў. Яна павялічвалася за кошт мірных жыхароў Беларусі, якія ў пошуках выратавання ад жахаў вайны па ўласнай ініцыятыве накіроўвалася на Усход. Павелічэнне колькасці бежанцаў летам 1915 г. да пагражальных памераў прымусіла органы дзяржаўнай улады звярнуць пільную ўвагу на забеспячэнне патрэб гэтай катэгорыі пацярпелых ад вайны. У тэрміновым парадку да вырашэння праблемы масавага бежанскага руху былі прыцягнуты як спецыяльна створаны інстытут Галоўнаўпаўнаважаных па ўладкаванні бежанцаў, так і губернскія і павятовыя адміністрацыі.

Міністэрства  ўнутраных спраў (МУС) выступіла ў якасці галоўнага кіруючага органа па справах уладкавання бежанцаў і распрацавала закон «Аб забеспячэнні патрэб бежанцаў» ад 30 жніўня 1915г. (па старым стылі). Закон прызнаваў бежанцамі амаль усе катэгорыі насельніцтва, якія прымусова ці добраахвотна высяляліся ва ўнутраныя рэгіёны імперыі, за выключэннем падданых ваюючых з Расіяй дзяржаў і палітычна нядобранадзейных грамадзян. Актывізацыі дзейнасці па аказанні дапамогі бежанцам садзейнічала рашэнне дзяржавы фінансаваць гэту справу сродкамі з казны. Была створана Асобая нарада па ўладкаванні бежанцаў пры МУС для каардынацыі дзейнасці дзяржаўных і недзяржаўных арганізацый .

Павышаную цікавасць да ўдзелу ў аказанні дапамогі бежанцам праявілі недзяржаўныя арганізацыі. Актыўную дзейнасць па забеспячэнні патрэб бежанцаў разгарнулі Усерасійскі земскі саюз (УЗС), Усерасійскі саюз гарадоў (УСГ) (аб'яднаныя ўстановы саюзаў атрымалі назву Земгор) і Таццянінскі камітэт, а таксама дабрачынныя арганізацыі, пабудаваныя па нацыянальных, тэрытарыяльных ці рэлігійных прынцыпах.

 Акупацыйны рэжым прынёс беларусам гвалт, грабяжы, дэспатызм. Пацярпела і прамысловасць: тое, што не разбурылі, вывезлі ў Германію. Колькасць прадпрыемстваў скарацілася з 829 да 297. Значна ўзрасла вытворчасць швейнай, абутковай, металаапрацоўчай, хлебапякарнасухарнай прадукцыі. У выключна цяжкім становішчы апынулася сельская гаспадарка Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі былі мабілізаваны і адпраўлены на фронт. Так як  у цэлым па Беларусі  ў той час  было характэрна пераважнае размяшчэнне прамысловасці ў сельскай мясцовасці – бліжэй да крыніц сыравіны і таннай рабочай сілы, то пацярпела ўся прамысловасць. Цяжкім ярмом для сялян Беларусі з'яўляліся масавыя рэквізіцыі жывёлы, прадуктаў харчавання і фуражу. Цэны на прадукты харчавання і адзенне на Беларусі да 1917 г. павялічыліся ў 5-8 разоў у параўнанні з 1913 г.  

 У 10-мільённай арміі Расіі, куды было прызвана прыкладна 650 тысяч беларусаў, пачынаецца дэзерцірства. За перыяд вайны адбыліся 62 салдацкія

выступленні. Вайна  прывяла да вострага эканамічнага і  палітычнага крызісу.

Такім чынам, першая сусветная  вайна абвастрыла ўсе супярэчнасці ў

краіне, прывяла  да вострага эканамічнага і палітычнага крызісу. Новая рэвалюцыя ў краіне стала непазбежнай і з пункту гледжання вырашэння нацыянальнага пытання.

      Дайце вызначэнні наступных паняццяў:

адруб, земства, таццянінскі камітэт

АДРУБ. Указ Мікалая II ад 9 лістапада 1906 г. паклаў пачатак рэформе. Сялянам дазвалялася выйсці з абшчыны і атрымаць свой 
надзел у прыватную ўласнасць без пераноса сядзібы. Зямлі селянін аб'ядноўваў у адно поле-адруб (яго можна было перадаць па нашчадству). Тут жа будавалася сядзіба селяніна — атрымліваўся хутар. Сялянам аказвалася дапамога ў куплі зямлі праз Сялянскі банк. 

ЗЕМСТВА. Земская рэформа 1864 г. уводзіла земствы, першыя адзіныя выбарчыя органы ўлады Расіі, што кіравалі мясцовай гаспадаркай, народнай адукацыяй, медыцынскім абслугоўваннем. Яны не мелі функцый выканаўчай улады і павінны былі звяртацца да ўрадавага адміністрацыйна-паліцэйскага апарату. Выбарчая сістэма земстваў будавалася па курыях (землеўладальніцкая, гарадская, сялянская). Земствы былі своеасаблівым апазіцыйным цэнтрам буржуазна-ліберальнага і ліберальна-народніцкага накірункаў.

ТАЦЦЯНІНСКІ КАМІТЭТ. У 1914 годзе праз тры тыдні пасля таго, як пачалася вайна, ствараецца арганізацыя “Таццянінскі камітэт”,  якая бярэ на сябе клопат пра бежанцаў. З ініцыятывай яе стварэння выступіла 16-гадовая княжна Таццяна, дачка Мікалая ІІ.  У задачы Камітэта ўваходзіла аказанне матэрыяльнай дапамогі бежанцам, іх  размяшчэнне, уладкаванне  на працу, арганізацыя  для іх прытулкаў.

 Бежанцаў  сустракалі адразу на вакзале,  рэгестыравалі, раздавалі талоны на ежу, прадастаўлялі часовы прытулак на 5-10 дзён, затым размяшчалі ў іншых гарадах і вёсках. Камітэт сачыў за ваеннымі дзеяннямі і наладжваў сувязь паміж роднымі і ваеннаслужачымі.

Спіс  выкарыстанай літаратуры:

1. Адамушко В. Без срока давности // Беларуская думка. – 2008. - № 11.
2. Казбярук У. На хвалі беларускага адраджэння// Роднае слова. - 1998
3. Касцюк У.Ф. Ісаенка, Г.В. Штыхаў і інш. Нарысы гісторыі Беларусі. У 2-х ч. – Мн.: Беларусь, 1995.
4. Конан У. Наша ніва // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т. Т.4. - Мн.: БелСЭ, 1987.
5. Лапановіч С.Ф. Аказанне дапамогі бежанцам у Беларусі // Весці БДПУ.-2008.- № 3.
6. Мiкалаевiч А. Бежанцы першай сусветнай вайны // Спадчына. -1994.-№3.
7. Селіванаў П. Першая сусветная вайна, 1914-1918 // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т.5. - Мн.: БелЭн, 1999.
8. Коўкель І.І. Гісторыя Беларусі, ХІХ – пачатак ХХІ ст.- Мн., 2006
9. http://.encspb.ru
10. http://lib.zbsb.org
11. http://be.wikipedia.org