Қазақстан тарихын оқыту әдістемесінің қалыптасуының негізгі

Қазақстан тарихын  оқыту әдістемесінің қалыптасуының  негізгі

Тарихты оқытудың мақсаттары мемлекет дамуының әр түрлі кезеңдерінде өзгеріп отырды. Кеңестік кезеңге  дейінгі мектептерде тарихты  оқытуда көптеген обьективтік жетістіктер  болғанымен, оның мазмұнында ұлыорыстық шовинизм, ұлыдержавалық астамшылдық  басым болды. Қазақстандағы мектептердің өзінде Қазақстан тарихына қатысты  мәселелер оқытылмады. Кеңестік кезеңде  тарих пәнінің мазмұнында жоғарыда аталған саяси белгілер коммунистік, таптық сипат алды. Дегенмен Қазақстан  тарихы жеке пән ретінде оқу бағдарламасына енгізіліп, оқытыла бастады. Ол кезеңдегі  тарих пәнінің мақсаты маркстік-лениндік дүниетанымға негізделіп, коммунистік  идеяларға бағытталды.

Қазіргі кезеңде тарихи білім  берудің мақсаттары былай айқындалған:

- оқушылардың ежелгі дәуірден  бүгінгі күнге дейінгі адамзаттың  тарихи даму жолы туралы тарихи  білімдерді игеруі;

- тарихи білім негізінде  оқиғалар мен өмірлік құбылыстарды  ой елегінен өткізе алу қабілетін  дамыту;

- отансүйгіштік, тарихи  тәжірибе, гуманизм идеялары негізінде  оқушылардың рухани құндылық  бағдарлары мен көзқарасын қалыптастыру;

- халықтардың тарихы мен  мәдениетіне қызығушылық пен  құрметін дамыту.

Өзектілігі: Мектепте тарихты оқытудың мазмұны тарих ғылымының дамуы барысында өзгеріп отырады. Әдістеме отандық және жалпы тарихтың негізгі оқиғалары, фактілері мен құбылыстарын таңдауға; теориялық жинақтау мен анықтамалар қалыптастыруға көмектеседі. Мектепте оқыту үшін таңдап алынған тарихтың мазмұны мемлекеттік стандарт, бағдарлама, оқулық түрінде көрініс табады. Оқушылар ол мазмұнды сыныптық, сыныптан тыс және мектептен тыс оқу түрлерін қамтитын оқытуды ұйымдастырудың белгілі бір әдістемесі арқылы меңгереді. Бүгінгі таңда ұлттық сана-сезімнің өсуі, Отанымыздың даму тарихының нағыз шыңдығын білуге ықыластың артуы, білім беру саласындағы жаңа бағытттар мектепте Қазақстан тарихын оқытудың мақсаты мен міндеттерін дамытты. Қазақстан тарихын мектепте оқыту оқушыларды елжандылық, азаматтық, интернационалдық, адамгершілік сезімді қалыптастыруға, жан-жақты қабілеттерін дамытуға септігін тигізеді.

Қазақстан тарихын оқыту  әдістемесінің қалыптасуы және оның қазіргі жағдайының мазмұнын ашу. Осы мақсаттан туындайтын міндеттері:

• Қазақстан тарихын оқыту әдістемесінің қалыптасуының негізгі кезеңдерін көрсетіп кету;
• Қазақ КСР тарихын оқыту әдістемесінің жайларын анықтау;
• Қазақстан тарихын оқыту әдістемесінің қазіргі жағдайын ашу.

"Қазақ халқының, Қазақстан  тарихының мектепте оқытылуы" - деген ғылыми-әдістемелік проблема  жеке ағартушылардың идея етіп  көтергенінен бастап (Ы. Алтынсарин  заманынан), оның қазіргі мектепте  жеке пән болып оқытылуына  дейінгі тарихы курстық жұмыс  негізінде ғылыми зерттеуге алынып, қорытындысы ғылыми-әдістемелік  еңбек ретінде қарастырылып отыр.

Қазақстан тарихының мектепте оқытылған уақыты кезеңдерге бөлінді, олар ғылыми тұрғыда негізделді, мұнда  КСРО мектептерінде тарихтан білім  берудің кезеңдері және Қазақстан  тарихын мектепте оқытуда болған елеулі бетбұрыстар негізге алынды.

Мектепте тарихтан білім  берудің түрлі кезеңдеріндегі КСРО тарихы құрамындағы Қазақстан тарихының  шағын-шағын материалдар, КСРО тарихы құрамындағы арнайы курс, оқу жоспарындағы дербес пән ретіндегі білім мазмұнының өзгеру тенденциясы ғылыми-әдістемелік  тұрғыда талданды; қазіргі мектептегі Қазақстан тарихы оқу пәніне қойылатын  теориялық және ғылыми-әдістемелік  талаптарға сай келеді деген тұжырым  жасалды. Пәнді оқытудың мақсаты  мен міндеттері, осыған сәйкес оның методологиялық негіздері, білім мазмұнын анықтайтын ұстанымдары түбірінен  өзгерді, осыған сәйкес оқьггуды ұйымдастыру  формалары мен әдіс-тәсілдеріне де жаңалықтар еңгізіліп, осылардың бәрі ғылыми-теориялық тұрғыда негізделді.

Пәннің бағдарламалары мен  оқулықтары ғылыми-әдістемелік тұрғыда  талданып, салыстырылып, жаңа нұсқаларындағы өзгерістер мен ерекшеліктері көрсетілді, оларды жетілдіру бағыттары анықталды, жаңа бағдарламалар мен оқулықтар  жасау қажеттігі және олардың  ғылыми-әдістемелік негіздері ұсынылды.

"Мектепте Қазақстан  тарихын оқыту әдістемесі" деген  жаңа пәннің ғылыми-әдістемелік  моделі жасалып ұсынылды. Оның  құрылымы мен мазмұнының бұған  дейін жеке пәндерден жасалған  оқу пәндері әдістемесі құрылымдарынан  елеулі өзгешеліктері бар. Бұлар  алдымен пәнді оқытудың мақсат-міндеттері  мен білім мазмұнын іріктеудегі  жаңа ұстанымдардан байқалды.

Сонымен, Қазақстан мектептерінде 1920-1930 жылдары тарихты оқыту жайлары  осындай күрделі мәселелермен ерекшеленеді. Қазақстан тарихын оқыту жайы кеңес үкіметі жағынан ескерілмей жөнді оқытылмады. Бұл олқылықтардың  орнын тәуелсіз Қазақстан тарихын  оқытуда толықтыруға мүмкіндік  туып отыр.

1950 жылдардың соңы мен  1960 жылдардың басында Қазақ КСР  тарихын оқытудың әдістемесі  мен мектепте тарихи білім  берудің дамуының жағдайы осылай  көрініс тапты. 1950 жылдардың соңы  мен 1960 жылдардың басында Қазақ  КСР тарихын оқытудың әдістемесін  қазіргі оқытуда қолдануға болады.

Тарихи білімнің өз халқының, елінің тарихынан басталатынына  қарамастан Қазақ, Қазақстан тарихы өз мектептерінде көп уақыт оқытылмай  келді. 60-жылдардан бері ғана оқытыла  бастаған Қазақстан тарихы материалдарының  көлемі мен мазмұны заман талабын  толық қанағаттандыра алмағанына қарамастан, оның оқу жоспарына ендірілуінің өзі білімдік-тәрбиелік жөнінен  маңызды құбылыс еді. Қазақ ССР  тарихы материалдарының аздап болса  да оқытылуы және жинақталған тәжірибе осы курстың, кейін дербес Қазақстан  тарихы пәнінің және оның оқыту әдістемесінің  қалыптасуына негіз болды.

Қазіргі уақытта Қазақстан  Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 26 қыркүйектегі "Қазақстан Республикасы жалпы  білім беретін мектептеріне арналған оқулықтар мен оқу-әдістемелік  кешендер дайындау және басып шығарудың  мақсатты бағдарламасы" деп аталатын қаулысы негізінде мектептерді  жаңа буын оқулықтармен қамтамасыз ету, оқу-әдістемелік кешенді жабдықтау  ісі жүзеге асырылуда. Білім министрлігі  өткізген бәйгенің қорытындысы бойынша 2000-2002 жылдары 5-9 сыныптарға 18-20 пәннен 120 оқулық, 360 қосымша оқу-әдістемелік  құрал дайындалып, республикадағы 80-ге жуық эксперименттік мектептерде сынақтан өткізуге жіберілді. Олардың сынақтан сәтті өткендері министрлік тарапынан  мақұлданып, бүкіл республика мектептеріне оқытылуда. Мысалы, 5-6 сыныптардың тарих  оқулықтарына қосымша шығарылған "Әдістемелік  басшылық", "Дидактикалық материал" және "Жұмыс дәптері". Оларға қосымша  С. Жолдасбай, Қ. Адамбосынов, Ә. Көпекбай, С. Мәшімбаев, С. Тортаев, М. Моженовалардың 7 сыныпқа арналған оқулығы мен  хрестоматиясы және әдістемелік  журналдары жарық көрді. Бұл оқулықтар  мен оның құрауыштары сынақтан сәтті  өтіп, мектептерге жолдама алды.. сондықтанда бұл еңбектерді мектепте тарихи-әдістемелік негіздер ретінде  қолдануға болады.