Белавежская пушча

УА «Biцебскi дзяржауны медыцынскi унiверсiтэт»

Кафедра рускай i беларускай моу

 

 

 

Тэма: Белавежская пушча

 

 

 

 

 

Выканала: студентка 33 групы

лячэбнага факультэту

Кавалёва  Н. С.

Праверыла: старшы выкладчык

Кафедры рускай i беларускай моу

Радзюк В. В.

 

 

 

 

Вiцебск 2011

 

Змест

1. Уводзiны

2. Гісторыя Белавежскай пушчы

3. Флора і расліннасць

4. Фауна

5. Арганізацыйная структура і ворганы кіравання

6. Ахова Белавежскай пушчы

7. Навуковыя даследаванні ў Нацыянальным парку

8. Помнікі культуры і турызм

9. Рэзідэнцыя беларускага Дзеда Мароза

10. Гаспадарчая дзейнасць

11. Карты і схемы

12. Заключэнне

13. Бiблiяграфiчны спiс 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Уводзiны

БЕЛАВЕ́ЖСКАЯ  ПУ́ШЧА, адзін з самых старых запаведных лясных масіваў Еўропы, знаходзіцца на мяжы Беларусі (Брэсцкая вобласць, Гродзенская вобласць) і Польшчы (Падляскае ваяводства). Агульная плошча каля 145 тыс. га. Пушча з'яўлялася апошнім прыродным месцам пражывання самага буйнога прадстаўніка еўрапейскай фаўны — зубра.

Для аховы ўнікальных прыродных  комплексаў створаны нацыянальны парк Белавежская пушча (Беларусь) і Белавежскі нацыянальны парк (Польшча). Белавежская  пушча занесена ў Сусветную спадчыну ЮНЕСКА.

2. Гісторыя Белавежскай пушчы

Белавежская пушча - найстарэйшы запаведнік ў Еўропе. Яна мае вельмі старажытную гісторыю. Як стары некрануты лес, Пушча згадваецца яшчэ ў Іпацьеўскім летапісе 983 г (Кочановский, Корочкина, 1976). У кіеўскіх летапісах паказваецца, што тэрыторыя цяперашняй Пушчы засяляліся племем яцвягаў, якія займаліся паляваннем і рыбнай лоўляй. У XII стагоддзі на тэрыторыі Белавежскай пушчы падоўгу жыў Уладзімір Манамах, а ў 1276 г. князь Уладзімір Валынскі заснаваў тут горад-крэпасць Камянец У канцы XIII - пачатку XIV стагоддзяў Пушчаю валодаюць літоўскія князі (Трайдзень, Кейстут, Ягайла і інш), а ў 1413 г., калі адбылося аб'яднанне Літвы з Польшчай, Белавежская пушча перайшла ў польскае валоданне Неўзабаве ўстанаўліваюцца строгія правілы аховы дзікіх звяроў, хоць польскія каралі (Жыгімонт I, Стэфан Баторый, Аўгуст III) - пераемнікі Ягайла - ператварылі Пушчу ў месца сваіх раскошных паляванняў Першая спроба атрымаць ад Пушчы даход мела месца ў сярэдзіне XVI стагоддзя пры польскім каралі Жыгімонце Аўгусце, калі на яе тэрыторыі было пабудавана 4 жалезадзеяцельных завода. Тут жа здабывалі смалу, гналі дзёгаць, выпальвалі вугаль, паспрабавалі наладзіць сплаў лесу.

У 1795 г. Белавежская пушча ўвайшла ў склад Расіі. Плошча яе тады      складала 120 тыс. дзесяцін. Мала цікавячыся лёсам унікальнага лесу, Кацярына II раздала значную частку яго сваім набліжаным, якія ўдзельнічалі ў пакарэнні     краю (графу Румянцаву, Міхаілу Кутузаву, палкоўніку Дренякину і інш.) У 1811 г на тэрыторыі Белавежскай пушчы адбыўся самы буйны за яе гісторыю пажар (з мая па кастрычнік), выкліканы вельмі моцнай і працяглай засухай. У 1842 - 1847 гг. ў Белавежскай пушчы праведзена першае лесаўпарадкавання, пасля чаго Пушча была падзелена на квартальную сетку, а ў 1861 - 1862 гг. прайшло другое лесаўпарадкавання. З гэтага моманту пачынаецца дакладны ўлік яе ляснога фонду.

Як і раней, у валоданні царскай сям'і Пушча  застаецца месцам вялікакняжацкіх  паляванняў. Пры гэтым прымаліся  ўсе магчымыя меры для павелічэння  колькасці паляўнічых відаў жывёл, галоўным чынам капытных. Для гэтага Аляксандрам I у 1802 г выдаецца указ аб забароне паляванняў на зубра, а з 1809 г. пачынаецца іх рэгулярны ўлік. У 1864 г. з Германіі завозяцца алені (яны былі цалкам знішчаны да 1705 г.,) для далейшага іх разьвядзення і арганізацыі на іх паляванняў. У 1888 г Белавежская пушча пераходзіць непасрэдна ва ўласнасць царскай сям'і (ўдзельнае ведамства), пасля чаго ў ёй інтэнсіўна развіваецца паляўнічая гаспадарка. Ужо праз год у Белавежы (цяпер Рэспубліка Польшча) пачынаецца будаўніцтва велізарнага імператарскага палаца, які ў наступстве выкарыстоўваецца як афіцыйная загарадная паляўнічая рэзідэнцыя і месца адпачынку цара, членаў яго сям'і і двара (яго будаўніцтва скончылася ў 1894 г.). У 1887 г да палаца ад Гайнаўкі была пракладзена чыгунка для больш зручнага пад'езда царскіх асоб. З гэтага часу арганізоўваюцца пышныя палявання, найбольш грандыёзныя з якіх датуюцца 1897, 1900, 1903 і 1912 гг Падчас гэтых паляванняў забіваецца вялікая колькасць звера, аднак дзякуючы строгім мерам, прынятым па ахове дзікіх жывёл, і забароне на паляванне для старонніх асоб колькасць капытных рэзка ўзрастае. Так, у 1907 г, Напрыклад, у пушчы, плошча якой тады складала 126000 га, карміць звыш 11000 дзікіх жывёл (зуброў, аленяў, казуль і ланяў), а таксама каля 10 тысяч галоў хатняга жывёлы Гэта прывяло да «перевыпасу» угоддзяў, Высіленне кармавой базы і, як следства, да дэградацыі ў наступстве папуляцый жывёл і развіцця сярод іх хвароб і эпізаоты

 

Лясы Белавежскай  пушчы секліся ва ўсе стагоддзя. Так, у 1839 г для марскога ведамства (пабудовы караблёў) у Пушчы было нарыхтавана і вывезена 3000 найбольш буйных і прамых дубоў-і соснаў-веліканаў ва ўзросце не менш як 350 - 400 гадоў. Для гэтых мэтаў было прыцягнута каля трох тысяч работнікаў. Для гандлёвага дома «Томпсан і Бонар" з 1845 па 1848 гг было высечана каля 13 000 лепшых соснаў, пра што пасля з абурэннем пісалі А.І. Герцэн і Н.П. Огарев ў газеце «Звон». Усяго з 1849 па 1854 году ў пушчы было высечана каля 45 тыс. буйных дрэў, а з 1845 па 1857 гг. для замежнай гандлю было вывезена больш за 174000 дрэў Але найбольш інтэнсіўныя высечкі прыпадаюць на пачатак XX стагоддзя. Падчас Першай сусветнай вайны з 1915 па 1918 гг. Белавежская пушча знаходзіцца пад акупацыяй нямецкіх войскаў. Гэты перыяд з'явіўся прыкладам наймацнейшай эксплуатацыі яе багаццяў У гэты час пачынаецца інтэнсіўная пракладка вузкакалейнай чыгунак (каля 300 км) з? Елкай нарыхтоўкі каштоўнай драўніны, а для яе перапрацоўкі будуюцца 4 лесапільных завода. За два з паловай гады ў Германію было вывезена 4,5 млн. куб. м драўніны, прычым самых каштоўных парод Гэта амаль столькі ж, колькі нарыхтавана ў Пушчы за ўсю папярэднюю гісторыю (5 млн. куб. М). Пасля заканчэння вайны пушча перайшла ва ўласнасць Польшчы. Аднак эксплуатацыя яе лясоў на гэтым не скончылася. Так, у 1927 - 1928 гг у адпаведнасці з кантрактам з польскім урадам на яе тэрыторыі займаецца распрацоўкай і нарыхтоўкай лесу ангельская фірма «CenturyEuropeanCorporation» («Центура»). Толькі за 2 гады было нарыхтавана 1 млн. 947 тыс. куб. м драўніны, пасля чаго ў 1930 г польскі ўрад, заплаціўшы няўстойку, разарвала канцэсiйны дагавор па прычыне парушэння правілаў лесанарыхтовак. Хоць дагавор быў ужо скасаваны, аднак суцэльныя рубкі працягваліся. Так, у 1934 - 35 гг. з пушчы было прададзена 1 млн. 208 тыс. куб. м драўніны У выніку да гэтага часу ў сукупнасці ўжо да 20% тэрыторыі Пушчы апынулася высечанай.

Велізарны ўрон нанесла першая сусветная вайна жывёле свеце. Да 1919 г. былі вынішчаны зубры і лані, рэзка скарацілася колькасць аленяў і дзікоў Праўда, з гэтага ж моманту пачынаецца актыўная дзейнасць людзей, неабыякавых да прыроды, накіраваная на захаванне гэтага віду. У 1923 г. на Міжнародным з'ездзе аховы прыроды польскі дэлегат Ян Штольцман прапанаваў выратаваць зубра ад поўнага вымірання Пасля гэтага ў Белавежы ствараецца зубропитомник, куды з прыватных уладанняў, заапаркаў, заасад завозяцца 6 зуброў і пачынаюцца работы па аднаўленню іх папуляцыі (да пачатку другой сусветнай вайны ўдалося давесці іх колькасць да 19 асобін)

У плыні гісторыі мяняліся мяжы Пушчы, мяняліся спосабы  гаспадарання і яе гаспадары (перыядычна Белавежская пушча то абвяшчалася  абсалютна запаведнай, то зноў інтэнсіўна эксплуатавалася - усё залежала ад захапленняў  і прыхільнасці валодалі ёю кіраўнікоў), але ва ўсе стагоддзі так ці інакш яна заставалася ахоўным  лясным масівам

Як ахаваная прыродная тэрыторыя, Белавеская пушча  вядомая яшчэ з канца 14 - пачатку 15 стагоддзяў, калі князь Ягайла абвясціў яе запаведнай, пакінуўшы права палявання  за сабой і сваім братам Вітальдам Захаванню пушчы спрыяла тое, што ў ёй захаваліся зубры, выміранне якіх і жаданне захаваць у Еўропе гэты від падахвочвала перш літоўскіх князёў, потым польскіх каралёў, а пазней рускіх цароў дбайна клапаціцца аб ахове гэтага лесу ад горы дзеянняў чалавека. Спачатку ў 1557 г польскім каралём Жыгімонтам Аўгустам быў выдадзены лясной указ, у адпаведнасці з якім забаранялася высечка нават сухастойных лесу без квітка, які падпісваўся самім каралём, а затым ў 1640 г. кароль Уладзіслаў IV прыняў указ, які забараняў без адмысловага дазволу секчы сырарослага дрэвы. У 1802 г выдадзены ўказ аб заповедании Пушчы і захаванні зуброў. У 1821 г. рушыў услед загад аб забароне усякай высечкі і палявання ў пушчы, аднак падчас польскага паўстання (1831 г.) гэты парадак зноў быў парушаны. У 1875 г. у інтарэсах захавання зуброў вылучаецца спецыяльная частка Пушчы, з больш строгім рэжымам гаспадаркі ў ёй. У 1897 г цар Мікалай II дае ўказанне паклапаціцца, каб Пушча захавала характар ​​першабытнага лесу, і не імкнуцца да вымання найбольшага прыбытку ў ёй

У выніку гаспадарчай  дзейнасці паступова тэрыторыя  Пушчы скарачалася за кошт перыферыйных частак, тым не менш з пачатку  ХVIII стагоддзя яна зведала параўнальна невялікія тэрытарыяльныя змены. У 1921 г паблізу адміністрацыйнага цэнтра Пушчы - мястэчка «Белавежа» - на ўчастку 4594 га было ўтворанае лясьніцтва «Рэзэрват» і ахоплена абсалютна запаведнай аховай 1061 га лесу (астатняя частка Пушчы часткова ахоўвалася). У 1924 г. гэта лясніцтва атрымала статус надлесничества, а з 1929 г ўся яго тэрыторыя (4640 га) стала абсалютна запаведнай. У 1932 г. на месцы гэтага надлесничества быў утвораны «Нацыянальны парк у Белавежы» (4693 га) са строгім рэжымам запаведнасьці, які існуе і па сённяшні дзень, толькі ў 1996 г. павялічаны ў памерах да 10502 га У гэты перыяд у Пушчы пачынаюцца работы па аднаўленні вольнай папуляцыі зубра (1929 г.), ствараецца гадавальнік Тарпанападобнага коней (1936 г.), пачынае аднаўляцца колькасць аленя, дзіка, казулі. Але суцэльныя высечкі лесу, хоць і ў некалькі спарадкаваным выглядзе, працягваліся.

У 1939 г Белавежская  пушча ўвайшла ў склад БССР і пастановай Савета Народных Камісараў  БССР (№ 1234 ад 1939/12/25 г.) на яе тэрыторыі  быў арганізаваны Беларускі дзяржаўны  запаведнік «Белавеская пушча». У  яго склад увайшлі ўвесь лясны  масіў Пушчы, лугавыя гаспадарка (700 га) і Свіслацкая лясная дача - усяго 129,2 тыс. га Аднак гэтым пастановай поўная запаведнасць ўсталёўвалася толькі для былога Нацыянальнага парку (4760 га), зубропитомника (297 га), абмежаванай тэрыторыі (29,7 га), гэта значыць фактычна заставаўся той рэжым і ў тых жа межах, які існаваў у Белавежскім Нацыянальным парку Польшчы Праз некаторы час было прынята пастанова "Аб гаспадарчым упарадкаванні Беларускага дзяржаўнага запаведніка« Белавежская пушча »(№ 1059 ад 1940/07/27 г.), якім прадугледжвалася поўная запаведнасць ўсёй тэрыторыі Пушчы. Але ажыццявіцца гэтаму не ўдалося з-за пачатку вайны з фашысцкай Германіяй (21 чэрвеня 1941 г.)

Падчас другой сусветнай вайны пры акупацыі Пушчы нямецкімі войскамі яе багацці  практычна не эксплуатаваліся, так  як па ініцыятыве бліжэйшага паплечніка Гітлера - Германа Герынга было вырашана стварыць на яе тэрыторыі ўзорнае паляўнічая гаспадарка Рэйха, дзе маглі б паляваць высокія тытулаваныя асобы

Пасля вызвалення ад нямецкіх войскаў дзейнасць запаведніка  была адноўлена пастановай Савета Народных Камісараў Беларускай ССР у кастрычніку 1944 г. Але пры ўстанаўленні дзяржаўнай мяжы СССР з Польшчай частка запаведніка (55 тыс га) разам з яго гістарычным цэнтрам - пасёлкам Белавежа, Нацыянальным паркам і зубропитомником - адышлі да Польшчы. На тэрыторыі Беларусі засталося 74,5 тыс. га Белавежскай пушчы, практычна без базы для навуковай працы і арганізацыйнай дзейнасці. Усё гэта прыйшлося ствараць зноў Быў пабудаваны новы зубропитомник і польскімі калегамі перададзены 5 зуброў, якія сталі родапачынальнікамі зубрыную папуляцыі ў беларускай частцы Пушчы. Да 1953 г. колькасць жывёл у вальерах дасягнула 19 асобін Пасля чаго яны былі выпушчаныя на волю і з гэтага моманту пачаўся новы этап у гісторыі развядзення зуброў (у апошнія гады іх колькасць вагалася ад 315 да 235 асобін).

З 1944 па 1957 гг. Пушча мела статус запаведніка, аднак у жніўні 1957 г у адпаведнасці з распараджэннем Савета Міністраў СССР Дзяржаўны запаведнік «Белавеская пушча» быў рэарганізаваны ў Дзяржаўнае запаведна-паляўнічая гаспадарка (ГЗОХ), асноўнай задачай якога стала развядзенне дзікіх жывёл і ажыццяўленне паляванняў для высокапастаўленых чыноўнікаў У вельмі кароткія тэрміны ў пушчы быў пабудаваны ўрадавы комплекс «Вiскулi» (гасцявой павільён, гасцініца, катэджы, лазня-сауна). Пасля былі створаны два штучных вадаёма для палявання на вадаплаўную дзічыну, а таксама цэлы шэраг біятэхнічных збудаванняў з размешчанымі побач паляўнічымі вышкамі Вельмі хутка колькасць дзікіх жывёл, і ў першую чаргу аленя, перавысіла ў 3 - 5 разоў аптымальную (да 3,5 тыс. асобін), што пацягнула за сабой знішчэнне падлеску і падросту асноўных лесаўтваральных парод (хвоі, дуба, ясеня і інш) і паставіла пад пагрозу будучыню пушчанскага лесу У гэты час як вакол Пушчы, так і ўнутры яе праводзіцца шырокамаштабныя меліярацыйныя асушальныя работы, якія пацягнулі за сабой зніжэнне ўзроўню грунтавых вод, глыбокую перабудову экосистемных сувязяў, паслабленне дрэвастояў (перш за ўсё яловых), што, у сваю чаргу, справакавала масавае размнажэнне ствалавых шкоднікаў(караеда-тыпографа) і гібель ельнікаў на вялікіх плошчах

У той жа самы час у Белавежскай пушчы  інтэнсіўна развіваецца гаспадарчая  інфраструктура (будуюцца добраўпарадкаваныя дарогі, ажыццяўляецца электрыфікацыя і тэлефанізацыя кардонаў, узводзяцца камфартабельныя жылыя дамы для  працаўнікоў гаспадаркі, музей Прыроды, дом культуры, паліклініка і г.д.) Да таго ж рэжым запаведнасьці  і сакрэтнасці перашкаджаў масавага доступу на тэрыторыю пушчы наведвальнікаў, што адыграла ў канчатковым выніку станоўчую ролю ў яе захаванні  як цэласнага прыроднага комплексу.

Пастановай  Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь № 352 ад 16 верасня 1991 г ГЗОХ быў рэарганізаваны і на яго базе і ў яго межах створаны першы ў Рэспубліцы Дзяржаўны нацыянальны парк (ДНП) «Белавеская пушча».

 

3.  Флора і расліннасць

Разнастайнасць глебаў і ўмоў абумовіла росту ў Пушчы 958 відаў сасудзістых споравых і насенных раслін, што складаюць 64% флоры Беларусі Найбольш шматлікімі з'яўляюцца: астровые (сложноцветных - 84 віду), мятликовые (зёлкавыя - 48), бабовыя (48), гваздзіковым (41), розоцветные (38), Люцікава (35), капусныя (крыжакветныя - 35), яснотковые (губоцветных - 35) і норичниковые (28) Самыя прадстаўнічыя роды Carex (38), Trifolium (14), Veronica (14), Salix (13), Ranunculus (13) (Толкач і інш, 1996).Каля 10% відаў маюць дрэвянеючыя ўцёкі, з іх 25 відаў дрэў, 35 хмызнякоў і паўхмызнякі, 12 кустарничков Пераважнымі іглічнымі пародамі з'яўляюцца хвоя звычайная і елка еўрапейская, маецца адзіная ў Рэспубліцы гай піхты белай. З лісцяных парод сустракаюцца: дуб черещатый, бярозы павісла і пухнатая, граб, алешына чорная, ясень звычайны, асіна. Значна радзей распаўсюджаны дуб скальны З 9 відаў кустоў найбольш звычайныя вярбы, каліна звычайная, Крушыны ломкая, ляшчына звычайная, воўчае лыка, ядловец звычайны і інш З кустарничков шырока распаўсюджаныя чарніцы, брусніцы, верас, дурніца, багун балотны, журавіны балотная (Нікалаева, зефір, 1971) На Белавескае пушчы сустракаюцца прыкладна 260 відаў імхоў і імхападобных (больш за 60% бриофлоры рэспублікі), вядома больш 290 відаў лішайнікаў. Флора грыбоў у цяперашні час прадстаўлена 570 відамі. У Пушчы адзначаны 65 рэдкіх і знікаючых відаў вышэйшых раслін, 4 віду мха, 16 - лішайнікаў, 7 - грыбоў, занесеных у «Чырвоную Кнігу Рэспублікі Беларусь» Сярод іх піхта белая, дуб скальны, лілея-саранка, астранцыя вялікая, званочак лілеелісьцевы і многія іншыя

Гісторыя  і сучаснае развіццё флоры Пушчы  звязана з пранікненнем на яе тэрыторыю  еўрапейскіх (ненармальных) і еўраазіяцкіх (барэальных) выглядаў Пераважаюць  віды, характэрныя для паўночнай  частцы ўмеранай зоны з еўраазіяцкіх і еўрапейскімі тыпамі арэалаў, якія ўтвараюць асноўнае ядро ​​ў фларыстычных складзе найважнейшых лясных і лугавых  супольнасцяў (Толкач і інш, 1996)