Кантрольная работа па "Гісторыя Беларусі"

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ ІНФАРМАТЫКІ І РАДЫЁЭЛЕКТРОНІКІ

 

Факультэт завочнага навучання

 

 

Кантрольная работа па дысцыпліне: Гісторыя Беларусі

Тэма нумар 15

КУЛЬТУРНАЕ РАЗВІЦЦЁ БЕЛАРУСКІХ ЗЯМЕЛЬ У XVI– XVIІІ стст.

 

 

 

 

Студэнткі 1 курса ФЗО групы

 

Нумар заліковай кніжкі

 

 

 

 

 

Мiнск, 2014

План

 

1. Уводзіны .................................................................................................... 3

2. Эпоха Адраджэння ў  Беларусі

2.1. Асаблівасці Рэнесансу  ў Беларусі .....................................................4

2.2. Уплыў Рэнесансу на  развіццё культуры Беларусі ............................. 5

3. Эпоха Асветы на беларускіх землях ........................................................ 8

4. Развіццё тэатра і  музыкі ў XVI - XVIII стагоддзях ................................ 10

5. Спіс літаратуры ....................................................................................13

 

Уводзіны

 

Беларускі народ за сваё шматвяковае мінулае стварыў самабытную культуру, якая ўвайшла ў славянскае і агульначалавечае прастору культуры. Тут заўсёды інтэнсіўна даваў пра сябе ведаць працэс ўзаемаўплыву культур, што вызначаецца, перш за ўсё, становішчам краіны «на рубяжы культур» - на памежжы Ўсходу і Захаду, калі гэтыя словы трактаваць ў шырокім культуралагічным і гістарычным сэнсе. Мясцовыя традыцыі, накладаючы на гэтыя плыні, ўзбагачалі традыцыйную культуру і садзейнічалі развіццю новых кірункаў.

У гісторыі культуры Беларусі сярэдзіны XVI – XVIII ст. можна выдзеліць тры перыяды:

1) другая палова XVI ст. –  рэфармацыйна-гуманістычны рух;

2) канец XVI – першая палова XVII ст. – эпоха контррэфармацыі  і ўсталявання барока;

3) другая палова XVII – XVIII ст. – панаванне ў мастацтве  стылю барока і пачатак стылю  класіцызму.

Калі казаць пра культуру XVI-XVIII стагоддзяў у цэлым, то можна сказаць, што на яе аказалі велізарнае значэнне ідэі такіх кірункаў грамадска-палітычнай думкі, як Адраджэнне, Рэфармацыя і Асветніцтва.

 

Эпоха Адраджэння ў Беларусі

Асаблівасці Рэнесансу ў Беларусі

 

 

  Перыяд XIV - першай паловы XVII ст. у гісторыі Заходняй Еўропы  носіць назву «Адраджэнне», або  «Рэнесанс». У гэты перыяд найбольшы  росквіт дасягаюць навука і  мастацтва. З'яўляецца цікавасць  да антычнай культуры і адбываецца  распаўсюджванне гуманізму.

У сацыяльна-эканамічным дачыненні Вялікае Княства Літоўскае з'яўлялася ўскраінай Еўропы таго часу. Тут яшчэ не паспела сфармавацца буржуазнае грамадства і свецкая (нецаркоўная) літаратура толькі зараджалася. Грамадская думка ў асноўным арыентавалася на Біблію, паколькі яшчэ канчаткова не была аддзеленая ад царквы. Але тым не менш культура беларускіх зямель XVI - пачатку XVII ст. ўдала ўпісалася ў еўрапейскую культуру таго часу.

Гісторыкі лічаць, што рэнесансная культура ў ВКЛ была блізкай да традыцый Паўночнага Рэнесансу, характэрнага для Германіі, Англіі. Культурнае жыццё таго часу мела сувязь з рэфармацыйным рухам, абапіралася на грэка візантыйскую культуру. [5]

У сучаснай навуцы вылучаюць два этапы ў развіцці рэнесанснай культуры на беларуска-літоўскіх землях. Першы з іх прыпадае на першую палову XVI ст. Ён характарызуецца развіццём кнігадрукавання, з'яўленнем агульнадзяржаўнага заканадаўства, новалацінскай паэзіі. Другі этап ахоплівае сярэдзіну XVI - пачатак XVII ст. У гэты час распаўсюджваецца свецкая культура, адбываюцца глыбокія змены ў духоўным і бытавым жыцці грамадства. [5]

 

 

 

Уплыў Рэнесансу на развіццё культуры Беларусі

 

Эпоха Адраджэння заспела Беларусь у складзе Вялікага Княства Літоўскага, якое ўсё больш цесна перапляталася з польскай дзяржавай. Таму для беларускіх зямель гісторыя Адраджэння - гэта гісторыя вельмі складанага і супярэчлівага ўзаемадзеяння традыцыйных нацыянальных культур і культуры Рэнесансу. У адным месцы сышліся і перапляліся шматлікія народы, рэлігіі, мовы, традыцыі, норавы.

Паспяховаму станаўленню беларускага Адраджэння спрыяла блізкасць Еўропы, актыўнае ўзаемадзеянне Вялікага Княства Літоўскага з усімі еўрапейскімі краінамі, а таксама рост гарадоў (40 гарадоў у XIV стагоддзі, 757 гарадоў і мястэчак - у канцы XVI стагоддзя), развіццё гандлю і рамёствы, якія прывялі да станаўлення раннебуржуазных адносін, як ва ўсёй Заходняй і Цэнтральнай Еўропе.

Унікальнасць беларускага Адраджэння складалася ў тым, што традыцыі развітыя ў рамках каталіцкай, а пазней пратэстанцкай культуры, пераносіліся на глебу, дзе пераважала культура праваслаўная. Можа быць, таму распаўсюджванне культуры Адраджэння суправаджалася распаўсюджваннем каталіцкай рэлігіі і царкоўнай уніі.

У разгляданы перыяд часу ў Беларусі адбываецца імклівае развіццё жывапісу, графікі, скульптуры, пачынаюць фармавацца свецкія формы мастацтва. На характары выяўленчага мастацтва эпохі Адраджэння моцна адбіваліся багатыя традыцыі візантыйскай і старажытнарускай культуры, у першую чаргу Полацкага княства.

У архітэктуры Беларусі доўгі час захоўваюцца старажытнарускія і гатычныя рысы (Траецкі касцёл у вёсцы Ішкалдзь Баранавіцкага раёна), у выяўленчым мастацтве ўжо ў сярэдзіне XVI стагоддзя відавочна ўплыў італьянцаў.

Мастацтву Беларусі гэтага перыяду ўласцівы цікавасць да паказу ўнутранага свету асобы, яе маральнага аблічча. У жывапісе назіраецца павышаная цікавасць да драматычных сітуацый. Асабліва актыўна развіваецца партрэтны жанр. Чалавек у такіх творах адлюстроўваўся па пэўнай схеме - ў параднай вопратцы, у сваім натуральным асяроддзі. У выніку адлюстроўваўся не толькі ўнутраны свет, але і бытавыя падрабязнасці, што ўласціва культуры гуманізму. Да ліку найбольш выбітных помнікаў гэтага жанру адносіцца партрэт Юрыя Радзівіла (другая палова XVI ст.). Перад гледачом скрозь маску традыцыйных формаў як быццам праступае твар эпохі, перапоўнены моцным запалам.

20-60-я гады XVI стагоддзя, дзякуючы  насталай верацярпімасці, азначаліся  цеснымі сувязямі з усімі еўрапейскімі  дзяржавамі і ў першую чаргу  з Італіяй. Жыгімонт I - вялікі князь  літоўскі і кароль польскі  ажаніўся на Боне Сфорца са знакамітага роду Медычы. Такія сувязі спрыялі запазычанню лепшых дасягненняў італьянскага Адраджэння.

Літоўскія статуты (1529-1588) прынеслі ўплыў старажытнага рымскага права і юрыдычных ідэй эпохі Адраджэння. А лацінскія школы - веданне антычных моў. У 1579 г. у Беларусі з'явілася першая Акадэмія, як вышэйшая навучальная ўстанова і цэнтр навуковых даследаванняў.

Канец XVI стагоддзя адзначыўся бурным развіццём друкаванай справы на тэрыторыі Беларусі. Вядома больш за дваццаць друкарняў, сярод якіх друкарні створаныя Мікалаем Радзівілам, Сымонам Будным, Іванам Фёдаравым, Пятром Мсціслаўцам, Васілём Цяпінскім.

Адным з найвялікшых дзеячаў Высокага Адраджэння стаў Францыск Скарына (каля. 1486-1551) - першадрукар, філосаф-гуманіст, паэт і асветнік. Яго партрэт ўпрыгожвае залу славы Падуанскага універсітэта.

Скарына ўдала спалучаў родную славянскую культуру з традыцыяй антычнасці і культурай Рэнесансу. Яго ўзнёслы патрыятызм не толькі не перашкаджаў, але наадварот спрыяў ўспрыманню перадавых ідэй заходняй культуры. Гэта ў далейшым дазволіла Беларусі стаць мостам паміж Захадам і Расеяй.

Сярод вядомых дзеячаў Позняга Адраджэння сваёй энцыклапедычнай адукаванасцю вылучаецца Сымон Будны (1530-1593) філосаф-гуманіст, публіцыст, кнігавыдавец. Пяру С. Буднага належыць цэлы шэраг вельмі спелых твораў гуманістычнай філасофіі, сярод якіх "Апраўданне грэшнага чалавека перад Богам" (1562) і "Аб свецкай уладзе" (1583).

Найвядомымі мецэнатамі эпохі Адраджэння па ўсёй Еўропе праславіцца высокі гетман Канстанцін Астрожскі (1460-1530), а таксама князь Мікалай Радзівіл Чорны (1515-1565).

У гісторыі беларускага Адраджэння пакінулі сваю лепту замежныя майстры. Яскравым прыкладам з'яўляецца Нясвіжскі замак, пабудаваны ў 1583 г. італьянскім архітэктарам Янам Марыем Бернардоні. [2]

 

Эпоха Асветы на беларускіх землях

 

Моцны ўплыў на культуру беларускіх зямель другой паловы XVIII ст. аказалі ідэі Асветы. Гэты грамадска-палітычны і культурны рух, які ў канцы XVII-XVIII ст. ахапіў ўсю Еўропу, был накіраваны на ўсталяванне буржуазнай культуры і ліквідацыю феадальнага ладу.

На тэрыторыі Беларусі і Літвы Асвета не набыла рэвалюцыйнага характару, як у Францыі. Новыя ідэі ўкараняліся шляхам рэформаў. Праваднікамі перадавой ідэалогіі сталі прагрэсіўныя колы шляхты і духавенства. Асвета ў ВКЛ было арыентавана на рашэнне сялянскага пытання. Вядомыя грамадскія дзеячы таго часу імкнуліся да таго, каб сяляне мелі роўныя правы з іншымі саслоўямі. Яны патрабавалі арганізаваць сістэму адукацыі ў вёсцы.

Вядомым прадстаўніком Асветы з'яўляўся магнат Іаахім Храптовіч (1729-1812). Ён займаў пасаду маршала, а затым канцлера ВКЛ. Пісаў вершы на польскай мове, заснаваў у Варшаве «Таварыства сяброў навук». У сваім маёнтку Шчорсы пад Наваградкам Іаахім Храптовіч арганізаваў узорную сельскагаспадарчую суполку, якая стала вядомая далёка за межамі Рэчы Паспалітай.

Першым «шляхецкім рэвалюцыянерам» гісторыкі лічаць выхадца з збяднелай шляхецкай сям'і Язэпа Яленскага (1756-1813). Пасля заканчэння Гродзенскай землямернай школы ён працаваў пісарам, бухгалтарам. У 1794 г. І. Яленскі быў арыштаваны расiйскім урадам за свае рэвалюцыйныя творы. У іх ён крытыкаваў прыгоннае права, выступаў за роўнасць саслоўяў і дэмакратычную рэспубліку.

Ідэі Асветы сталі асновай для выпрацоўкі актуальных палітычных праектаў, накіраваных на ліквідацыю ў краіне магнацка-шляхецкай анархіі, права «лібэрум вета», саслоўнай няроўнасці. Такія асветнікі XVIII ст., Як Адам Нарушэвіч, Томаш Гуссаржевский, Тадэвуш Млоцкий, выступалі за манархічны лад дзяржавы з моцнай цэнтральнай уладай. Некаторыя асветнікі падтрымлівалі ідэі еўрапейскага парламентарызму з яго падзелам улады на выканаўчую, судовую і заканадаўчую. [1]

 

Развіццё тэатра і музыкі ў XVI - XVIII стст

 

Развіццё драматургіі ў XVI - XVIII стст. выклікала да жыцця тэатр. Працягваў дзейнічаць школьны тэатр, дзе перад пачаткам п'ес на гістарычныя і біблейскія тэмы, а таксама ў антрактах і пасля спектакляў разыгрываліся інтэрмедыі – пантамімы, танцы, кароценькія п'ескі альбо сцэнкі, часцей за ўсё камічнага зместу. Школьныя п'есы пісаліся і выконваліся па пэўных правілах: на сцэне нельга было есці, піць, тупаць нагамі, паказваць што-небудзь такое, што магло выклікаць непрыемнае ўражанне ў акцёраў альбо гледачоў. Спектакль не мог працягвацца больш за 3 гадзіны. Спачатку жаночыя ролі забараняліся наогул, затым іх дазволілі выконваць мужчынам.

Шырокае распаўсюджванне ў Беларусі атрымаў лялечны тэатр - батлейка (ад Betleem - польск. назву г. Віфляема). Сюжэты батлейкі былі заснаваны на біблейскай і евангельскай тэматыцы, а таксама бытавых матывах. Дзеянне адбывалася ў спецыяльна пабудаваным двухпавярховым доміку з вежачкай-мезанінай. На самым верхнім «узроўні» разыгрываліся сцэнкі са Святога Пісання пра Адама і Еву, нараджэнне Ісуса Хрыста, на сярэднім - аб злачынстве цара Ірада, на самым ніжнім - з народнага побыту. Пастаноўкі батлейкі суправаджала як вакальная, так і інструментальная музыка: псалмы і канты, народныя песні і танцы.

Важнай з'явай культурнага жыцця другой паловы XVIII ст. стаў прыгонны тэатр. Многія беларускія магнаты - Радзівілы, Храптовічам, Агінскія, Тышкевічы, Сапегі, Тызенгаўза і іншыя, імкнучыся да раскошы, запрашалі для будаўніцтва сваіх маёнткаў і іх добраўпарадкавання лепшых айчынных і замежных дойлідаў, мастакоў, майстроў садова-паркавага мастацтва. У сваіх маёнтках яны стваралі капэлы, аркестры, тэатры, а нярэдка і самі пісалі літаратурныя і музычныя творы, як, напрыклад, Міхал Казімір Радзівіл, Міхал Казімір Агінскі, Уршуля Радзівіл, Міхал Клеафас Агінскі, аўтар знакамітага паланеза «Развітанне з Радзімай", і інш. [3]

У гэты час у Беларусі развіваў сваю дзейнасць вучоны з сусветным імем Жан-Эмануэль Жылібер. Ён пакінуў яркі след у гісторыі Гродна. Жылібер стварыў першую на тэрыторыі сучаснай Беларусі медыцынскую акадэмію, пры якой дзейнічалі кабінет натуральнай гісторыі, бібліятэка ў тры тысячы тамоў і анатамічны тэатр. Уваход у апошні вянчала надпіс: «Тут сама смерць звяртаецца на карысць чалавека». [4]

У свецкай музыцы XVI-XVIII стст. найбольш характэрным жанрам быў кант: шматгалосная песня свецкага зместу. Вытокі канта - у гімнах і спевах дахрысціянскіх часоў, якія трапілі ў праваслаўную і каталіцкую музыку і знайшлі свой ​​працяг у свецкіх спевах. Больш за чатыры стагоддзі таму назад у Нясвіжскай друкарні быў надрукаваны «канцыянал» - адзін з першых у Беларусі нотных зборнікаў, які утрымліваў звыш ста песень (кантоў) з прыкладзенымі да іх нотамі. У Нясвіжы была створана адна з першых у Беларусі майстэрняў па вырабе музычных інструментаў, а таксама выпушчаны падручнік па харавым спевам.

Значнае месца ў жыцці насельніцтва Беларусі займала царкоўная музыка.

Развіццё музычнай культуры дазволіла магнатам стварыць у сваіх маёнтках прыватныя капэлы. Самыя вядомыя капэлы былі пры тэатрах: Нясвіжскім - Міхала Казіміра Радзівіла, Слонімскім - Міхала Казіміра Агінскага, Гродзенскім - Антонія Тызенгаўза і Шклоўскім - Сямёна Зорыча. Рэпертуар магнацкіх капэл складала модная на той час у Еўропе музыка: дывертысменты (устаўныя, пераважна вакальна-харэаграфічныя нумары драматычных, оперных і балетных спектакляў XVII-XVIII стст.), серэнады, танцы, а таксама сімфоніі, канцэрты, араторыі, кантаты. Дзейнічалі і народныя капэлы, якія часам запрашалі на балі да паноў. Разам з магнацкімі капэламі дзейнічалі аркестры Тышкевічаў у Свіслачы, Аляксандра і Казіміра Сапегаў у Ружанах і Дзярэчыне і інш. Аркестры беларускіх магнатаў былі часам буйней, чым вядомыя заходнееўрапейскія. Напрыклад, аркестр М. Агінскага налічваў 106 інструментаў, у той час як у аркестры, дзе працаваў славуты Ф. Гайдн (аўстрыйскі кампазітар XVIII ст., якому належаць 104 сімфоніі, больш за 20 опер, 14 імш і шмат іншых музычных твораў), было толькі 14 інструментаў. Існавалі ваенныя аркестры, якія звычайна складаліся з духавых інструментаў.