- Прадмет, задачы і метады спецкурса “Вялікая Айчынная вайна савецкага народа”
Прадмет: уся сукупнасць з’яў у гады
ВАВ.
Задачы: комплекснае вывучэнне разгортвання
ваенных падзей, разуменне іх узаемаабумоўленасці
і ўздзеяння на лес народаў Еўропы і СССР,
паказ трагедыі і выпрабаванняў, што выпалі
на долю беларускага народа. Трэба адзначыць,
што ў асвятленні і ацэнках вайны часта
прысутнчаюць падтасоўка і падгонка фактаў
пад пэўныя ідэалагічна-палітычныя канструкцыі.
Савецкая гісторыяграфія: празмерный
паказ кіруючай ролі КПСС, гераізм і мужнасць
савецкага народа, апошнія часы: промахі
і пралікі палітычнага і ваеннага кіраўніцтва
СССР. Аднабаковы падыход з’яўляецца
псеўданавуковым, бо супярэчыць асноўным
прынцапам гістарызму. Найважнейшая задача
гістарычнай навукі – праўдзіва асвятляць
мінулае, асабліва найбольш складаныя,
пераломныя моманты.
Метады: агульнанавуковыя (гістарычны,
лагічны, метад класфікацый), спецыяльна-гістарычныя
(гісторыка-параўнальны, гісторыка-тыпалагічны,
гісторыка-сістэмны, рэтраспектыўны, перыядызацыі,
гістарычнага мадэлявання); метады сумежных
навук (колькасны, інфармацыйны). |
2.Знешняя палітыка Германіі ў 30-х гг. ХХ
ст. Стварэнне кааліцыі фашысцкіх дзяржаў.
Германія вяла найбольш актыўную
знешнюю палітыку для пераадолення
наступстваў Версальскага мірнага
дагавору, згодна з якім Германія апынуласа
ў прыніжаным стане.
Першы этап (1923-1933) – барацьба
дыпламатыі дэмакратычнай Германіі
за пераадолення наступстваў Версальскага
міру шляхам міжнародных канферэнцый
і дасягнення ўступак з боку “вялікіх
дзяржаў”.
Другі перыяд (з 1933) – прыход
да ўлады нацыянал-сацыялістычнай партыі
пад кіраўніцтвам Гітлера, нацызм патрабаваў
“жыццевыя прасторы” для немцаў,
было магчыма дасцігнуцьпраз вайну.
Абвастраюцца адносіны паміж Германія
і СССР, Італіяй, пачынаецца падрыхтоўка
да вайны.
Трэці перыяд (вясна 1936 –
восень 1938) – складванне лагера саюзнікаў
і будучых ахвяраў, найбольш яскрава
прасочваюцца рознагалоссі паміж вялікімі
краінамі (палітыка “змірэння”).
Чацверты перяыяд (восень
1938 – лета 1939) – перыяд пасля “Мюнхенскай
змовы”, адчыніла дзверы Германіі для
распальвання сусветнай вайны.
1932 г. – канчатковая
адмена рэпарацый, палегкі ў
справе ўзбраення арміі;
1933 г. – Гітлер паставіў
мэту дабіцца скасавання версальскіх
абмежаванняў (адмана абмежавання
на ўзбраенне) і вяртання Германіі
калоній, адмаўляецца ўдзельнічаць
у стварэнні сістэма калектыўнай
бяспекі.
15 ліпеня 1933 г. – падпісанне
“Пакта чатырох” аб супрацоўніцтве
Англіі, Францыі, Германіі і Італіі.
Хутка разваліўся, бо Германія
вышла з Лігі Нацый.
1934 г. – падпісанне пакту
аб ненападзенні з Польшай.
З кастрычніка 1935 г. пачынаецца
агрэсія Італіі ў Паўночна-Усходняй
Афрыцы. 7 сакавіка 1936 г. Берлін санкцыянуе
ўвод войск вермахта ў Рэйнскую дэмілітарызаваную
зону. 21 сакавіка 1936 г. Гітлер: “… дух
Версаля знішчаны”. Краіны-агрэсары
знаходзяць паразуменне. Верасень 1940 г.
Германія, Італія, Японія “Траісты пакт”
(не аказваць дапамогу СССР), заклаліся
асновы ваенна-палітычнага саюза
трох агрэсараў. |
- Акупацыя Германіяй краін Еўропы.
“Дзіўная вайна” З верасня
1939 г. да 10 мая 1940 г. 8 месяцаў. Баявыя дзеянні
паміж Германіяй, Англіяй, Францыяй
прыпынены (перанакіраваць германскую
агрэсію супраць СССР; падрыхтоўка
ўзброенных сіл, выпуск новых узораў
баявой тэхнікі і боепрыпасаў, абучэнне
войск, агітацыйна-прапагандыйская
дзейнасць).
9 красавіка 1940 г. сіламі
адной германскай дывізіі захоплена
Данія.
Акупацыя Нарвегіі. 100 тыс.
Салдат вермахта, сілы ВМФ Рэйха
і паветраныя сілы; 16 тыс. Барацьба за
важны порт Нарвік. Захоплены важны
плацдарм і багацейшыя запасы жалезнай
руды.
29 кастрычніка 1939 г. –
дырэктыва “Гэльб” па захопу
Францыі. Французская армія спадзявалася
на “лінію Мажыно” (германа-французская
мяжа), на франка-бельгійскай мяжы
абароны не мела. План “Рот”
наступленне вермахты ў центральныя
раены Францыі (амаль не аказвала
супраціўлення). 22 чэрвеня 1940 г. падпісаны
зневажальныя ўмовы капітуляцыі.
Бітва за Англію. Кааліцыйны
ўрад на чале з Чэрчылем заняў жорсткую
антыгерманскую пазіцыю. “Марскі леў”,
вельмі моцеыя паветраныя сілы і самы
моцны ваенна-марскі флот у свеце
ў Англіі, пачатак аперацыі некалькі
разоў пераносіўся, было вырашана адкласці
яе на невызначальны тэрмін (вялікая
ступень рызыка правалу).
Балканы. Балгарыя, Румынія,
Венгрыя, Фінляндыя – пакрыўджанасць
краін на СССР, абяцалі значныя
тэрытарыяльныя набыцці на Усходзе. |
40. Уклад беларускага
народа у перамогу над фашысцкай Германіяй.
Шмат часу прайшло з
моманту завяршэння Вялікай Айчыннай
вайны, зыходзіць пакаленне, якое памятае
жахі гэтай страшэннай трагедыі нашага
народу. Але людзі памятаюць пра
вайну. Яна прайшла праз кожную хату
ці кватэру, у кожнай сям’і ёсць
загінуушыя ў віхуры ваенных падзей.
Таму не можа згінуць так проста
памяць пра тое гора, якое прыйшло
да нас 65 год таму назад. (39) Подзвіг
нашых герояў увекавечаны ў шматлікіх
мемарыялах, помніках, манументах і
абелісках на нашай зямлі і
за яе межамі. У 1949 г. у Берліне ў
Трэптаў-парку адкрыты помнік, які
сімвалізуе Перамогу над фашызмам і
нацызмам. У Польшчы, Чэхіі, Славакіі,
Венгрыі, Балгарыі, Югаславіі пасля
вайны адчынены мемарыялы загінуўшым
на тэрыторыі гэтых краін савецкім
салдатам. У рэспубліках былога СССР
уведзена больш за 100 тыс. помнікаў і
мемарыялаў. На беларускай зямлі 8,5 тысяч
помнікаў, мемарыялаў, абеліскаў з
імёнамі тых, хто не вярнуўся з
вайны, быў закатаваны акупантамі, і
без імёнаў. Увекавечванне памяці
загінаўшым у баях з нямецка-фашысцкімі
захопнікамі пачалося яшчэ ў ваенныя
гады. Увека-вечыць памяць аб важнейшых
бітвах імкнуліся перш за ўсё самі
воіны. І ужо за гады вайны з’явілася
шмат часовых абеліскаў і проста
крыжоў над магіламі нашых салдат.
У сакавіку 1944 г. СНК БССР прыняў
пастанову «Аб ахове і выкарыстанні
гістарычных і архітэктурных
помнікаў і ўвекавечваць памятных месцаў
і падзей, якія звязаны з вызваленнем
Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў».
А пасля заканчэння вайны, у ліпені
1945 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў Закон
«Аб азнаменаванні перамогі і
ўвекавечванні памяці воінаў Чырвонай
Арміі і партызан, загінуўшых у
барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі
ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны
Савецкага Саюза». Менавіта ў ім
упершыню 3 ліпеня аб’яўлялася усенародным
святам Перамогі і вызвалення беларускага
народа. Закон прадугледжваў узвядзенне
помніка Перамогі ў Мінску і шматлікіх
помнікаў на магілах воінаў і партызан,
над якімі бралі шэфства школы,
прамысловыя прадпрыемствы, грамадскія
арганізацыі. У 1966 г. урад рэспублікі прыняў
рашэнне аб стварэнні Хатынскага
мемарыялу – помніка 9200 беларускім
вёскам, якія поўнасцю ці часткова былі
знішчаны фашыстамі. Мемарыял быў адчынены
5 ліпеня 1969 г. Уражлівае помнік у
горадзе Жодзіна ў гонар маці-патрыёткі
Анастасіі Фамінічны Купрыянавай,
чые пяць сыноў змагаліся з
нямецка-фашысцкімі захопнікамі і
загінулі. Асобае месца ва ўшанаванні
подзвігу салдата, які змагаўся супраць
нацызму і фашызму, займае Брэсцкая
крэпасць. Мемарыял крэпасці-герою
быў адкрыты 25 верасня 1971 г. Кам-пазіцыйным
цэнтрам ансамбля з’яўляюцца галоўны
манумент «Мужнасць» – нагрудная
скульптура воіна і штык-абеліск
вышы-нёй 100 м. Побач – трыбуны
і трохярусны некропаль, дзе пахаваны
астанкі 850 абаронцаў крэпасці, непадалёк
гарыць Вечны агонь Славы. Як даніна
ўдзячнасці беларусаў Чырвонай Арміі
вырас і 5 жніўня 1969 г. быў адкрыты
велічны Курган Славы. Сотні тысяч
людзей прыняло ўдзел яго насыпанні.
Сімвалам славы беларускіх воінаў і
партызанаў з’яўляецца ансамбль плошчы
Перамогі ў Мінску, дзе Вечны агонь
– гэта жывы напамінак аб патрыётаў,
аддаўшых жыццё за Беларусь. Імёны
воінаў, партызан, падпольшчыкаў увекавечаны
ў назвах паркаў, плошчаў, праспектаў,
вуліц гарадоў і гарадскіх
пасёлкаў. Ніхто не забыты, нішто
не забыта – гэтыя словы гавораць
аб тым, што гераічнае мінулае
навекі застанецца ў народнай памяці
як слава ветэранаў, як боль страт. Жыве
гэтае мінулае ў свядомасці і
сэрцах не толькі людзей старэйшага пакалення,
але і іх дзяцей, унукаў, праўнукаў,
якія не ведалі вайны. Жыве і вучыць
жыць па самых высокіх мерках патрыятызму
і маралі. Вучыць ненавідзець вайну,
цаніць і абараняць мір. |
5. Пакт Рыбентропа–Молатава. Змест і сутнасць
сакрэтнага пратаколу.
26 ліпеня 1939 г. заяўлена
аб жаданні Германіі на справе
даказаць магчымасць дамовіцца
па любым пытанням, даць любыя
гарантыі СССР. 23 жняўня ў Маскву
прыляцеў Рыббентроп, які 23 жняўня
разам з Молатавым падпісаў
германска-савецкі дагавор аб
ненападзенні (на 10 гадоў). Адначасова
падпісан “сакрэтны дадатковы
пратакол” (пытанне аб размежаванні
сфер інтарэсаў ва Усходняй
Еўропе). Падстава абвінавачваць
СССР у пасобніцтве германскай
агрэсіі. Не так: дакумент не
утрымліваў артыкулаў аб ваенным
супрацоўніцтвеі не абавязаваў
бакі вясці баевыя дзеянні.
СССР ад палітыкі стварэння
сістэмы нацыянальнай бяспекі
перайшоў да палітыкі фарміравання
асабістай сферы ўплыву ў Еўропе
і тэрытарыяльнай экспансіі. З
вомені 1939 г. Масква апынулася
ў стане поўнай міжнароднай
ізаляцыі. Станоўчыя вынікі: ажыццявілася
ўз’яднанне беларускага народа,
аднавілася гістарычная справядлівасць,
на Усходзе краіны ўведзена
ў эксплуатацыю звыш 9 тыс. Новых
заводаў, фабрык, шахт, што садзейнічала
ўмацаванню абароны дзяржавы. |
|
29. Умацаванне антыгітлераўскай
кааліцыі. Тэгеранская канферэнцыя.
У 1942г. савецкі ўрад патрабаваў,
каб ЗША і Англія правялі ў
Заходняй Еўропе аперацыі большага размаху,
прымусіўшы зняць з савецка-германскага
фронту не менш 40 дывізій. Студзень 1943г.
канферэнцыя ў Касабланцы (Англія,
ЗША), вырашана галоўны накірунак
дзейнасці перанесці ў Міжземнамор’е,
чэрвень 1943г. давялі да Масквы тое,
шато другі фронт не будзе адкрыты.
Давер СССР да саюзнікаў пад пагрозай.
Жнівень 1943г. (Англія, ЗША, пасля пабеду
пад Курскам) канферэнцыя ў Квэбэке,
згадзіліся на аперацыя “Аверлорд”, фарсіраванне
Ла-Манша, у лістападзе 1943 Резвельт
патрабаваў, каб штурм Берліна
буў праведзены ЗША. Вызначанасць з
тэрмінам адкрыцця другого фронту палепшыла
адносіны, кастрычнік 1943г. канферэнцыя
міністраў замежных спраў, пратаколы,
пацверджаючыя намеры саюзнікаў. Тэгеранская
канферэнцыя (Рузвельт, Чэрчэль, Сталін)
з 28 лістапад па 1 снежня 1943г., прынята
Дэкларацыя аб сумесных дзеяннях у
вайне супраць фашысцкай Германіі
і аб пасляваенным супрацоўніцтве,
канчаткова вырашана правесці “Аверлорд”
у маі 1944г. Значэнне Тэгеранскай
канферэнцыі: вышэйшая ступень у
развіцці адносін унутры антыфашысцкай
кааліцыі, “Вялікая тройка”, блізкія
адносіны паміж лідэрамі свету, дэкларацыя
паказала паслядоўнаць намераў саюзнікаў
на поўную перамогу. |
7. Падрыхтоўка Германіі
да вайны з СССР. Распрацоўка плана «Барбаросса».
18 снежня 1940г. Гітлер падпісаў
“план Барбароса”, накіраваны на
хуткі разгром Савецкага Саюза.
Падрыхтоўка да вайны з СССР
складвалася з стандартнага пераліку
мерапрыемстваў: удасканаленне ўзброенных
сіл і ваеннай вытворчасці,
актывізацыя дыпламатычнай дзейнасці,
узмацненне ідеэлагічнай апрацоўкі
насельніцтва. Асаблівая ўвага надавалася
мабільнасці войскаў – доля
танкавых і матарызаваных частак
павялічылася да 18%. Значна выраслі
рэзервы галоўнага камандавання.
На ўзбраенне вермахта прыходзіла
шмат новай тэхнікі. Важная
роля адводзілася разведцы. Чырвоная
Армія лічылася “роўным праціўнікам”.
Мэты вермахта: знішчэнне асноўных
сілаў Чырвонай Арміі ў заходняй
частцы СССР, хуткімі клінападобнымі
прарывамі танкавых частак акружыць
іншыя баяздольные часткі, каб
не дапусціць іх адыходу ў
глыб тэрыторыі, выхад вермахта
на лінію Архангельск – Волга
– Астрахань (бліцкрыг, ці маланкавая
вайна, ад 8 да 16 тыдняў). 30 сакавіка 1941г.
Гітлер падкресліў неабмежаванныя
паўнамоцтвы германскіх вайскоўцаў
у адносінах да грамадзянскага
насельніцтва. Былі канчаткова адобраныя
планы, які прадугледжвалі галодную
смерць дзесяткам мільенаў савецкіх
грамадзян. 27 верасня 1940 г. у Берліне
падпісаны пакт (Гермнаія, Італія, Японія),
свет падзяліўся паміж гэтымі
краінамі. У лістападзе Гітлер
прапанаваў Маскве далучыцца
да пакту. 13 красавіка 1941г. на 5
год было падпісана пагадненне
аб нейтралітэце паміж СССР
і Японіяй. 6 чэрвеня 1941г. загад
“Аб камісарах”, бязлітаснае знішчэнне
палітычнага кіраўніцтва Чырвонай
Арміі. Носьбіты камуністычнай
ідэалогіі з’яўляюцца галоўнымі
ворагамі Германіі. |
8. Становішча ў СССР
напярэдадні вайны.
Умацаванне абароназдольнасці:
мерапрыемчствы ў гаспадарчай палітыцы,
ваенная рэформа і ваенныя
прыгатаванні да вайны, унутраная сацыяльная
палітыка і ідэалагічныя мерапрыемствы.
У сярэдзіне 1920-х гг. Пачалася індустрыялізацыя,
пабудавана моцная цэнтралізаваная
прамысловасць за кошт сельскай гаспадаркі.
Эканамічнае развіцце праходзіла за
кошт асваення ўсходніх раёнаў краіны,
якія былі недасягальнымі для варожай
авіяцыі. Пераважнае развіцце атрымала
цяжкая індустрыя (звыш 30% усіх капіталаўкладанняў
у прамысловасць). Хутка развівалася
каляровая металургія. Пасутнаці , да
1940 г. СССР забяспечыў сябе неабходнымі
прамысловымі вытворчасцямі для
належнага статусу краіны ўзмацнення
ваенна-эканамічнага патэнцыялу і ваенна
прамысловага комплексу. Пралікі: востры
дэфіцыт сыравіны. Германія і СССР
(1939-1941 гг): Германія ад СССР выключна каштоўную
сыравіну, СССР ад Германіі прамысловае
абсталяванне, навейшае ўзбраенне, оптыку,
сродкі сувязі. Перадваенныя бюджэты
СССР – “бюджэты вайны” (32,6%). Усе
працоўныя пераходзілі на 8 рабочы
дзен, 7 дзен у тыдзень, барацьба за ўмацаванне
дысцыпліны. У 1939 г. былі створаны ваееныя
адзелы, якія ажыццяўлялі кірайніцтваваенна-мабілізацыйнай
работай і патрыятычным выхаванне
насельніцтва. Кожны камуніст абавязаны
валодаць адной вайсковай прафесіяй,
удзельнічаць у рабоце ваенных арганізацый.
Праводзілася ваенна-патрыятычнае выхаванне
дзяцей, створана сістэма палітвыхавання
моладзі. 1 верасня 1940 г. Закон аб усеагульнай
вайсковай павіннасці (з 21 да 19, павялічваўся
тэрмін службы, пашыралася сетка навучальных
устаноў). У 1941 г. праводзіліся канкрэтныя
мерапрыемствы па недапушчэнню германскай
арміі на тэрыторыю СССР, з-за неадэкватных
ацэнак баяздольнасці арміі і
памылковай стратэгіі мерапрыемствы
не дасягнулі пастаўленай мэты. Ваенна-эканамічны
патэнцыял страны не быў выкарастаны
ў поўнай меры для ўмацавання абароназдольнасці. |
9. Прычыны і перадумовы
Вялікай Айчыннай вайны.
В начале 20-х годов сформировалась
гитлеровская партия, официальное название
которой “национал-социалистская
немецкая рабочая партия”. Основными
планами этой партии, как в последствии
признал А.Гитлер (в феврале 1945 г.)
являлось уничтожение большевизма.
С самого зарождения гитлеровской партии
программировалось нападение на
Советский Союз, как на первое в
мире социалистическое государство. Действия
гитлеровской партии понравились международным
правящим кругам США, Англии и Франции,
которые были бы рады, если бы Гитлеру
удалось уничтожить большевизм. А
в конце 30-х годов они прямо
высказали пожелания, “чтобы там, на
Востоке, дело дошло до военного столкновения
между Россией и Германией”. Общее
международное положение, в те годы,
складывалось не в пользу Советского
Союза. Многие действия западных держав
были направлены против политики государства.
Эти “демократические” государства
не просто одобряли политику Гитлера,
но и способствовали материально
и политически укреплению военного
потенциала Германии. Они приложили
немало сил для того, чтобы помочь
Германии справиться с большевистской
Россией. В предвоенные годы Советский
Союз не раз предлагал создать
систему коллективной безопасности
в Европе, но иностранные государства
упорно игнорировали эти попытки, которые
были направлены на создание миролюбивой
политики между странами. |
10. Напад Германіі на СССР. Подзвіг савецкіх
воінаў у пачатковы перыяд Вялікай Айчыннай
вайны.
Канцэнтрацыя германскіх
войск на мяжы з СССР пачалася ўвосень
1940 і працягвалася да чэрвеня 1941г.
У суавязі з гэтым савецкае
ваенна-палітычнае кіраўніцтва распрацоўвала
план аператыўных дзеянняў у выпадку
агрэсіі з боку Германіі (неабходна
апярэдзіць праціўніка ў разгортванні
ўзброенных сіл і атакаваць германскую
армію ў той момант, калі яна
яшчэ не паспее арганізаваць фронт
і ўзаемадзеяння ўсіх родаў войскаў.
Аднак войскі Чырвонай Арміі не былі
прыведзены ў належную боегатоўнасць,
што выклікадла няўдачы Савецкіх
Узброенных Сіл у пачатку вайны.
22 чэрвеня 1941г. Германія без абвяшчэння
вайны напала на СССР. На працягу
ўсей заходняй граніцы ад Баранцава
да Чорнага мора пачалося наступленне
войскаў Германіі і яе саюзнікаў.
Напад на СССР гітлераўцы пачалі моцным
артылерыйкім абстрэлам прыгранічных
раенаў, пасля чаго ў наступленне
перайшлі сухапутныя войскі. Адначасова
фашысцкая авіяцыя бамбіла месцы
размяшчэння савецкіх войс, аэрадромы,
казармы, чуганачныя вузлы, гарады і
інш. У першыя гадзіны вайны таранілі
варожыя самалеты летчыкі Рабцаў,
Данілаў, Гудзімаў, Кокараў. Усяму свету
вядома абарона Брэсцкай крэпасці.
Упоўным акружэнні, без вады і
ежы, пры вострай нястачы боепрыпасаў
і медыкаментаў, месяц гарнізон крэпасці
мужна змагаўся з ворагамі (Гаўрылаў,
Зубачоў, Фамін, Шаблоўскі, Несцярчук,
Махнач, Семянюк, Раманаў). |
11. Прычыны няўдач
Чырвонай Арміі летам-восенню 1941 г.
1) Культ асобы Сталіна, сталінскае
“прадбачанне” палітычнай сітуацыі ў
свеце, які лічыў, што вайна будзе весціся
на тэрыторыі агрэсара малою крывею, сур’езна
дэзарыентавала камандаванне Чырвонай
Арміі;
2) Нямецкая дэзінфармацыя;
3) Планы вядзення вайны не адпавядалі
сітуацыі, якая складвалася на франтах;
4)Баяздольнасць Чырвонай Арміі
была нізкай з прычына раскіданасці частак
на вялікай тэрыторыі, незавершанасці
будаўніцтва ваенных аб’ектаў, недахопу
падрыххтаваных камандных кадраў, незавершанасці
ваеннай рэформы;
5) Масавыя рэпрэсіі супраць
ваенных кадраў (вышэйшы камандны састаў);
6) Дрэнная сувязь у арміі, якая
базіравалася на правадных тэлефонах;
7) Забарона адступаць нават
пад пагрозай акружэння;
8) Недастатковая ўвага да выкарыстання
авіяцыі. |
12. Пачатак стварэння
антыгітлераўскай кааліцыі.
22-23 чэрвеня 1941 г. пргучалі
першыя прапановы аб ваенна-эканамічнай
падтрымцы савецкай краіны ад
Англіі і ЗША. 14 жніўня 1941 г. Рузвельт
і Чэрчыль падпісалі міжнародна-прававую
дэкларацыю (Атлантычная хартыя). 24
верасня – далучыліся 10 краін
(СССР). У канцы верасня ў Маскве
адкрылася канферэнцыя трох краін
(Англія, СССР, ЗША), праблемы практычнага
супрацоўніцтва, падпісаны пратакол
аб пастаўках у СССР узбраення
і ваенных матэрыалаў у абмен
на савецкую сыравіну. Ленд-ліз
– перадача ў форме пазыкі
ці арэнды тэхнікі, зброіхарчавання,
розных тавараў і паслуг. За
гады вайны саюзнікі аказалі
значную ваенную і матэрыяльную
дапамогу. 7 снежня 1941 г. японскія
войскі ннапалі на амерыканскую
ваенна-марскую базу на Гавайскіх
астравах. 8 снежня Англія аб’явіла
вайну Японіі, 11 – Германія і
Італія ЗША. 1 студзеня 1942г. – Дэкларацыя
Аб’яднаных Нацый у Вашынгтоне
(ЗША, СССР, Англія, Кітай), сумасная
барацьба супраць агрэсара. |
13. Бітва за Маскву
і яе наступствы. 6 верасня 1941г. Гітлер выдае
дырэктывы аб наступленні на Маскву. Галоўная
роля ў ім танкавыя злучэнні і авіяцыя.
План: разграміць савецкія войскі каля
Вязьмы і Бранска, праследаваць адыходзячыя
войскі Заходняга фронту на шырокім участку
і заняць такім чынам Маскву. Генеральны
наступ пачаўся 30 верасня, а 2 кастрычніка
на Заходні фронт абрушыліся галоўныя
нямецкія сілы. Нямецкія дывізіі прарвалі
фронт у некалькіх месцах і акружілі пад
Вязьмай 19,20,24,32 арміі. Да 6 кастрычніка
пад Бранскам (часці 3,13, 50 армій). Прычыны
катастрофы: перавага праціўніка ў тэхніцы,
панаванне люфтвафэ ў паветры. Камандванне
абароны Масквы ўсклалі на Жукава. Прыкрывалі
чыгуначныя і шасэйныя дарогі (зручныя
для наступлення танкавых калон), жанчыны
будавалі абарончыя рубяжы, на дапамогу
прышлі знішчальныя батальены і дывізіі
народнага апалчэння. 15 кастрычніка –
пастанова аб эвакуацыі Масквы, урадавыя
і партыйныя ўстановы пераводзіліся ў
Куйбышаў. 19 кастрычніка ў сталіцы ўведзена
асаднае становішча. 15-16 лістапада – праз
Клін і Кашыру (з поўначы), не здолелі прасунуцца
далей канала Масква-Волга. Канец лістапада
– пачатак снежня 1941г. – кульмінацыя бітвы.
5-6 снежня – контрнаступленне савецкіх
войс, лабавымі ударамі на флангах прарвана
абарона немцаў. Да пачатку лютага 1942 г.
вызвалены ад захопнікаў Маскоўская і
Тульская вобласці (100-250 км), да красавіка
1942 г. вызвалена 60 гарадоў (350-400 км). Бітва
пад Масковй мела значны міжнародны рэзананс,
больш цеснымі сталі кантакты паміж краінамі,
якія ваявалі супраць Траістага пакту,
выраслі аб’емы дапамогі. |
15. Ваенныя, эканамічныя
і палітычныя мэты захопнікаў
на акупіраванай тэрыторыі Беларусі.
Па сутначці, прынцып быў
адзін – усе, што будзе зроблена
для Германіі – добра, астатняе –
фальш. На працягу ліпеня 1941г. акупанты
правялі рэгестрацыю на біржах працы
працаздольнага насельніцтва. Былі ўзяты
на ўлік усі прадпрыемствы і ўстановы
Беларусі рабочыя і служачыя жорстка
эксплуатыраваліся, 12 гадзін). Разам
з камандна-адміністратыўнымі акупанты
выкарыстоўвалі і эканамічныя метады
кіравання гаспадаркай. На 1 ліпеня
1942г. 33 банкі, у 1943 – 100. Банкі, абапіраючыся
на завышаны курс маркі, выкачвалі грошы
з рэгіену і фінансавалі вайну.
Аграрная палітыка: 1 этап (лета 1941-пачатак
вясны 1942г.): захавалася каласная сістэма,
інвентар і жывела абвешчаны ўласнасцю
Германіі; 2 этап (вясна 1942 – лета 1943
г.): закон “Аб новым парадку
землекарыстання”, адмена калгасная
сістэмы, замест абшчынная гаспадарка,
земляробчае таварыства, індывідуальная
сялянская гаспадарка. Было неабходна
запяспечыць патрэбы Германіі ў
прадуктах харчавання; 3 этап (лета 1943
– лета 1944г.): 3 чэрвеня 1943 г. “Дэкларацыя
аб сялянскім праве ўласнасці”,
замест права ўладання права прыватнай
уласнасці на зямлю, зямлю атрымлівалі
тыя, хто супрацоўнічал. Кіраўніцтва
Рэйху выкарыстоўвала працоўныя
рэсурсы для прамысловай і
сельскай гаспадаркі Германіі. |
14. Адміністрацыйна-тэрытарыяльны
падзел акупіраванай тэрыторыі Беларусі.
Структура, склад і функцыяніраванне акупацыйнага
апарату.
Нямецкія ўлады ўвялі
свой адміністрацыйны падзел Беларусі.
Беларусь была аб’яўлена Генеральнай
акругай у складзе рэйхскамісарыята
«Остланд», А.Розенберга – гэта была
часовая з’ява. Беластоцкую вобласць
Гітлер далучыў 12-22 ліпеня 1941 г. да Усходняй
Прусіі (нямецкае права). Паўднёвыя
раёны Брэсцкай, Гомельскай, Палескай
і Пінскай абласцей, Брэст, Пінск,
Мазыр. былі далучаны да рэйхскамісарыята
«Украіна» (справаводства вялося на
ўкраінскай і нямецкай мовах). Частка
Вілейскай вобласці далучалася да Генеральнай
акругі «Літва». На тэрыторыі Віцебскай,
Гомельскай, Магілёўскай абласцей і
ўсходніх раёнаў Мінскай акупанты ўтварылі
так званую вобласць армейскага тылу
групы армій «Цэнтр» (падпарадкоўвалася
нямецкай ваеннай адміністрацыі). Пад
уладай генеральнага камісара В.Кубэ апынулася
толькі Баранавіцкая, значная частка
Вілейскай, заходнія і паўночныя
раёны Мінскай вобласці, а таксама
паўночныя раёны Пінскай вобласці.
На працягу верасня 1941 г. на гэтай
тэрыторыі быў створаны АПАРАТ АКУПАЦЫЙНАЙ
ЦЫВІЛЬНАЙ УЛАДЫ: найвышэйшай інстанцыяй
быў 1)генеральны камісарыят у Мінску;
2)галоўныя камісарыяты ў Мінску
і Баранавічах; 3)акруговыя камісарыяты.
Горад Мінск знаходзіўся ў
час нямецкай акупацыі на палажэнні
асобнага камісарыята і падпарадкоўваўся
толькі генеральнаму камісарыяту Беларусі.
Апарат генеральнага і акружных камісарыятаў
камплектаваўся выключна нямецкімі
служачымі. Гэтая сістэма паралельных
органаў улады дзейнічала нескаардынавана,
неэфектыўна, варожасць паміж кіраўнікамі
ведамстваў адбівалася на дзейнасці
мясцовых устаноў, і найбольш цярпела
ад гэтага мірнае беларускае насельніцтва.
Германскае кіраўніцтва спадзявалася
на хуткую перамогу – таму вырашаць
праблемы ў сістэме кіравання
не спяшаліся. |
6. Пачатак Другой сусветнай
вайны. Аб’яднанне Заходняй Беларусі
з БССР і СССР.
11 красавіка 1939 г. Гітлер
зацвердзіў “план Вайс” па
ліквідацыі Польшчы. 28 красавіка
Германскае кіраўніцтва аб дэнансацыі
абавязкаў аб ненападзенні, заключанных
с Польшчай. 31 жніўня 1939 г. балы
падпісана дыректыва аб нападзенні
на Польшчу. 1 верасня 1939г. Германія
напала на Польшчу. 3 верасня вайну
Францыі аб’явілі Францыя, Англія
і яе калоніі. Пачалася Другая
сусветная вайна. Вайна пачалася
і для беларусаў, бо яны складалі
каля 15% насельніцтва Другой Рэчы
Паспалітай. Да 16 верасня германская
армія акупіравала большую частку
Польшчы і вышла на “лінію
Керзана” (мяжа рассялення беларусаў
і украінцаў. Гераічна змагалася
Варшава, капітуліравала 27 верасня.
Значныя страты польскай арміі,
значныя германскія страты (затрымала
пачатак наступлення на Францыю).
Прыклад Германіі развязаў рукі
ўдзельнікам Траістага паку (красавік
1939г. Італія пачала акупацыю
Албаніі). Германіі падштурхоўвала
СССР да вайны супраць Польшчы.
Савецкі ўрад дзейнічаў асцярожна.
11 верасня дадзены загад аб
стварэнні Беларускага і Украінскага
франтоў. 16 верасня (польскі ўрад
падаўся ў эміграцыю, ніхто
не гарантаваў бяспеку беларусам)
савецкі ўрад абвясціў аб увядзенні
Чырвонай Арміі на тэрыторыю,
якую засялялі украінскія і
беларускія народы. Паход Чырвонай
Арміі пачаўся 17 верасня 1939г.
і працягваўся 12 дзен (заняты Беласток
і Брэст, Савецкамі Саюзы адыйшлі
тэрыторыі, анексіраванныя Польшчай
у 1920г.). Лінія сутыкнення савецкіх
і германскіх войск супадала
з “Лініяй Керзана”. 1 кастрычніка
1939г. прынята пастанова “Пытанні
Заходняй Беларусі і Заходняй
Украіны”, абавязвала склікаць Беларускі
і Украінскі Народныя сходы.
Выбары адбыліся 22 кастрычніка 1939
г. Народны сход аднагалоса
прыняў 29 кастрычніка дэкларацыю
аб устанаўленні савецкай улады
ў Заходняй Беларусі і аб
уваходжанні Заходняй Беларусі
ў склад БССР. 2 лістапада Vсэсія
ВС СССР задаволі просьбу Народнага
сходу. |
17. Эканамічная палітыка
Германіі на акупіраванай тэрыторыі.
Асноўнай часткай планаў
Германіі ў адносінах да СССР з’яўлялася
гаспадарчае выкарыстанне СССР у
інтарэсах эканомікі Германіі. За
выкананне гэтых задач адказвала
спецыяльная арганізацыя пад
кодавай назвай «Ольдэнбург», якая
з пачаткам вайны дзейнічала як эканамічны
штаб «Ост». Галоўныя мэты і задачы
германскай эканамічнай палітыкі ў
СССР былі адлюстраваны ў спецыяльных
дырэктывах ці ў так званай «Зялёнай
папцы». За тыдзень да пачатку вайны
з СССР у ваенна-эканамічным ведамстве
рэйхсмаршала Г.Герынга былі выдадзены
«Дырэктывы па вядзенні гаспадаркі на
новазанятых усходніх тэрыторыях».
З іх вынікала, што выключнае значэнне
для далейшага вядзення вайны
будзе мець неадкладная і поўная
эксплуатацыя захопленых абласцей у
інтарэсах ваеннай эканомікі
Германіі, у асаблівасці ў вобласці
харчавання і нафтавай галіны. Па сутнасці,
прынцып быў адзін – усё, што
будзе зроблена для Германіі –
добра, астатняе – фальш. Кіраўніцтва
Рэйху выкарыстоўвала працоўныя
рэсурсы акупіраваных тэрыторый, у
тым ліку і Беларусі, у якасці
рабочай сілы для прамысловасці
і сельскай гаспадаркі Германіі. Працэс
гэты пачаўся з канца 1941 г., але
буйныя памеры набыў на пачатку 1943 г.
Дастаткова адзначыць, што толькі гаспадарчая
інспекцыя групы армій «Цэнтр»
і генеральнай акругі «Беларусь»
штодзённа накіроўвалі на працу
ў Рэйх 500-1000 рабочых. Усяго за гады
вайны нямецкія акупацыйныя ўлады
накіравалі на работы ў Германію звыш
400 тыс. жыхароў Беларусі, з якіх прымусовым
шляхам былі накіраваны каля 380 тыс. чалавек. |
18. Паўсядзённае жыццё мірнага насельніцтва
на акупіраванай тэрыторыі Беларусі.
Фашысты прынеслі з сабой
так званы “новы парадак”, які
праявіўся жахлівым рабаваннем, бязлітаснай
эксплуатацыяй, стварэннем гетта. Меснае
насельніцтва было абавязана выконваць
розныя працоўныя павіннасці. Рабочыя
и службоўцы жорстка эксплуатоваліся,
працоўны дзень складаўся ў сярэдним
12 гадзін у суткі. Сельскае насельніцтва
выконвала “гадавыя гаспадарчыя
заданні” па абавязковых пастаўках
збожжа, мяса, ільну і г.д. 1942 была
праведзена зямельная рэформа, намерам
якой з’яўлялася надзейнае забеспячэнне
харчовых патрэб фронту. Праводзілася
масавае знішчэнне асобных груп
насельніцтва па расавых, нацыянальных,
рэлігійных прыметах. Акупанты стварылі
на тэррыторыі Бел. сістэму турмаў,
гета и канцэнтрацыйных лагераў.
За гады акупацыі Бел страціла палову
свайго нацыянальнага багацця. Велізарнымі
былі страты ў сацгаліне. Такім чынам
на Бел. акупанты страміліся стварыць
умовы для найбольш эффектыунага
рабавання рэсурсаў для акупантаў.
Паражэнне германскіх войскпад
Масквой, Сталінградам, Арлом и Курскам
вымушалі нацыскіх лідзераў шукаць
шляхі супрацоўніцтва з мясцовым
насельніцтвам. Акупанты рабілі стаўку
на моладзь, якую імкнуліся выхаваць
з нацысцкага духу. З гэтай нагоды
яны адкрывалі школы, засноўвалі
маладзежныя саюзы, якія павінны
былі стаць праваднікам нацысцкай
ідэалогіі. Але палітыка захопнікаў
не знаходзіла падтрымкі з боку большасці
насельніцтва, бо не адпавядалі ні нацыянальным,
ні дзяржаўным, ні эканамічным інтарэсам
беларусаў. |
19. Партызанскі рух
і падпольная барацьба ў пачатковы перыяд
Вялікай Айчыннай вайны.
Ва ўмовах акупацыі захопнікі
не мелі магчымасці раслабіцца ні на імгненне.
Шырокае развіццё атрымала на Беларусі
супраціўленне – партызанскі
рух і дзейнасць падпольных арганізацый
у гарадах. 30 чэрвеня 1941 года ЦК КПБ
выдала дырэктыву аб пераходзе на
падпольную работу раённых пртыйных
арганізацый. Да поўнай акупацыі Беларусі
тут ужо дзейнічала 89 падпольных
райкамаў і “троек”. У Гомельскай,
Магілёўскай, Мінскай і Пінскай
вобласцях былі створаны абласныя падпольныя
партарганізацыі. На нелегальнай рабоце
ў Беларусі засталося каля 8.500 камуністаў.
Было арганізавана 1400 камсамольскіх
ячэек, якія аб’ядналі каля 5 тыс. чалавек.
Асноўнымі накірункамі дзейнасці
былі баявая – дыверсійная і палітычная
– агітацыйная.
У другой палове 1941 года было
створана Мінскае гарадское падполле,
і ў снежні яно здзейсніла першыя
буйныя дыверсіі на чыгуначным вузле.
Дыверсіі адбыліся на чыгунке ў Брэсце,
Гродна, Мазыры, Віцебске і інш. гарадах.
У снежні 1941 года ў Гомелі падпольшчыкі
Ц.Барадзін, Р.Цімафеенка здзейснілі дыверсію
ў рэстаране, пад час якой загінула
шмат афіцэраў і генералаў германскай
арміі. У Оршы. У Віцебску ў 1941-42 гадах
дзенічала 56 падпольных груп, аднак 13 лістапада
1942 года ў выніку масавых арыштаў
была схоплена В.Харужая – адзін
з кіраўнікоў падполля.
Першыя партызанскія атрады ствараліся
як з мясцовых жыхароў, так і з
акружэнцаў – салдат Чырвонай Арміі.
Аднымі з першых атрадаў былі створаны
ў Пінскім раёне, узначальваў
яго В.З.Корж, які налічваў каля 60
чалавек. На тэрыторыі Кастрычніцкага
раёна Палескай вобласці актыўна
дзейнічаў атрад «Чырвоны Кастрычнік».
Яго кіраўнікі Ц.П.Бумажкоў і Ф.I.Паўлоўскі
6 жніўня 1941 г. сталі першымі партызанамі
– Героямі Савецкага Саюза. у
Суражскім раёне быў створаны
атрад, на чале якога стаў М.П.Шмыроў,
якога называлі ў народзе «Бацькам
Мінаем». Камандаванне групай армій
“Цэнтр” было вельмі заклапочана
актыўнай дзейнасцю партызан. І ў
ліпені-жніўні 1941 года была праведзена
першая буйная антыпартызанская аперацыя
“Прыпяцкія балоты”, пад час якой
гітлераўцы знішчылі 13788 мірных жыхароў.
|
21. Баявая дзейнасць
беларускіх партызан у 1942–1943 гг.
На вясну-лета 1942 г. прыпадае
ўздым партызанскага руху ў Беларусі,
у асаблівасці, усходняй яе часткі (звязаны
з паступова растучым разуменнем
важнасці правільнай і дакладнай
арганізацыі і кіравання падпольным
і партызанскім рухам). У лютым
быў створаны прарыў у фронце паміж
нямецкімі групамі армій «Поўнач»
і «Цэнтр», і стварыліся ўмовы
для наладжвання сувязяў з
віцебскімі партызанамі. Але толькі
20 сакавіка 1942 г. была створана Паўночна-Заходняя
аператыўная група пры штабе
фронту, і толькі пазней, ў маі 1942
г. будзе створаны Цэнтральны штаб партызанскага
руху (ЦШПР) пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандуючага.
На чале ЦШПР быў пастаўлены Панамарэнка.У
верасні 1942 г ствараецца Беларускі
штаб партызанскага руху (БШПР) пад
кіраўніцтвам П.З.Калініна. Яны адыгралі
станоўчую ролю ва ўдасканаленні
пабудовы і кіраўніцтва, а таксама
забеспячэнні зброяй, узрыўчаткай, радыёсувяззю,
каманднымі кадрамі. З дапамогай
штабоў арганізацыя партызанскіх сіл
Беларусі набыла ў 1942 г. якасна новыя
рысы. Шырокае распаўсюджанне атрымала
атрадная форма арганізацыі партызан.
Атрад стаў асноўнай баявой адзінкай
ўзброеных патрыётаў. Атрады аб’ядноўваліся
ў брыгады. З цягам часу брыгады
ўтваралі вышэйшыя формы аб’яднання
– занальныя і абласныя партызанскія
злучэнні, першыя з якіх на тэрыторыі
Беларусі з’явіліся ў другой палове
1942 г. Працэс арганізацыі партызанкі
завяршыўся ў 1943 г., адзінкі ўсё болей
набывалі вайсковую пабудову. Характэрнай
рысай партызанскага руху ў 1942 г.
стала вызваленне ад акупантаў значных
тэрыторый і ўтварэнне там
партызанскіх зон. На пачатак студзеня
1943 г. колькасць партызан у Беларусі
перавысіла 56 тыс. чалавек. Узброеную
барацьбу супраць захопнікаў вялі 56
брыгад, якія аб’ядноўвалі 220 атрадаў.
Акрамя таго, налічвалася 292 самастойна
дзейнічаючых атрадаў партызан. |
20. Мэты і значэнне
«рэйкавай вайны».
24 чэрвеня 1943 г. было
прынята рашэнне ЦК КП(б)Б аб
пачатку “рэйкавай вайны” –
аперацыі па адначасовым масавым
разбурэнні чыгуначных камунікацый
ворага. (тры этапы). Мэта: зрыў ваенных
перавозак праціўніка і максімальнае
садзейнічанне наступленню Чырвонай
Арміі. Першы этап (ноч з 3 на
4 жніўня 1943 г. - сярэдзіна верасня
1943 г), другі (19 верасня 1943 г. да
пачатку лістапада 1943 г. (ён атрымаў
назву «Канцэрт»). Вынікі 1-га і
2-га этапаў: партызаны пашкодзілі
211 тыс. км чыгуначных рэек, узарвалі
2171 цягнік, 6 бронепаяздоў, 32 вадакачкі,
295 чыгуначных мастоў. У большасці
партызанскіх фарміраванняў ствараліся
камсамольска-маладёжныя групы,
дыверсантаў-падрыўнікоў. На многіх
чыгуначных магістралях рух быў
перапынены ад 4 да 15 сутак. Адначасова
партызаны узрывалі масты, вадакачкі,
чыгуначныя станцыі. Трэці этап
(ноч на
20 чэрвеня 1944 г) На гэтым
этапе партызаны Беларусі непасрэдна
ўзаемадзейнічалі з наступаючымі
войскамі Чырвонай Арміі.
Вынікі 3-га этапа:У ходзе
аперацыі партызаны падарвалі 61 тыс.
рэек (у першы дзень 40775), знішчылі
8 чыгуначных мастоў. Былі поўнасцю выведзены
са строю асноўныя чыгуначныя лініі,
часткова паралізаваны варожыя перавозкі
амаль па ўсіх дарогах Беларусі. |
22. Узаемаадносіны
партызан і насельніцтва +
23. Дапамога савецкага
тыла партызанам і падпольшчыкам.
Партызанам жылося няпроста,
калi не сказаць дрэнна. У паўстанцаў,
як вядома, няма нiякiх арсеналаў i iнтэнданцкiх
службаў. Зброю здабываюць сабе самi
ў ворага, а харчуюцца чым бог
падасць. А "бог" - гэта мясцовае насельнiцтва.
Жыхары весак у большасци сваей
аказвалі пасільную дапамогу партызанам.
Сяляне забяспечвалі іх харчаваннем
і адзеннем, некаторыя былі сувязнымі.Гістарычнай
заслугай партызанскага руха перад
беларускім народам з’яўлялася выратаванне
насельніцтва ад вынішчэння і фашысцкага
рабства. Шмат людзей жылі ў партызанскіх
зонах пад аховай партызан. Народныя
мсціўцы дапамагалі сялянам сеяць
і збіраць ураджай, партызанскія
медыцынскія работнікі лічылі хворых,
змагаліся з эпідэміямі. У партызанскіх
зонах арганізоўваліся і працавалі
дзесяткі школ. На тэрыторыі зоны дзейнічалі
прадпрыемствы, якія працавалі на патрэбы
партызан і мясцовага насельніцтва.
Партызанскія зоны з’ящлялися крыніцами
арганізацыйна-прапагандыйскага ўздзеяння.
За гады вайны з савецкага тылу
партызанам Беларусі было перапраўлена
шмат зброі і іншай вайсковай
амуніцыі.
|
24. Антыфашысцкае падполле
ў Беларусі: формы і метады барацьбы. +
25. Супрацоўніцтва
падпольшчыкаў і партызан.
Разгортвалася ў гарадах
і іншых неселеных пунктах
адначасова з узброенай партызанскай
барацьбой. Партызанская барацьба павінна
знаходзіцца ў полі зроку і
весціся пад непасрэдным кіраўніцтвам
закансіраваных падпольных партыйных
структур. Мясцовыя парторганы ў сціслы
тэрмін правялі работу па ўтварэнню
на тэрыторыі Беларусі партыйна-камсамольскага
падполля. Як і партызанскія фарміраванні,
папярэдне створанае і самастойна
ўзнікшае падполле адразу ж прыступіла
да дыверсійна-баявой і палітычнай
дзейнасці. Падпольшчыкі ўзрывалі склады
са зброяй і ваеннай маемасцю, цэхі
і майстэрні па рамонту баявой
тэхнікі, вырабу харчавання, знішчалі
варожых чыноўнікаў, салдат і афіцэраў.
Аршанскі чыгуначны вузел, група
К.С.Заслонава, брыкетна-вугальныя міны.
Група медыкаў-падпольшчыкаў, урачы
Кузняцоў, Паршын, Пашанін, сярэдні
і малодшы персанал, знішчалі сапраўдныя
медыцынскія карткі і фабрыкавалі
новыя з дапамогай якіх здолелі
адправіць за горад сотні байцоў
і камандыраў. Масава-агітацыйная
работа сярод жыхароў гарадоў, дыверсіі
на розных аб’ектах, зборы звестак
для партызан, вызваленне ваеннапаломных.
Падпольшчыкі выпускалі газету “Звязда”
і лістоўкі. Вясна 1942 г. “Юныя мсціўцы”
Ефрасіння Зянькова; спалілі льнозавод,
пілараму, электрастанцыю, некалькі мастоў,
распаўсюджвалі лістоўкі, здабывалі
і перадавалі партызанам зброю. |
26. Беларускі калабарцыянізм:
прычыны, сутнасць, дзейнасць, крах.
Белорусский коллаборациони́зм
— принятое в советской и российской
историографии обозначение политического,
экономического и военного сотрудничества
с оккупационными немецкими властями.
Основными причинами белорусского
коллаборационизма являлись недовольство
части населения советской властью.
Коллаборационизм в Беларуси не сыграл
сколько-нибудь существенной роли, которая
могла способствовать укреплению позиций
оккупационных властей. Сотрудничество
части белорусов с оккупантами
в целях якобы реализации национальных
задач было утопичным. Белорусские
националисты были полностью зависимы
от гитлеровцев, так и не став самостоятельной
политической силой. Объективно они
играли на руку врагу. Большинство же
населения республики встало на защиту
своей Родины. При помощи белорусских
коллаборационистов немецкие власти пытались
использовать в своих целях научные
кадры, которые оказались на оккупированной
территории. В оккупированной Белоруссии
издавалось множество коллаборационистских
газет и журналов: «Белорусская газета».
Эти издания вели антисоветскую
и профашистскую пропаганду. Члены
белорусских коллаборационистских
организаций на завершающем этапе
Великой Отечественной войны
стали активно использоваться соответствующими
службами Германии для организации
шпионско-диверсионной борьбы в тылу
Советской Армии на территории республики.
Немцы охотно передоверяли функции
исполнителей репрессий местным
коллаборационистам. |
27. Дзейнасць Арміі
Краёвай на тэрыторыі Беларусі.
Польскія падпольныя арганізацыі
пачалі стварацца прадстаўнікамі польскага
эміграцыйнага ўрада ўжо восенню1939
г. Самай вялікай і ўплывовай
сярод іх быў Саюз узброенай барацьбы.
Гэта арганізацыя стала ядром
польскай ваеннай арганізацыі Арміі
Краёвай (АК), утворанай у лютым 1942
г. Галоўнай мэтай АК было адраджэнне
незалежнай польскай дзяржавы ў межах
1939 г., а не барацьба з немцамі. Разрыў
савецкім урадам адносін з польскім
кіраўніцтвам у Лондане ў красавіку
1943 г. прывёў да пагаршэння зносін паміж
АК і партызанскім рухам у Беларусі.
22 чэрвеня 1943 г. ЦК КП(б)Б разаслаў падпольным
партыйным цэнтрам закрытае пісьмо,
у якім прапанавалася ўсімі сродкамі
весці барацьбу з польскімі нацыяналістычнымі
групамі і ў той жа час стварыць
савецкія партызанскія атрады і групы
з удзелам палякаў. Адначасова з
разгортваннем барацьбы супраць
беларускіх партызан па ініцыятыве польскага
боку з канца 1943 г. пачалося супрацоўніцтва
камандавання атрадаў АК з германскімі
акупацыйнымі ўладамі. Яно праявілася
ў забеспячэнні зброяй і амуніцыяй
злучэнняў АК. У шэрагу выпадкаў
такая пазіцыя кіраўніцтва АК
выклікала недавер польскага
насельніцтва, якое імкнулася весці
барацьбу з немцамі і, нягледзячы
на забарону, ішло да савецкіх партызан.
Патрабавалася тэрмінова ўзмацніць
савецкую партызанку на захадзе Беларусі.
Армія Краёва вызначылася дзеяннямі,
якія ставяць яе на адну ступень
з атрадамі СС і айнзацгрупамі
– якія займаліся генацыдам мірнага
насельніцтва. Узброеныя акцыі фарміраванняў
Арміі Краёвай на Беларусі былі накіраваны
супраць патрыятычна настроенага
карэннага беларускага насельніцтва.
Ахвярамі дзейнасці польскага нацыяналістычнага
падполля на Беларусі ў гады Другой
сусветнай вайны сталі каля 10
тыс. грамадзян БССР. У асноўным гэта
былі мірныя жыхары, партызанскія сем’і,
прадстаўнікі нацыянальнай беларускай
інтэлігенцыі. |
28. Сталінградская бітва. Курская бітва.
Карэнны пералом у вайне.
Сталінградская бітва: 1этап
(абарончы, 17 ліпеня – 18 лістапада). 25 жніўня
1942 г. нягледзячы на жорсткае супраціўленне,
нямецкая 6-я армія дасягнула межаў
горада. Да Сталінграда савецкае камандванне
перакідвае 15 стралковых дэвізій, 3 танкавыя
корпусы, атрады народнага апалчэння,
знішчальныя батальены. У верасні
распачынаюцца жорсткія баі на тэрыторыі
горада. У вулічных баях у немцаў
не было свабоды манеўраў, яны неслі
вялізарныя страты. 2 этап (контрнаступленне,
19 лістапада 1942г. – 2 лютага 1943г., аперацыя
“Кальцо”). Быў удала выбраны
момант контрнаступлення, калі нямецкія
войскі яшчэ не здолелі зрабіць абаронныя
рубяжы. 19 лістапада 1942г. з двух напрамкаў
пачалося наступленне, 23 лістапада 1942г.
войскі самкнуліся, акружыўшы 330 тыс.чалавек.
31 студзеня і 2 лютага расчлененыя групоўкі
нямецкіх армій капітулявалі. Вызвала
глыбокі палітычны крызіс у Германіі,
страчана вера германскага народа ў
перамогу. 18 студзеня 1943г. была прарвана
блакада Ленінграда, пачало паступаць
харчаванне. Лета 1943г. аперацыя “Цытадэль”
(падняць маральный дух вермахта,
утрымаць ад развалу фашысцкі блок),
Курскі выступ. Першы этап (5-23 ліпеня
1943) Чырвоная Армія удала абаранялачся,
вермахт кінуў амаль усе свае
сілы, але сілы хутка таялі, 17 ліпеня
Гітлер аддаў прыказ перапыніць наступленне.
Другі этап (12 ліпеня – 23 жніўня 1943г.,
контрнаступленне), аперацыя “Кутузаў”
(раздрабіць і знішчыць варожую групоўка
па частках), немцы не дазволілі выканаць
задачу. Аперацыя “Румянцаў” (акружэнне
і знішчэнне группы армій “Поўдзень”,
да снежня 1943 г. была разгромлена), 23 жніўня
быў вызвалены Харкаў, вораг страціў
стратэгічную ініцыятыву, перамога над
СССР стала немагчымай. |
16. Палітыка генацыду. Трагедыя Хатыні
і іншых беларусіх населенных пунктаў.
З першых дзен свайго гаспадарання
немцы пачалі палітыку генацыду. Праграма
каланізацыі акупіраваных тэрыторый
прадугледжвала знішчэнне 75% насельніцтва
Беларусі. Магутны апарат Рэйху некалькі
гадоў атручваў свядомасць грамадзян
ідэямі ваенай агрэсіі і расавай
перавагі. 1941г. (100 тыс мірных жыхароў,
120 весак з 3945 жыхароў). 1942 г. (772 вескі
з 46992). Акупанты стварылі сістэму лагераў
і турмаў для розных катэгорый
зняволенных (каля 260 на Беларусі, Трасцянецкі
пад Мінскам, зн. 206500). Для яўрэйскага
насельніцтва былі створаны гета. 1943г.
(2653 вескі з 84188). За перыяд немецкага
генацыду насельніцтва рэспублікі страціла
звыш 1063 тыс. Жыхароў. Пасля забойства
Кубэ рэпрэсіўныя мерапрыемствы
супраць мірнага насельніцтва восення
1943 узмацніліся. 22 сакавіка 1943 г. сагналі
ў гумно жыхароў Хатыні і падпалілі
(149). |
- Знешняя палітыка СССР у перадваенны перыяд
На Жэнеўскай міжнароднай
канферэнцыі па разбраенню дэлегацыя
СССР прапанавала здейсніц прынцып
усеагульнага і поўнага разбраення,
іншыя не падтрымалі. У маі 1935г. (ін.
СССР) падпісаны савецка-французскі
і савецка-чэхаславацкі пакты аб
уседапамозе супраць агрэсіі. Ініцыятывы
маглі б стать падмуркам стрымліванія
агрэсіі Германіі і стварэння
сістэмы калектыўнай бяспекі. Але
перашкодай знешняй палітыкі сталі
пастановы ў 1928 г. кангрэса Камінтэрна
(хуткая сусветная рэвалюцыя і
крах капіталізма). Сталінскія рэпрэсіі
не дабаўлялі аўтарытэта, палітычная
актыўнасць Масквы ўспрымалася як спроба
навязаць камуністычныя ідэалы. Сакавік
1939 г. кансультацыі паміж СССР, Англіяй,
Францыяй аб падпісанні пагаднення аб
узаемадапамозе і аказанні помачы іншым
еўрапейскім краінам. Перамовы зайшлі
ў тупік. |
30. Пачатковы этап
вызвалення Беларусі.
Разгром нямецкіх войскаў
летам 1943 г. на Курскай дузе дазволіў
Чырвонай Арміі перайсці ў стратэгічнае
наступленне і ўжо ў верасні
1943 г. распачаць шырокамаштабную
аперацыю па вызваленню Украіны і
Беларусі. 23 верасня 1943 г. часці 15-га стралковага
корпуса Цэнтральнага фронту фарсіравалі
Днепр і вызвалілі ад нямецкіх
акупантаў першы раённы цэнтр
Палескай вобласці – гарадскі пасёлак
Камарын. А праз некалькі дзён злучэнні
65-й арміі на ўчастку Карповічы-Уборкі
фарсіравалі раку Сноў і з баямі
27 верасня вызвалілі райцэнтр Церахоўка
Гомельскай вобласці.У ходзе правядзення
Смаленскай аперацыі войскі Заходняга
і Бранскага франтоў 26 верасня
ўступілі на зямлю Беларусі і вызвалілі
раённы цэнтр Хоцімск Магілёўскай
вобласці, а праз два дні Мсціслаў.
29 верасня войскі 50-й арміі Бранскага
фронту авалодалі г. Крычавам. 1 кастрычніка
былі вызвалены райцэнтры Магілёўскай
вобласці Чэрыкаў і Краснаполле.
Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандавання
паставіла задачу перад войскамі
Калінінскага, Заходняга і Цэнтральнага
(з 20 ка-стрычніка 1943 г. Беларускага) франтоў
– разграміць нямецкую армейскую
групоўку «Цэнтр» і вызваліць
ад ворага ўсю тэрыторыю Беларусі.
6 кастрычніка 1943 г. пачалося наступленне
савецкіх войскаў на Віцебскім напрамку.
Ужо на другі дзень часці 3-й
і 4-й савецкіх армій вызвалілі
ад немцаў Невель і 320 іншых населеных
пунктаў. Аднак замацаваць свой поспех
яны не здолелі. Германскае камандаванне
перакінула ў раён Гарадка з іншых
участкаў фронту 7 пяхотных і 1 танкавую
дывізіі. Наступленне было спынена.
Гарадоцкая наступальная аперацыя была
адноўлена толькі ў снежні 1943 г. Гарадок
быў вызвалены 24 снежня 1943 г. часцямі
11-й гвардзейскай і 43-й армій. У
асенне-зімовай кампаніі 1943-1944 гг. войскі
Беларускага фронту удала правялі
Гомельска-Рэчыцкую і Калінкавіцка-Мазырскую
аперацыі, у выніку якіх 18 лістапада
1943 г. быў вызвалены горад Рэчыца,
26 лістапада Гомель і 14 студзеня 1944
г. Мазыр. На поўдні рэспублікі войскі
Беларускага фронту прасунуліся
больш як на 200 кіламетраў у глыб
варожай абароны ў паласе шырынёй
звыш 100 кіламетраў. Восенню і зімой
1943-1944 г. войскі Чырвонай Арміі поўнасцю
ці часткова вызвалілі 36 раёнаў нашай
рэспублікі. |
31. Распрацоўка і падрыхтоўка
аперацыі «Баграціён».
Згодна з планам, прадугледжвалася
прарваць абарону нямецкіх войскаў
на цэнтральным участку савецка-германскага
фронту, расчляніць групу армій «Цэнтр»
на часткі і разграміць іх паасобку.
Асаблівая ўвага надавалася акружэнню
і паланенню германскіх дывізій.
Савецкаму боку ў гэтай аперацыі
супрацьстаяла група армій «Цэнтр»,
дзве армейскія групоўкі «Поўнач» і
«ПаўночнаяУкраіна». У адпаведнасці
з планам асаблівае значэнне надавалася
разгрому найбольш моцных флангавых
нямецкіх вайсковых груповак. 23 чэрвеня
1944 г. войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту
прарвалі абарону «Усходняга валу»
на паўночным захадзе ад Віцебска.
Войскі 3-га Беларускага фронту прарвалі
абарону праціўніка і абышлі г. Віцебск
з паўднёвага і паўднёва-заходняга
напрамку. 26 чэрвеня Віцебск быў
вызвалены, а да 27 чэрвеня 1944 г. «кацёл»
быўліквідаваны, каля 20 тыс. салдат і
афіцэраў былі забітыя, Аперацыя па акружэнню
варожай групоўкі пад Віцебскам
была праведзена агульнавайсковымі
арміямі пры падтрымцыавіяцыі і
без удзелу буйных танкавых злучэнняў.
На ўсходзе ад Мінска была акружана
100-тысячная групоўка нямецкіхвойскаў.
З вызваленнем Мінска скончыўся
першы этап аперацыі «Баграціён». Галоўныя
сілы групы армій «Цэнтр» былі
разбіты. Пасля вызвалення Мінска пачаўся
другі этап аперацыі (5 ліпеня – 29 жніўня
1944 г.), пад час якога Чырвоная
Армія завяршыла знішчэнне акружанага
каля Мінска праціўніка.
28 ліпеня быў вызвалены
г. Брэст, і было завершана
вызваленне Беларусі. Такім чынам,
у выніку аперацыі «Баграціён»
стратэгічнае становішча на Усходнім
фронце карэнным чынам змянілася
на карысцьЧырвонай Арміі. Савецкія
войскі ўступілі на тэрыторыю
Польшчы, непасрэдна наблізіліся
да дзяржаўнай мяжы з Германіяй. |
32. Удзел партызан і падпольшчыкаў у вызваленні
Беларусі.
Партызанка на Беларусі мае
некалькі перыядаў свайго развіцця, кожны
з іх мае свае адметнасці. Першы
этап – арганізацыйны, калі толькі
шукаліся формы барацьбы ў тылу ворага.
Гэта чэрвень – снежань 1941 г. Яшчэ
адна прыкмета гэтага перыяду –
гэта крызіс партызанкі, які праявіўся
ў паражэннях на фронце і ў пазіцыі
чакання, якую заняло мірнае насельніцтва.
Другі этап беларускай партызанкі пачаўся
ў снежні 1941 г. Гэта перыяд пераадолення
крызісу і рэзкага росту колькасна
партызанскага руху. У гэты перыяд
вызначаецца арганізацыйная структура
партызанкі, рух атрымлівае шырокую
падтрымку ад «Вялікай зямлі». Трэці
перыяд цягнуўся з восені 1942 па восень
1943 г. Менавіта ў гэты час колькасць
памылак нямецкіх акупацыйных улад
дасягнула крытычнай масы, і насельніцтва
перайшло на пазіцыі падтрымкі партызанаў.Чацьвёрты
перыяд беларускай партызанкі цягнуўся
з восені 1943 г. па лета 1944 г. Гэты перыяд
адзначаны пачаткам вызвалення Беларусі
і ўдзелам у гэтым і партызан.
Найбольшага ўздыму дасягае «рэйкавая
вайна». Асноўныя задачы і метады, а
так сама характар разгортвання партызанскага
руху былі зададзены шэрагам распараджэнняў
партыйных і савецкіх органаў
агульнасавецкага і рэспубліканскага
маштабу. На пачатак студзеня 1943 г. колькасць
партызан у Беларусі перавысіла 50 тыс.
чалавек. Дзейнасць беларускіх партызанаў
знайшла належную ацэнку з боку кіраўніцтва
краіны. 88 партызан-беларусаў сталі
Героямі Савецкага Саюза. Такім
чынам, партызанская барацьба і падпольнае
супраціўленне на Беларусі носіць усенародны
характар, і няхай былі свае рэгіянальныя
адрозненні і ўсенародны характар савецкай
партызанкі не адразу ўзнік на ўсёй
тэрыторыі Беларусі – тым не менш,
гэта з’яўляецца вельмі важным паказчыкам
– наш народ не прыняў «новы
парадак», які сілай насаджаўся захопнікамі.
|
33. Адметнасці вызвалення
Беларусі
На тэрыторыі Беларусі
гітлераўцы стварылі моцную глыбокую
лінію абороны “Фатэрлянд” (“Бацькаўшчына”).
Сама назва гэтай лініі падкрэслівала,
што ад яе залежыць лёс Германіі.
Яшчэ да таго як аказаліся разбітымі,
немцы былі ашаломлены імклмвасцю і
магутнасцю напору, які не маглі
ўявіць сабе нават у аддаленай
ступені. Гітлераўскае ваенная кіраўніцтва
недаацэньвала ўсю ступень складанасці
становішча нямецкіх войскаў у Беларусі
і тое, як наступленне Чырвонай Арміі
паўплывае на канчатковы вынік вайны.
Менавіта ў Беларусі, дзе ў жахлівыя
чэрвеньскія дні трагічнага 1941 г.
апынуліся ў акружэнні дзесяткі
тысяч воінаў Заходняй Асобай ваенная
акругі, роўна праз тры гады ў
чэрвені 1944 г. страшэнная кара чакала армію
заваёўнікаў. Ніколі яшчэ вермахт не
цярпеў такога сакрушальнага паражэння.
Гітлераўцы ўспрымалі разгром сваіх
войскаў у Беларусі як самае цяжкае
параженне на Усходнім фронце. Ход
вайны быў ужо прадвызначаны.
Лёс нацысцкай Германіі канчаткова
вырашыўся ў няскоранай Беларусі.
Наступленне савецкіх войскаў на
беларускай зямлі праходзіла пры
ўсеагульнай падтрымцы і дапамозе
з боку партызан і мірнага насельніцтва
рэспублікі. Партызанская барацьба мела
ў Беларусі вялікае ваенна-стратэгічнае
значэнне, яна з’яўлялася адным
з самых важных фактараў вызвалення
тэрыторыі рэспублікі. Таксама у
вызваленні Беларусі актыўна ўдзельнічалі
падпольшчыкі і мірнае насельніцтва. |
39. Уклад беларускага народа у перамогу
над фашысцкай Германіяй.
Более 1,3 млн жителей Беларуси
сражалось с врагом на фронтах
Великой Отечественной войны. За
героизм и мужество, проявленные
в годы войны, около 400 тыс. воинов-белорусов
и уроженцев Беларуси были награждены
боевыми орденами и медалями Советского
Союза, 446 воинам присвоено звание Героя
Советского Союза, 67 человек стали
полными кавалерами ордена Славы. Уроженцы
Могилевской области танкисты-полковники
И. И. Русаковский, С. Ф. Шутов и И.
И. Якубовский были дважды удостоены
звания Героя Советского Союза. Дважды
эту награду получил бывший столяр
Гомельского деревообрабатывающего
комбината летчик Я. Я. Головачев. Более
140 тыс. партизан и подпольщиков Беларуси
были награждены орденами и медалями
Советского Союза, а 88 из них присвоено
звание Героя Советского Союза. Сотни
тысяч уроженцев Беларуси работали
в советском тылу: в Поволжье,
на Урале, в Западной Сибири, других
регионах СССР. Белорусские железнодорожники
Е. М. Чухнюк, А. В. Глебов, Н. А. Макаров,
И. П. Першукевич, А. А. Янковский за высокие
показатели в работе были удостоены
звания Героя Социалистического
Труда. Значительный вклад в дело
разгрома врага внесли деятели белорусской
науки и культуры. Немало уроженцев
Беларуси участвовали в европейском
движении Сопротивления. В то же время
на белорусской земле сражались
с гитлеровцами словацкий партизанский
отряд Я. Налепки, немцы Ф. Шменкель
и К. Линке, болгарка Л. Карастоянова,
испанец X. Лопес. Все это свидетельствует
об интернациональном характере
борьбы против германского фашизма.
Мировое сообщество отдает дань уважения
всем борцам с фашизмом. Решающий вклад
в разгром немецкого фашизма
и японского милитаризма внесли
Советский Союз, героический советский
народ и его Вооруженные Силы. |
36. Патсдамская канферэнцыя.
Капітуляцыя Германіі.
З 17 ліпеня па 2 жніўня 1945 г. прайшла
новая сустрэча кіраўнікоў краін
пераможцаў. Праходзіла яна ў новым
складзе. Амерыканскі бок прадстаўляў
Г.Трумэн, Англію – спачатку У.Чэрчыль,
а з 28 ліпеня К.Этлі, партыя якога
перамагла ў парламенцкіх выбарах.
Галоўным было «германскае пытанне».
Яно вырашалася наступным чынам
– раззбраенне, дэмілітарызацыя, ліквідацыя
ваеннай прамысловасці, знішчэнне
і судовае праследаванне нацыянал-сацыялізму,
пакаранне ваенных злачынцаў, аднаўленне
дэмакратычнай структуры палітычнага
жыцця. Дэталізаванае было пытанне
аб спагнанні рэпарацый з Германіі.
У Патсдаме саюзнікі згадзіліся перадаць
СССР Кёнігсберг, і значную частку
Усходняй Германіі Польшчы. СССР пацвердзіла
свой намер выступіць вайной супраць
Японіі. У Патсдаме быў зацверджаны
Савета міністраў замежных спраў
ссср, галоўнай задачай якога была
падрыхтоўка праектаў мірных дамоваў
з Італіяй, Румыніяй, Балгарыяй, Венгрыяй
і Фінляндыяй. Аднак, трэба заўважыць,
што шырокаму кругу пытанняў вылучалася
шмат разыходжанняў. Амерыканская і
англійская дэлегацыі разглядалі савецкую
палітыку ў Балгарыі і Румыніі, як
парушэнне ялцінскай Дэкларацыі
аб вызваленай Еўропе. Галоўныя разнагалоссі
праявіліся ў пытаннях аб будучым
Германіі і аб Польшчы. І па гэтых
пытаннях прэзідэнт ЗША Г.Трумэн
займаў вельмі жорсткую пазіцыю, бо за
плячыма ён меў атамную бомбу.
Такім чынам, Патсдам знаменаваў
сабой пачатак канца паразумення
паміж саюзнікамі па антыфашысцкай
кааліцыі, і ўсё ж канферэнцыя
мела вялікае міжнароднае значэнне,
бо сваю ролю ў захаванні міру яна
адыграла. Апоўначы 8 мая 1945 г. у прадмесці
Берліна Карлсхорсце ў прысутнасці
ваеннага кіраўніцтва СССР, ЗША, Вялікабрытаніі,
Францыі прадстаўнікі германскага
рэйху падпісалі Акт аб безагаворачнай
капітуляцыі Германіі. |
38. Міжнароднае значэнне перамогі СССР
над фашысцкімі захопнікамі.
Победа над фашистской
Германией явилась всемирно-историческим
событием, оказавшим глубочайшее
воздействие на ход мирового развития.
Разгром фашизма стал историческим
рубежом в судьбах всего человечества.
Историческая заслуга советского народа
и его вооруженных сил состоит
в том, что они, разгромив фашистские
полчища, ликвидировали опасность
распространения агрессии на другие
страны и континенты. Советский Союз
стал главной силой, преградившей германскому
фашизму путь к мировому господству.
Народы Советского Союза на своих
плечах вынесли основную тяжесть
войны и сыграли решающую роль
в разгроме гитлеровской Германии.
Оценивая всемирно-историческое Значение
победы советского народа в Великой
Отечественной войне, следует учитывать,
что она являлась важнейшей составной
частью второй мировой войны. Вступление
СССР в войну, навязанную фашистской
Германией, коренным образом изменило
ее политический характер. Со стороны
государств, противостоящих гитлеровскому
блоку, она превратилась в войну
антифашистскую, справедливую, освободительную.
Развернулось вооруженное противоборство
социалистического государства
в союзе с демократическими силами
многих стран против наиболее реакционной
группировки капиталистических
государств. Встав во главе государств
антигитлеровской коалиции, советский
Союз сыграл решающую роль в разгроме
империалистических агрессоров. Четкая
ориентация СССР в таких внешнеполитических
вопросах, как отношение к послевоенной
Германии и ее народу, создание Организации
Объединенных Наций, послевоенные границы,
устройство мира после окончания
войны, бескомпромиссное разоблачение
Советским союзом гитлеровского
“нового порядка” и всей захватнической,
человеконенавистнической политики германского
фашизма и его союзников вызывали
одобрительное отношение мировой
демократической общественности к
советской внешней политике. Все
это, с одной стороны, ослабляло
влияние внешней политики империалистических
правящих кругов США и Англии, мешало
им навязывать свою волю освобожденным
народам, с другой стороны, возвышало
советскую внешнюю политику в
глазах народных масс, расширяло ряды
сторонников и поклонников СССР
во всем мире. К установлению сотрудничества
с ним стремились многие страны.
Если перед началом Великой Отечественной
войны Советский Союз поддерживал
дипломатические отношения с 26 государствами,
то к концу войны их число возросло
до 52, то есть увеличилось вдвое. |
34. Аднаўленне народнай
гаспадаркі рэспублікі. Савецкі тыл у
гады вайны.
Аднаўленне. Вызваленая Беларусь
была разрабавана і зруйнавана, велізарныя
страты панесла не толькі гаспадарка
рэспублікі, але і насельніцтва,
прыроднае асяроддзе. Першапачатковыя
мэты аднаўлення гаспадаркі БССР прадугледжвалі
наладжванне работы транспарту –
для своечасовых паставак тавараў
і ўзбраенняў для арміі, наладжванне
работы мясцовай прамысловасці і
сельскай гаспадаркі для забеспячэння
патрэб наступаючай арміі. Сельская
гаспадарка аднаўлялася больш марудна,
чым прамысловасць. Дапамога мела невялікія
аб’ёмы, да таго, зноў адраджаліся калгасы.
Памеры пасяўных плошчаў вясной 1945
г. складалі 73,8% ад даваенных, але ў
вытворчасці ўдзельнічала толькі палова
даваеннай колькасці калгаснікаў,
у асноўным жанчыны, налічвалася
толькі трэць трактароў ад 1941 г. Як
вынік, у 1945 г. валавы збор збожжа склаў
менш паловы ад даваеннага. Пад канец
вайны беларускія прадпрыемствы
былі вызвалены ад вытворчасці прадукцыі
для патрэб фронту, іх перавялі на выпуск
тавараў народнага спажывання. Праходзіла
пераразмеркаванне рабочай сілы,
сыравіны, матэрыялаў і грашо-вых
сродкаў, аднаўляліся элементы цывільнага
кіраўніцтва гаспадаркай – трэсты,
глаўкі, наркаматы. Аднаўленне гаспадаркі
ішло з дапамогай ад цэнтра і часткова
за кошт рэпарацый з Германіі. Барацьба
з германскай агрэсіяй ішла не толькі
на франтах, але і ў тыле Чырвонай
Арміі. Важнасць гэтай працы вельмі
добра ўсведамляла кіраўніцтва
СССР, якое шмат намаганняў выкарыстала
для забеспячэння фронту ўсім неабходным:
узбраеннямі, ваеннай тэхнікай, боепрыпасамі,
палівам, а таксама харчаваннем,
абуткам, адзеннем і шмат чым іншым.
Нягледзячы на цяжкасці вайны, людзі
здолелі закласці ў савецкім тыле
падмурак ваеннай перамогі над Германіяй.
Што было зроблена: павышэнні здабычы
вуглю ў раёнах Кузбаса, Урала, Падмаскоўя,
у дапамогу бакінскаму нафтаваму
раёну хутка развіваўся Урала-Волжскі
нафтавы раён, патокавы метад дазволіў
на авіяматорных заводах павялічыць
паказчыкі па вытворчасці працы
на 25%., развівалася танкабудаўніцтва.
Асноўнай крыніцай фінансавання вайны
ў СССР становіцца падатковая сістэма
і ўнутраныя дзяржаўныя заёмы, а
так сама банальная эмісія грошаў.
З 1942 г. быў уведзены ваенны падатак,
які распаўсюджваўся на гарадское
і на сельскае насельніцтва. У
дадатак, сялянскі двор павінен быў
выканаць і натуральны дзяржпадатак
– гэта абавязковыя пастаўкі зерня,
мяса, малака і г.д. Ленд-ліз. |
35. Вызваленне Чырвонай
Арміяй краін Цэнтральнай і Паўднёвай
Еўропы.
Пасля завяршэння аперацыі «Баграціён»
было праведзена 20 буйных наступальных
аперацый, якія вызначылі канчатковую
перамогу краін антыгітлераўскай кааліцыі
над нямецка-фашысцкім блокам і
мілітарысцкай Японіяй. У ходзе
летне-асенняга наступлення 1944 г. толькі
ў трох ваенных аперацыях –
Беларускай, Львоўска-Сандамірскай і
Яска-Кішынёўскай на фронце працягласцю
2200 кіламетраў – ад Заходняй Дзвіны
да Чорнага мора было разгромлена
звыш 170 дывізій праціўніка. Амаль
поўнасцю была вызвалена тэрыторыя
СССР. Выведзены з вайны саюзнікі
Германіі – Румынія, Балгарыя, Фінляндыя
і Венгрыя. Вельмі напружанымі былі
баі на подступах да Усходняй Прусіі
ў Прыбалтыцы. 12 студзеня 1945 г. войскі
шасці франтоў, у тым ліку трох
Беларускіх, пачалі Усходне-Прускую, Вісла-Одэрскую
і Заходне-Карпацкую наступальныя
аперацыі. У выніку гэтых аперацый
было знішчана і разгромлена больш
за 100 дывізій, вызвалена амаль уся
Польшча і частка Чэхаславакіі. Савецкія
войскі прасунуліся на захад больш
чым на 500 кіламетраў, выйшлі на р. Одру
за 60 кіламетраў ад Берліна. 9 мая 1945 г.
пры актыўнай падтрымцы насельніцтва
вызвалілі Прагу. Чырвоная Армія
выканала сваю вызваленчую місію, вызваліўшы
адзінаццаць краін Цэнтральнай
і Паўднёва-Усходняй Еўропы з насельніцтвам
113 млн. чалавек. |
37. Заканчэнне Другой
сусветнай вайны.
(33, 35) З 4 па 11 лютага 1945 г.
У Крыму,прайшла другая канферэнцыя
«Вялікай тройкі». Былі абмеркаваныя
пытанні пасляваеннага ўпарадкавання
ў Еўропе. На канферэнцыі было
падпісана сакрэтнае пагадненне
аб уступленні СССР у вайну
супраць Японіі праз два-тры
месяцы пасля капітуляцыі Германіі.
На канферэнцыі абмеркавалі ўмовы
безагаворачнай капітуляцыі Германіі
і прынцыпы абыходжання з ёй,
як з прайграўшай краінай. Штурм
Берліна пачаўся 16 красавіка 1945
г. Дзесяць дзён спатрэбілася
савецкім войскам, каб пераадолець
абарону немцаў на подступах
да горада. Больш за тыдзень
доўжыліся баі ў самім Берліне.
30 красавіка Гітлер застрэліўся,
а 2 мая гарнізон Берліна капітуляваў.
7 мая ў Рэймсе немцы падпісалі
акт аб безагаворачнай капітуляцыі
з заходнімі краінамі. Гэта вызвала
незадаволенасць Сталіна, і па
яго патрабаванню 9 мая 1945 г. у
Карлсхорсце, у прысутнасці прадстаўнікоў
камандавання ўсіх саюзных армій,
быў падпісаны акт аб безагаворачнай
капітуляцыі. У ноч на 9 мая
1945 г. усе радыёстанцыі Савецкага
Саюза перадалі доўгачаканую
вестку аб вялікай Перамозе. Вайна
ў Еўропе закончылася. 24 чэрвеня
1945 г. на Краснай Плошчы ў
Маскве адбыўся парад Перамогі.
Пастдамская канферэнцыя (36). 2 верасня
1945 г. Японія падпісала Акт
аб безагаворачнай капітуляцыі.
Другая сусветная вайна закончылася
перамогай антыфашысцкай кааліцыі. |