Уйсин

Үйсін (б.з.б 3-1ғ)

Жоспары:  

 

1.Үйсіндердің орналасқан жері

2.Үйсіндер туралы жазба деректер

3.Қоғамдық құрылысы

4. Мәдениеті

5. Археологиялық ескерткіштері

6,Шаруашылығы

 

Орналқан жерін анықтау 
Жетісу өңірі

Жетісу өңірі

 

Сақтардан соң Жетісу жерін мекендеген

 

Алғашқы этникалық бірлестіктердің бірі

 

Б.з.б. 3 ғасыр мен б.з.-дың 5 ғасыры аралығында өмір сүрген

 

Тянь-Шань, Қытайдың солт-батыс, Тарбағатай жерлерінде өз ізін қалдырған

 

“Үйсін” атауы қытай жазбаларында б.з.б. 2 ғ. бастап кездеседі

 

Үйсіндер

Сызба

 

1.

 

Үйсін

 

Ат жақты, аққұбарша, сары шашты

 

Ордасы Қызыл Аңғар (Чигучен не Чигу) қаласы Ыстықкөл мен Іле өз. Оңтүс- жағалауы аралығында орналасты

 

Үйсіндердің шығыс шегі бір кездерде Қытайдың сол-бат. Бесбалық ауданы арқылы, батысында Шу-Талас өз. бойымен өткен

 

Антропологиялық жағынан еуропеоидтер. Бірақ бет пішіндерінде монғолоидтық белгілері барлығы анықталған

Астанасы орналасқан жер Шарын өзені

Ыстықкөл

Қытай тарихшысы Сыма Цянь

 

Үйсіндердің басшысы гуньмо деп атайды. Оның әкесі сюннудың батыс шекараларындағы шағын патшалықты билеген. Сюнну оның әкесіне шабуыл жасаған кезде гуньмо туған, әкесі оны далаға тастап кеткен. Тұмсығымен ет тістеген қарғалар оның үстінде айналып ұшып жүрді, ал қасқырлар оны емізген. Шанью (сюннулардың билеушісі) бұған таңғалып, мұны ғажайып нәрсе санап, оны тәрбиелеп өсірген.

Көрші елдермен байланыс

 

Шығысында Ғұндармен

 

Сол-батысында. Қаңлымен

 

Батысында Дауаниямен

Халқы

 

Үйсіндердің үлкен гуньмосы Чигу қаласында тұрды

 

Халқы 630 мың адам

 

Әскері 188800 жауынгер

Қоғамдық құрылысы

 

Бек

 

Жеке тайпа көсемдері

 

Ұсақ рубасылар

 

Қарапайым халық

 

Малшылар мен егіншілер

 

Басшысы Гуньмо

• 4-5 мың жылқылары болды, өз жылқыларын айыру үшін оларға таңба салды

 

Бай үйсіндер

 

• Киімдері көбінесе жібектен, биязы жүннен тоқылған матадан тігілді

 

Дәулетті адамдар

 

 

• Көбінесе соғыс кезінде тұтқынға түскен адамдардан құралды, жүннен тоқылған, былғары мен қой терісінен тігілген киімдер киді

 

Құлдар

Әлеуметтік теңсіздік

 

Жылжымалы мүлік                   Мал

Жылжымайтын мүлік                Жер

 

 

• Жерленген зираттардан білуге боладыҮлкен обаларға бай адамдармен бірге бағалы заттар қойылған

 

Жеке меншіктің шыққыны

 

• Қабірге қайтыс болған адамның қарапайым тұтынған заттары салынған

 

Малшылар мен егіншілер

Археологиялық ескерткіштері

Жетісу жерінде үйсіндердің обалары, қорымдары мекенжайлары зерттелді. Обалардың көбісі диаметрі 6-20 және биіктігі 0,5-1,5 м. Топырақ, тас қиыршық немесе топырақ-тас аралас үйінділер болып келеді.

 

Қорымдары б.з.д.3-2 ғғ. жататындары ерте кезеңі.-Қапшағай 3, Өтеген 3, Қызыл еспе. Оларға ортақ сипат қорымдар теріскейден түстікке қарай, әрқайсысында 5-6-дан обасы бар тізбек болып, созылып жататындай жоспарланған.

 

Орта кезеңге жататындар б.з.б. 1 ғ-б.з. 1 ғ. деп есептеледі. Бұған Өтеген 1,2, Тайғақ 1, Қарлақ 1, Алтын Емел қорымдары. Олар жүйесіз түрде, үш обадан тізбектеліп орналасқан.

 

Соңғы кезеңі 2-3 ғғ. деп саналатын кейінгі кезеңге Қапшағай 2, Шолақ Жиде 1, 2, Гүр қора 2, Қалқан 4 қорымдары жатады. Бұлардағы обалар жүйесіз, ретсіз жасалған, қабырлар жерден қазылған, үстері ағашпен бастырылмаған.

 

Үйсіндердің алғашқы қонысы Шу алқабынан, Луговое аулынан табылды. Қабырғалары қам кірпіштен жасалған, едендері балшықпен сыланған, ортасынад жер ошақ болған.

 

 

Отырықшы Мал Шаруашылығы

 

Кен өндіру

 

Қолөнер

 

Ертедегі қытай деректерінде көрсетілгендей, “үйсіндер егіншілікпен де, бау-бақшамен де шұғылданбайды”

 

Шөбі мен суы мол жерлерді таңдап, малмен бірге бір орыннан екінші орынға көшіп жүреді