История появления беларуского языка

беларускую мову  
Беларуская мова належыць да ўсходняй (рускай) галіны славянскіх моў. У склад яго ўвайшлі гаворкі старажытных радзімічаў, дрыгавічоў, смаленскіх і полацкіх крывічоў і па найноўшых даследаваннях (праф. П. А. Растаргуеў) паўночнікаў. Сукупнасцю фанетычных, марфалагічных, сінтаксічных і слоўнікавых асаблівасцяў ён адрозніваецца ад іншых бліжэйшых, роднасных яму ўсходне-славянскіх яз. - Рускай і ўкраінскай, і вылучаецца ў адмысловы яз. У шэрагу гл. обр. фанетычных з'яў ён прадстаўляе вялікае падабенства з украінскім мовай (гл.).  
Асаблівасці, характэрныя для Б. яз., Выступаюць у помніках пісьменства, пачынаючы з XIII стагоддзя. Спроба даць гісторыю Б. яз. належыць акад. А. А. Шахматаву (Курс гісторыі рускай мовы, ч. II, вып. 2. літаграфій. Выданне 1911-1912, стар. 1-132), а затым яна была паўтораная праф. Н. Н. Дурнаво (Нарыс гісторыі рускай мовы., М. - Л., 1924). Вялікае значэнне ў справе вывучэння Б. яз. маюць працы акад. Е. Ф. Карскага, гл. обр. капітальны яго праца «Беларусь», тт. I-II, стст. 1, 2, 3.  
У сучасным сваім стане Б. яз. распадаецца на шэраг гаворак, якія адрозніваюцца адзін ад аднаго характарам акання, наяўнасцю цвёрдага «Р» ва ўсякім становішчы, або ў вядомых толькі умовах, або змешваннем цвёрдага «Р» з мяккім, наяўнасцю або адсутнасцю дыфтонгаў, дзеканне і цеканне, змяшэння «Г» і «Ц» і т. д., а таксама ўяўляюць змешаныя гаворкі па суседстве з украінскімі, паўночна- і паўднёва-вялікарускай. У эпоху Літоўска-рускай дзяржавы гэтая мова канчаткова адасобіўся ад астатніх ўсходне-славянскіх яз., Развіўшы ў сабе шэраг уласцівых яму ў цяперашні час асаблівасцяў. У пісьмовым ўжыванні ў яго ўвайшло ў гэты час нямала стараславянскіх і польскіх элементаў, гл. обр. ў галіне слоўніка, і так. обр. ён адышоў ад жывой народнай мовай., стаўшы да некаторай ступені штучным. У такім выглядзе ён атрымаў значэнне дзяржаўнага яз. ў Літоўска-рускай дзяржаве і заставаўся ім да 1697; на ім быў напісаны ў 1529 (першая рэдакцыя) Літоўскі Статут; на ім жа працякала дзейнасць Ф. Скарыны, В. Цяпінскага і інш. дзеячаў белар-ой літаратуры.  
Палітычнае злучэнне Літоўска-рускай дзяржавы з Польшчай (1569) прывяло да ліквідацыі Б. яз. (1697) з дзяржаўнага ужытку, з заменай яго польскім яз., Які, у сваю чаргу, саступіў месца, пасля падзелаў Польшчы, рускай мовай .; разам з тым і літаратурная творчасць на гэтым яз. замірае. Жывы жа народны Б. яз. ранейшаму працягваў быць мовай народных мас, супрацьстаялі двум ўздзейнічаць на яго уплывам - вялікарускай з паўночна-усходу і польскаму - з захаду. Толькі ў XIX ст. заходняя разнавіднасць жывога народнага яз. Гомельская вобласць-іі (моцна акающий, твердоэрый гоман) паступова становіцца мовай белар-ого слоўнага мастацкай творчасці.  
Але развіццё яго на працягу XIX ст. ідзе вельмі павольна, што абумоўліваецца побач неспрыяльных абставінаў: адсутнасцю цікавасці да народнага Б. яз., недахопам культурных сіл, цэнзурнымі забаронамі пасля польскага паўстання 1863 і т. в. Аўтарамі мастацкіх твораў у XIX ст., а разам з тым стваральнікамі літаратурнага Б. яз. была пераважна інтэлігенцыя БелОрусь-іі ці польскія шляхцічы. Абуджэнне нацыянальных інтарэсаў ставіцца толькі да 80-м гг., Калі яны пранікаюць у студэнцкае асяроддзе белар-ой моладзі б. Пецярбургскага універсітэта і прыводзяць да выдання на гектографе нелегальнай газеты «Гоман». Але толькі ў пачатку XX ст., Асабліва пасля рэвалюцыйнага руху 1905 года, змяняецца тэмп развіцця Б. яз .: з'яўляюцца (з 1906) на Б. яз. газеты, між іншым, і «Наша ніва», якая сыграла бачную ролю ў развіцці Б. літаратурнага яз., і выступае доўгі шэраг белар-іх пісьменнікаў, узначаленых Янка Купала (гл.) і Якубам Коласам (гл.) (гл. «Беларуская літаратура »). Усе гэтыя пісьменнікі па свайму паходжанню, адукацыі і сацыяльнаму становішчу цесна звязаны з народнай масай - выйшлі непасрэдна з яе і ў сваёй творчасці адлюстроўваюць яе мову. Падзеі, якія рухаліся пасля рэвалюцыі 1917, выклікалі да творчасці новыя літаратурныя сілы з тых жа народных мас і паставілі Б. яз. у становішча дзяржаўнага яз. БССР. У 1918 літаратурны Б. яз. атрымаў афармленне: Б. Тарашкевічам была напісана першая «Беларуская граматыка для школ» (2-е выданне, 1921). У цяперашні час распрацоўка Б. яз. засяроджаная ў заснаваным у г. Мінску ў 1922 «Інстытуце белар-ой культуры», у прыватнасці надаваць значную долю ўвагі і літаратурнаму Б. яз., гл. обр. яго слоўнікаваму складу.  
 
У сучасным стане літаратурны Б. яз. карыстаецца рускай азбукай з наступнымі зменамі: 1. у белар-ым алфавіце няма літар: І, ІЦ і Коммерсанта; 2. літара Г пазначае гук «h»; 3. ёсьць літары, якіх няма ў рускай алфавіце: «Ґ» для абазначэння «Г» выбуховага, «І» для абазначэння гуку «І», літара «ў» для «У» нескладовага і знак апостраф (') пасля цвёрдага зычнага для абазначэння паасобнага вымаўлення яго з наступным за ім галосным. У замежнай БелОрусь-іі карыстаюцца перайначаным лацінскім алфавітам. Ўяўляе Б. яз. адрозненне і ў правапісе. У асноўных рысах яно зводзіцца да наступнага: «О» захоўваецца толькі пад націскам, пры адсутнасці ж націску заўсёды пішацца «А»; літара "Е" у першым предударном складзе перадаецца праз «Я», у другім таксама праз «Я», калі ў першым предударном не «А» («Я»), у адваротным выпадку праз «Е», у трэцім і чацвёртым предударных складах , а таксама і ў поударных, а роўна і пад націскам яна захоўваецца без змены, прычым з правіла ўжывання «Е» у поударных складах ёсць шэраг выключэнняў. Мяккасць гукаў «З», «С», «Ц», «ДЗ» у стане іх перад мяккім зычным пазначаецца літарай Ь; падвойныя (доўгія) зычныя, якія ўзніклі з спалучэнняў зычны + ІЫІЫІІІЬЬ, падзяляюцца Ь, толькі шыпячыя не маюць гэтага падзелу і т. в.  
Параўнальна з рускай літаратурным яз. сучасны літаратурны Б. яз. ўяўляе шэраг адрозненняў, найгалоўныя з якіх у галіне фанетыкі наступныя: 1. моцнае аканне; 2. адсутнасць пераходу «Е» у «О» пад націскам перад зычнымі, зацвярдзелая пазней: нясеш, адзежа, зьмерз і т. В .; 3. гук «Ы» і «і» ў адпаведнасці рускім літаратурным «О» і «Е»: а) у заканчэнні прыметнікаў: сьляпы, сіні, б) у дзеяслоўных формах: мыю, крыю, пі, бі і т. Д . пры рускіх літаратурных: маю, кроі, пі, бі, у) у такіх назоўнікаў, як - шыя і ў некаторых іншых выпадках; 4. спалучэнне ры, лы, лі ў адпаведнасці рускім ро, рэ, ло, ле без націску, яны радзей з націскам на іх: дрыжаць, блыха, сліза; 5. «ў» на месцы: а) гуку «У» пасля галоснага перад наступным зычным і ў канцы слова: лаўка, Даўно пашла Ў хату, валоў, б) на месцы ненаціскным «У» у пачатку або ўнутры слова пасля галоснага папярэдняга слова або склада перад наступным зычным: сталі ўчыць, у) на месцы рускага літаратурнага «Л» у спалучэннях, ўзыходзячых да старога спалучэнню рэдукаваных гуку (Коммерсанта) з плыўным «Л», і ў формах прошлага часу дзеясловаў: воўк, даў, казаў і т . д .; 6. «І» нескладовага на месцы ненаціскным «І» пасля галоснага папярэдняга слова: яна йдзе; 7. выбуховае «Г» толькі ў словах, запазычаных з замежных яз., І ў спалучэнні «ЗГ», у астатніх выпадках чуецца гук «h»; 8. цвёрдыя шыпячыя («Ж», «Г». «Ш»), «Р» і «Ц» (не з «Т» мяккага) - Жыць, жэрдзь і т. В .; 9. цвёрдыя губныя ў канцы слоў і перад зычнымі: на гэтым сьвеце і сып, п'ю і т. В .; 10. адсутнасць мяккіх «Д» і «Т» - мяккія «Д» і «Т» пераходзяць у мяккія аффрикаты «ДЗ» і «Ц»: сядзі, глядзець і т. В .; 11. аффриката «ДЖ» на месцы рускага літаратурнага «Ж» у дзеяслоўных формах і некаторых інш. Словах: сяджу, Ураджай і т. В .; 12. гук «Ф» чуецца толькі ў некаторых словах, запазычаных з замежных яз .; на месцы «Ф» звычайна чуецца «X», «ХВ» і «П»: Хурман, Хведар, Піліп і т. в .; 13. вымаўленне «ІЦ", як "шч:» шчотка, шчука і т. В .; 14. доўгія (падвойныя) мяккія «Л», «Н», «З», «С», «ДЗ», «Ц», «Ж», «Г», «Ш» на месцы спалучэння гэтых зычных + ІЫІЫІІІЬЬ ў становішчы перад галоснымі: вясельле, уменьне і т. в .; 15. 1-е і 2-е змякчэнне задненебных ў адпаведных склонавых формах: воўча, чалавеча, на парозі, рукі, на назе і т. В .; 16. спарадычныя ацвярдзенне зычных перад «Е»: уздэчка, сэрца і т. В .; 17. прыставачныя і вставочных «У» і прыставачныя гук ​​"Г": вуха, навука, гэтя, гарбуз, паказаць і т. Д. - І шэраг іншых адрозненняў.  
 
Разыходжанне з рускім літаратурным яз. уяўляюць таксама марфалогія, сінтаксіс і слоўнік.