Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіптік меншік объектілерінің құқықтық мәртебесі

Бұл өтінім берушіге объектіні  қорғау үшін, олардың коммерциялық іске асыру болашағына байланысты пайдалы  модельді пайдалануына мүмкіндік береді және ол қазіргі сәттегі экономиканың тоқырауы мен одан шығу жолдарының белгісіз жай-күйімен ерекшеленетін  кезеңде өте маңызды.

Өнеркәсiптiк үлгiге бұйымның сыртқы түрiн айқындайтын көркемдiк-конструкторлық шешiм жатады.

Өнеркәсіптік үлгі мәні бұйымның сыртқы түрінің эстетикалық және эргономикалық ерекшеліктерін сипаттайтын  белгілер жиынтығымен сипатталады  және ол пайдалы модельмен бірге  өнертабыстың белгілі бір бөліктерін құрайды деп айтуға да болады. Себебі, өнеркәсіптік үлгі бұйымның сыртқы түрін айқындаса, пайдалы модель бұйымның ішкі функцияларын айқындайды. Бұйымның ішкі функциясы мен сыртқы түрінің қажеттілігіне сәйкес, ғылым мен техниканың жетілу процессінде атқаратын рольдері тең болып табылады.

Өнеркәсіптік үлгіге құқықтық қорғау көрсетілу үшін көркемдiк-конструкторлық шешiм жаңа, бiрегей және өнеркәсiпте  қолдануға жарамды болуы қажет.

Өнеркәсіптік үлгінің  жаңа және өнеркәсіпте қолдануға  жарамды болу талаптары өнертабыс  пен пайдалы модельге қойлатын таталаптарға ұқсас. Бiрегей деп танылу үшін оның елеулi белгiлерi бұйым ерекшелiктерiнiң  шығармашылық сипатын анықтауы тиіс.

Қоланыстағы заңнама өнеркәсіптік үлгі ретінде қорғалмайтын шешімдер тізімінде белгілейді. Олар ретінде  келесілер табылады:

1) бұйымдардың тек қана  техникалық мiндеттерiне негiзделсе;

2) сәулет объектiлерiнiң  (шағын сәулет нысандарын қоспағанда), өнеркәсiптiк, гидротехникалық және  басқа да тұрақты ғимараттардың;

3) баспа өнiмнiң өзi;

4) сұйық, газ түрiндегi, сусыма немесе сол сияқты заттардан  тұратын тұрақсыз нысандағы объектілердiң;

5) қоғамдық мүдделерге, адамгершiлiк  пен мораль принциптерiне қайшы  келетiн бұйымдардың шешiмдерi өнеркәсiптiк  үлгiлер болып танылмайды.

Ұлттық заңнамада бойынша  өнеркәсіптік меншік объектілерінің ұқсастықтары көрініс тапқан және олардың сипаттамалары  маңызды сәттерге қатысты. Соның  ішінде:

1) өнертабыс, пайдалы модель  мен өнеркәсіптік үлгі шығармашылық  қызметтің техникалық нәтижелері  болып табылады және шығармашылық  ойды қамтып, шығармашылық ойға  негізделеді (әртүрлі деңгейде) [6, 40 б.];

2) өнертабыс пен пайдалы  модель ретінде танылмайтын интеллектуалдық  қызмет нәтижелері бірдей тізімде  белгіленген, тек өнеркәсіптік  үлгі ретінде танылмайтын шешімдер  ғана ерекшеленеді;

3) өнертабыс, пайдалы модель  мен өнеркәсіптік үлгі авторы  тең көлемде мүліктік және  мүліктік емес жеке құқықтарды  иеленеді;

4) өнертабыстардың, пайдалы  модель мен өнеркәсіптік үлгінің  құқық иеленушілері бірдей аталады  - «патент иеленушілер» деп, және  олардың мүліктік құқықтарының  көлемдері де бірдей болады;

5) қызметтік өнертабыс,  пайдалы модель мен өнеркәсіптік  үлгі авторлары, жұмыс берушілердің  құқықтары ұқсас;

6) өнертабыстың, пайдалы  модель мен өнеркәсіптік үлгінің  патент иеленушілерінің құқық  бұзушылық болып табылмайтын  әрекеттер тізімі де бірдей;

7) өнертабысты, пайдалы  модель мен өнеркәсіптік үлгі  алдын ала пайдалану бойынша  үшінші тұлғалардың, сондай-ақ  құқық иеленушілердің құқықтары  мен міндеттері ұқсас;

8) құқық иеленушілердің  айрықша құқықтарын бұзу мүмкіндігі  мен олардың құқықтарын қорғау  әдістерінің сипаттары да ұқсас; 

9) өнертабысқа инновациялық  патент пен пайдалы модельге  патент өтінім берушінің тәуекеліне  және оның жауапкершілігіне, яғни  тиісті өнертабыс пен пайдалы  модельдің патентке қабілеттілігі  критериясын тексерместен, ресми  сараптама нәтижесі бойынша беріледі;

10) өнертабысты, пайдалы  модель мен өнеркәсіптік үлгі  қорғау құжатының қолданылуын  тоқтату және қалпына келтіру,  олардың авторларының, өтініш берушілердің  және патент иеленушілердің құқықтарын  қорғау нысандары да бірдей;

11) сараптама кезінде патенттік  ведомствода, егер алғашқы өтінім  бойынша қорғау құжатын беруден  бас тарту туралы сараптама  шешімі шығарылмаса, өнертабыс  өтінімін пайдалы модельге өтінімі  ретінде, яғни керісінше қайта  рәсімдеу мүмкіндігі қарастырылған.

Дегенмен, өнеркәсіптік меншік объектілерінің әрқайсысы өздеріне тән ерекшеліктері бар жеке объектілер болып табылады және олар қоғам мен  адамзат, мемлекет экономикасының қарқынды даму үшін келтірер пайдасы мол.

Өнертабыс объектісі құқықтық қорғауды иелену үшін бұйымның ішкі және сыртқы функцияларында өзерістер орын алуы қажет. Пайдалы модель болса, өндіріс  құрал-жабдықтары мен тұтыну заттары, олардың құрамдас бөліктерін конструкциялық орындау болып табылады. Өнеркәсіптік үлгі болса, бұйымның сыртқы түрiн айқындайтын  көркемдiк-конструкторлық шешiм. Өнеркәсіптік меншік объектілері қоғамның барлық қызмет ету салаларында көрініс  табады және қоғам қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталады.

Бүгінгі әлемде ғылыми-техникалық прогрестің қарқынды даму талаптары  өнеркәсіптік үлгі, әртүрлі рухани және материалдық өндіріс саласында  да аса маңызды мәнге ие болуына  себепші болды. Жоғарғы техникалық өндірістің даму саласындағы бұйымның сыртқы функцияларына қатысты барлық жаңа және өнеркәсіпте қолдануға  болатын және бірігей жетістіктері адамзаттың шығармашылық қызметінің нәтижесі ретінде танылады және пайдалы модель болып табылады.

Өнеркәсіптік меншік объектілері  бір-бірінен келісідей айырмашылықтар бойынша ерекшеленеді:

1) Пайдалы модельге өнертабыстық  деңгей талабы қойылмайды (немесе  өнертабыспен салыстырғанда төменірек  деңгейі қойылады). Ол интеллектуалдық  меншіктің басқа объектілері  сияқты өнертабыстық шығармашылық  қызмет нәтижесі болып табылады, сонымен бірге ол оның өнертабысқа  қарағанда аз деңгейін иеленеді. Өнеркәсіптік үлгіге де өнертабыстық  деңгей талабы қойылмайды. Оның  қорғауды иелену үшін бұйым  ерекшеліктерінің шығармашылық  сипаты жеткілікті.

2) Өнеркәсіптік меншік  объектілеріне берілетін қорғау  құжаттарының мерзімдері әртүрлі.  Өнертабысқа инновациялық патент  өтінім келіп түскен күннен  бастап 3 жылға және оны 2 жылға  дейін ұзарту мүмкіндігімен берілген. Өнертабысқа патент 20 жылға және 5 жылға дейін ұзарту мүмкіндігімен  беріледі. Пайдалы модельге қорғау  құжаты 5 жылдық мерзімге және  ұзарту уақыты 3 жылдан аспауы  қажет. Өнеркәсіптік үлгіге қорғау  құжаты 5 жылға ұзартылу мүмкіндігімен  10 жылға беріледі.

3) пайдалы модельге патент  және өнертабысқа инновациялық  патент ресми сараптама қорытындысы  бойынша беріледі, ал өнертабысқа  және өнеркәсіптік үлгіге патент  мәні бойынша жүргізілетін сараптама  негізінде беріледі.

Қазіргі бәсекелестік дамыған, нарық экономикасы шарықтаған заманда  бастаған істі сақтау мен дамыту үшін және қатаң бәсекелестік күреске  төтеп беру үшін қандай басымдылықты иелену қажеттілігі жөнінде өзекті мәселе туындайды. Мәселені шешу үшін кәсіпкерлік қызмет жүзеге асырылатын нарықта бірінші болуға ұмтылу және өзіндік ерекшелікті иелену қажет. Мұндай дәрежеге жету ең алдыменен, жаңа бәсекеге қабілетті жеке немесе иеленген басқару мен өндіріс технологиясы болуын талап етеді. Еліміздің қазіргі  таңдағы даму кезеңінде отандық  өндіріс пен тұтыну саласындағы  жаңа техникалық шешімдер болып табылатын  өнеркәсіптік меншік объектілер санын  өсіру қажет.  

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1                        . Томашев В. Охрана полезных моделей: успехи, ошибки, перспективы // Интеллектуальная собственность. – 2000. - №4. - С. 46-51.

2                        . Рекомендации по вопросам экспертизы заявок на изобртенения и полезные модели - М.: ФИПС Роспатента, 1999. - 220 c.

3                        . Старобогатова В.А. Как лучше защитить полезную модель // Патенты и лицензии. – 1998. - № 827. - С. 32-35.

4                        . Каудыров Т.Е. Гражданско-правовая охрана объектов промышленной собственности. - Алматы: Жеті жарғы, 2001. – 448 с.

5                        . Сергеев А.П. Патентное право. - М.: БЕК, 1994. - 512 с.

6                        . Қазақстан Республикасының Патенттік заңы. 16 шілде 1999 ж.                    № 427-I // Параграф – информационная система. – (ЮРИСТ).

7                        . Сандрозд М.М. Совершенствование правового регулирование // Интеллектуальная сосбвтвенность в Беларуси. – 1999. - № 3. - С. 40-44.

8                        . Форманюк М.М. Проблема двойного патентование изобретения // Патенты и лицензии. – 2010. - № 3. – С. 48-53.

9                        . Щербинина В.А. Взгляд на исключительность патентного права // Патенты и лицензии. – 2010. - № 3. – С. 23-33.

 

 

 

ӨНЕРТАБЫСТЫҚ  АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ

Жалпы авторлық құқықта өнертабыс, өнеркәсіптік үлгі және пайдалы модель деген ұғымдар кездеседі. Өнертабыс  дегеніміз - жаңа өнертапқыштық деңгейі  бар және өнеркәсіпте қолдануға  болатын құқықтық қорғау берілген техникалық шешім.

Бұйымның сыртқы түрін белгілейтін  жаңа түпнұсқалық және өнеркәсіпте  қолдануға болатын көркемдік  конструкторлық шешім құқықтық қорғау берілетін өнеркәсіптік үлгі болып  табылады. Өнертабыс және өнеркәсіптік үлгі алдын ала патент беру, ал пайдалы  үлгі тек патент беру жағдайында қорғалады.

Патенттелген өнертабысты пайдалы  үлгіні немесе өнеркәсіптік үлгіні қолдан жасалған бұйымдарды рұқсатсыз жасау, қолдану, импорттау, сату - азаматтық  айналымға өзгедей енгізу немесе осы мақсатпен сақтау, сондай-ақ өнертабысқа патентпен қорғалатын әдіс қолдану немесе тікелей өнертабысқа  берілетін патент пен қорғалатын әдіс арқылы дайындалған бұйымды  азаматтық айналымға енгізу не осы  мақсатпен сақтау патент иесінің  айрықша құқықтарын бұзу болып табылады.

Қалай дегенмен де, авторлық құқықтың қатаң сақталып, біреудің маңдай терімен  өмірге келген дүниені сыйлауға, қорғау, азаматтарды жауапкершілікке шақыру, осы мақсатпен үнемі құқықтық насихат жұмыстарын ұйымдастыру  міндетіміз.

Расул НАУШАБАЕВ,

Қызылорда қалалық әділет басқармасының жетекші маманы.

2009-10-23 11:59:25

 

Патенттік құқық  және Қазақстан Республикасынан  тыс жерде тауар таңбаларын қорғау

а ұсыныс өнертапкыштық деңгей талабына жауап бермейді.   

 Шығармашылық бастау  болуы жағынан өнертабысты баға-лау  «шығармашылық» түсінігінің субъективті  болуынан қиын-ға соғады. Себебі, өнертабыстың патентке қабілеттігінің  аясын-да туындайтын даулардың  көбісі осы критерий бойынша  туындайды.  

 Өнеркәсіптік қолдануга жарамдыяыгы. Қазақстан Республи-касы Патент Заңының 6-бабына сәйкес, егер әнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, денсаулық сақтауда және қызметтің басқа да салаларында пайдалануға болса, онертабыс өнеркәсіпте пай-далануға жарамды деп танылады.

Өнертабыстың өнеркәсіптік қолданылуын тану үшін келесі талаптардың  жүзеге асуы қажет:

- өтініш материалдарында  өтініш берілген өнертабыс объек-тілерінің  мақсаты көрсетілуі тиіс; 

 

—  өнертабыс формуласында сипатталған түріндегі өнерта- 
быстың жүзеге асырылуы мүмкін болатын құралдар мен әдістер 
өтініш материаддарында көрсетілуі тиіс (өтініш материалдарын- 
да ондай мәліметтер болмаса, өнертабыс басымдық алған күнге 
дейін дүние жүзіне жалпы жұртқа мәлім болған қайнар көзде 
көрсетіле алады).

—  өтініш беруші көрсеткен онертабыс мақсаты шын мәнінде 
жүзеге асырылуы мүмкін болуы.  

 «Өнеркәсіпте қолдануға  жарамдылық» түсінігі кең мағына-да  қолданылу қажеттілігін атап  өту қажет, ол қандай да бір  тех-никалық шешімді пайдаланудың  максимальді тиімділігін мең-земейді.  Аталған критерий міндеті мен  мәні онертапқыштық қызмет салаларының  біреуінде қолданылудың қағидалық  мүмкіндігін корсету.   

 Өнеркәсіпте қоддану  жарамдылығы талабының негізгі  мәні белгілі бір материалдық  құрал түрінде техникалық шешімді  жүзеге асыру, сонымен қатар,  аталған онертабыс арқылы өтінім  беруші көрсеткен техникалық  шешімге жету, жетпеуін анықтау  мүмкіндіктерін тексеру болып  табылады. Жаңашылдық және өнертапқыштық  деңгей критерийлеріне қарағанда,  енеркәсіпте қоддануға жарамдылығы  техника деңгейі мен ба-сымдық  күнімен тікелей байланысты болмаса  да, қатысты.  

 Заттың аса маңызды  қасиеттерін көрсететін белгілер  елеулі болып табылады. Өнеркәсіптік  меншік объектілеріне, атап айтканда, формуласы бойынша пайдалы модельді  кұқықтық қорғау көлемін анықтау  кезінде дара ақпараттың мәңдік  маңызы бар және оның қажеттілігі  пайдалы модельді қолдану кезінде  техникалық нәтижеге жету үшін  қалған елеулі белгілермен өзара  байланыста жеткіліктігі туралы  бір мәнді ақпарат беретін  белгі елеулі болып табылады.