Мұқағали Мақатаев

Мұқағали — өзіне дейінгі  өлең өру мен жыр сомдаудағы қазақ  халқының ұлттық мектептері мен дәстүрлерін  жалғап қана қоймай, оны жан-жақты  дамытқан, тереңдеткен, қазақтың өлең-сөзін  жаңа заңғарларға көтерген, жаңа кеңістіктерге  алып шыққан жиырмасыншы ғасырдың санаулы  саңлақтарының бірі, ақынның өз сөзімен  айтқанда:

«...Ақынмын деп қалай мен айта аламын, 
Халқымның өз айтқанын қайталадым. 
Күпі киген қазақтың қара өлеңін, 
Шекпен жауып өзіне қайтарамын, — 
деген ерен жырдың жаратушысы, Ұлы түлға, Ұлы ақын. 
Поэзия! 
Менімен егіз бе едің 
Сен мені сезесің бе, неге іздедім? 
Алауыртқан таңдардан сені іздедім, 
Қарауытқан таулардан сені іздедім. 
Сені іздедім кездескен адамдардан, 
Бұлақтардан, бақтардан, алаңдардан. 
Шырақтардан, оттардан, жалаулардан 
Сені іздедім жоғалған замандардан... 
... Сені іздедім. 
Ӏздеймін тағат бар ма? 
Сені маған егіз ғып жаратқан ба?»

Осы өлең жолдарын оқыған кезде  алып жырдың жаратылысын, жаңа қыры мен  сипатын танығандай күй кешесіз... Ақын өзінің қысқа ғұмырында өзіне-өзі  сенген. Ары таза, жаны мөлдір, жүрегі отты, рухы асқақ жырлары мен көркем дастандары сол сенімінің жемісі. Ақын жаңа ғасыр қақпасын ентікпей, еркін ашып, жаңа мыңжылдық айдынына шығып отыр.

[өңдеу]Ақынның заты өлгенмен, аты өлмейді

Алматы қаласында дүниеден өтті. Негізгі жыр жинақтарын көзінің тірісінде жарыққа шығарды (“Мавр”, “Дариға-жүрек”, “Аққулар ұйықтағанда”, “Шуағым менің”). Дүниеден өтер алдын “Реквием” атты толғау-өлеңін жазды.

Шығармалары өзбек, қырғыз, т.б. тілдерге аударылған. Ақынның әдеби мұрасын зерттеуде 3 кандидаттық диссертация қорғалып К.Сейтова “Мұқағалидың ақындық мұрасы” (1991), К.Хамидуллаев “Мұқағалидың ақындық шеберлігі” (1993), тіл білімінде З.Қазанбаева “М. Мақатаев лирикасының грамматикалық ерекшеліктері”(1999)], шығармашылығы турасында 700-ге тарта еңбек (мақала, естелік-эссе, роман, поэма, өлең, т.б.) жазылған. Мұқағали қайтыс болғаннан кейін ҚР Жазушылар одағы Мұқағалидің атындағы әдеби сыйлық тағайындады (1985), оған ҚР Мемлекеттік сыйлық (1999), “Ғасыр ақыны” атағы берілді. 60 жылдық мерейтойы қарсаңында ақынның туған жерінде мұражайы ашылды. Алматыда ақын атында мектеп, көше және сол көше бойында Мұқағалиға арналған ескерткіш бар. Мұқағали өлеңдеріне Н.Тілендиев, Д.Рақышев, Ш.Қалдаяқов, І.Жақанов, А.Қоразбаев, Т.Рахимов, М.Рүстемов, Т.Мұхамеджанов, Ә.Тінәлиев, Б.Оралұлы, Т.Досымов, т.б. сазгерлер ән жазды. 1985 жылы Қазақстан Жазушылары Одағының бастамасымен үздік әдеби шығарма авторларына М. Мақатаев атындағы сыйлық тағайындалды. Ал 2008 жылы М.Мақатаев атындағы жаңа сыйлық тағайындалды.