Рэферат Па кнiзе Браніслава Маліноўскага «Магія, навука і рэлігія»

Рэферат  
 
 

Па  кнiзе Браніслава Маліноўскага

«Магія, навука і рэлігія» 
 
 
 
 

Падрыхтаваны  Дзмітрыем Крохіным

Студэнтам 1 группы 1 курса 
 
 

1. Браніслаў Маліноўскі

Браніслаў Маліноўскі нараздіўся сёмага красавіка 1884 года ў  Кракаве. Ён з дзяцінства быў хворым хлопчыкам, але выдатным вучнем. Пасля  школы её паступіў у Кракаўскі  унівесітэт, а ў 1908 годзе атрымаў  доктарскую ступень па фізіцы і матэматыцы. Але не прыкладыя навукі былі яго лёсам, і, захапіўшыся кнігай “Залатая галіна”, ён пачынае меркаваць аб даследаванні дзікіх пляменаў. Потым ён з’яджае у Германію дзеля лячэння туберкулёзу, а потым, у 1910 годзе, і ў Англію.

З пачаткам Першай сусветнай вайны, ён адбывае ў  Брытанскую калонію Папуа, дзе ён вывучаў абарыгенаў востраваў Маілу  і Тробрыян. У адрозненне ад іншых даследчыкаў першабытных плямёнаў, Маліноўскі жыў сярод тубыльцаў і асабіста пазнаваў іх побыт. Зараз гэта адзін з ключавых метадаў антрапалогіі. 

У 1916 годзе  Браніслаў атрымаў доктарскую ступень  па антрапалогіі, пасля чаго працаваў у LSE і Йельскім універсітеце. 

Але 16 мая 1942 года Маліноўскі памёр ад сардэчнага прыступу ў Мексіцы, ва ўзросце 58 гадоў. 

Як навуковец, Браніслаў гаворыў, што мэта этнографа  – “зразумець светапогляд абарыгена, яго стаўленне да жыцця, вывучыць яго погляды на свет”. 

Таксама вядома яшчэ адно яго выказванне аб мэтах  этнографа – “Этнаграфія, навука пра чалавека і яго культуры, большай часткай пазбягала жыццёвых праблем: яна спрабавала схавацца за кітайскай сцяной антыкварных інтарэсаў. Ва ўсіх гуманістычных пошуках маецца моцнае імкненне займацца мёртвымі рэшткамі замест таго, каб мець справы з рэчаіснасцю, падтрымліваць чыста акадэмічны інтарэс да тэорый і ўтрымлівацца ад праверкі дактрын на цяжкім шляху практычнай дзейнасці. Этнограф мінулага адчуваў сябе спакойна, вяжучы гіпотэзы пра тое, што здарылася, калі чалавек стараўся развівацца ад питекантропа эректуса ці каго б там ні было: спрабуючы вынайсці «паходжанні» і «развіццё», антраполаг сам вырабляў са сваёй ўнутранай свядомасці розныя «гісторыі» і «дыфузіі». І многія этнографы сучаснасці занятыя вывучэннем ўплыву егіпецкай культуры на Цэнтральную Афрыку, спрачаюцца аб тым, паўсталі ці ўсё цывілізацыі ў Месапатаміі, Атлантыдзе або на Паміры.” 
 
 
 
 

2.   “Магія, навука і  рэлігія” (1948 г.). Даследаванні суадносін першабытная рэлігіі, магічных абардаў і навуковых пачынанняў.

Нічога незразумелага  у тым, што не існуе народаў, на якіх бы стадыях развіцця яны ні знаходзіліся, без рэлігіі і магіі. Але няма і ні воднага дзікага народа, у якога б цалкам адсутнічалі навуковыя гледжанні, хоць звычайна дзікунам прыпісваюць гэты недахоп. У кожным першабытным калектыве былі выяўлены дзве выразна адрозныя сферы - сакральнага і прафанічнага, іншымі словамі, сфера магіі і рэлігіі, і сфера навукі. 
З аднаго боку, гэта традыцыйныя дзеянні і абрады, якія тубыльцы лічаць сакральным, выконваюць з глыбокай павагай і трапятаннем, выховываюць забаронамі і адмысловымі правіламі паводзін. Такія дзеянні і абрады заўсёды звязаны з вераваннямі ў звышнатуральныя сілы, асабліва ў магічныя сілы, або з паняццямі аб сутнасці вышэйшага парадку, духаў, памерлых продкаў альбо багоў. З іншага боку, нават несурьезнае разважанне робіць відавочным, што ні мастацтва, ні рамяство, якімі б прымітыўнымі яны ні былі, ні арганізаваныя формы палявання, рыбнай лоўлі, земляробства або збіральніцтва не маглі існаваць без ўважлівага назірання за прыроднымі працэсамі, без цвёрдай упэўненасці ў іх рэгулярнасці, без здольнасці да развагаў і без веры ў сілу розуму, т. е. без зародкаў навукі. 
Лічыцца, што ядром першабытнай рэлігіі з'яўляецца анімізм - вера ў духоўныя сутнасці. Гэтая вера мае сваёй крыніцай, хоць і памылковае, але ўсё ж паслядоўнае тлумачэнне сноў, бачанняў, галюцынацый і таму падобных з'яў. Разважанні над гэтымі з'явамі прыводзілі першабытнага філосафа або тэолага да ідэі аб адрозненні чалавечай душы і цела. Для яго рабілася відавочным, што душа працягвае існаваць і пасля смерці, бо яна з'яўляецца ў снах, узнікае ў памяці тых, хто жыве, у іх ўявах і, верагодна, аказвае ўплыў на чалавечыя лёсы. Так нараджаецца вера ў духаў памерлых, у неўміручасць і існаванне пасля смерці. Але чалавек, а асабліва першабытны чалавек, схільны прадстаўляць знешні свет па свайму вобразу і падабенству. А паколькі жывёлы, расліны і аб'екты навакольнага свету рухаюцца, дзейнічаюць, здзяйсняюць учынкі, дапамагаюць чалавеку або шкодзяць яму, яны таксама павінны быць надзелены душамі ці духамі. Такім чынам, анімізм - філасофія і рэлігія першабытнага чалавека - паўстаў з назіранняў і заключэнняў памылковых, але зразумелых няспеламу і наіўнаму розуму.  
 

Ёсць тры асноўныя праблемы першабытнай рэлігіі, якімі займаецца сучасная антрапалогія: магія і яе стаўленне да рэлігіі і навуцы; татэмізм і сацыялагічны аспект ранніх вераванняў; культы росту і ўрадлівасці. Цяпер было б самым лепшым вярнуцца да абмеркавання гэтых праблем. «Залатая галіна» Дж. Фрэзера - грандыёзнае апісанне першабытнай магіі - выразна паказвае, што анімізм не з'яўляецца ні адзінай, ні нават дамінуючай верай у першабытным кульце. Старажытны чалавек імкнуўся кіраваць сіламі прыроды, перш за ўсё ў практычных мэтах; і ён рабіў гэта непасрэдна пры дапамозе абрадаў і загавораў, падпарадкоўваючы сваёй волі вецер і надвор'е, жывёл і расліны. Толькі значна пазней, выявіўшы абмежаванасць сваёй магічнай сілы, са страхам або з надзеяй, звяртаецца ён да вышэйшай сутнасці – д’яблу, духам продкаў альбо багам. У гэтым адрозненні паміж непасрэдным уздзеяннем на прыроду, з аднаго боку, і ахвярай вышэйшых сіл - з другога, прагледжваецца адрозненне паміж рэлігіяй і магіяй. Магія, якая засноўваецца на перакананасці чалавека ў тым, што ён можа непасрэдна ўздзейнічаць на прыроду, калі толькі пазнае магічныя законы, якія кіруюць ёю, падобна навуцы. Рэлігія, заснаваная на прызнанні чалавекам сваёй слабасці ў пэўных выпадках, падымае яго над узроўнем магіі, а пазней сцвярджае сваю незалежнасць нараўне з навукай, у сутыкненні з якой магія павінна загінуць. Гэтая тэорыя магіі і рэлігіі паслужыла адпраўной кропкай для большасці сучасных даследаванняў па дадзенай праблематыцы. Але навука нараджаецца з вопыту, магія ствараецца традыцыяй. Навука кіруецца розумам і карэктуецца наглядам; магія, непадуладная ім, існуе ў атмасферы містыцызму. Навука адкрытая, яна служыць дабру ўсяго грамадства; магія неспасьцігальныя, ёю авалодваюць шляхам сакрамэнтаў прысвячэння, яна перадаецца з пакалення ў пакаленне або ў крайнім выпадку бліжэйшым сваякам. У той час як навука грунтуецца на разуменні натуральных сіл, магія ўзнікае з ідэі аб пэўнай містычнай сіле, у якую верыць большасць першабытных людзей. Гэтая сіла, званая мана, становіцца ці ледзь не ўсеагульнай ідэяй, ўсюды, дзе квітнее магія. Такім чынам, мана, а не анімізм, з'яўляецца сутнасцю «даанімістычнай рэлігіі», а таксама магіі, якая радыкальна адрозніваецца ад навукі.

 Трэцяя значная праблема, як адзначалася вышэй, закранае культы росту і ўрадлівасці. Перад навукоўцамі паўстае дзіўнае разнастайнасць магічных і рэлігійных культаў, прыдуманых чалавекам для таго, каб стымуляваць і рэгуляваць працу нябёсаў і зямлі, сонца і дажджу.

Такім чынам, першабытная рэлігія ў тым  выглядзе, якой яе малюе сучасная антрапалогія, па сваім складзе з'яўляецца неаднастайнай. Спачатку ў адпаведнасці з анімістычнымі поглядамі яна ўключала акрамя некалькіх фетышам ўрачыстыя фігуры духаў продкаў, душ, затым паступова было прызнана, што рэлігія ўтрымоўвае ў сабе веру ў тонкую паветраную, ўсепранікальную мана. З увядзеннем татемізму яна была заселена жывёламі. Да іх былі далучаны расліны, аб'екты і, нават, прадметы, створаныя чалавекам. Затым наступіла чарга чалавечай дзейнасці, інтарэсаў. Але адно дасягненне сучаснай антрапалогіі мы не можам падвергнуць сумненням: прызнанне таго, што магія і рэлігія не проста вучэнні альбо віды філасофіі, не проста інтэлектуальныя асновы для розных меркаванняў, але асаблівыя спосабы паводзінаў, прагматычныя пазіцыі, заснаваныя на пачуццях і волі. Гэта ў той жа ступені вобраз дзеяння, як і сістэма вераванняў, і такі ж сацыялагічны феномен, як і асабісты вопыт. 
 
 
 
 

3. Заключэнне.

Для таго каб  зразумець розніцу паміж рэлігіяй і магіяй і выразна ўбачыць  трохкутнае сузор'е магіі, рэлігіі  і навукі, спынімся каротка на культурнай функцыі кожнай з іх. Функцыя першабытных ведаў, і іх каштоўнасць ўжо былі разгледжаны, і яны не занадта цяжкія для разумення. Даючы чалавеку прадстаўлення аб навакольным свеце, дазваляючы яму выкарыстоўваць сілы прыроды, навука - першабытнае веданне - дае яму вялізарную біялягічную перавагу, узвышае яго над астатнім светам. Функцыя рэлігіі заключана ў тым, што рэлігійная вера сцвярджае, фіксуе і развівае ўсе каштоўныя духоўныя ўстаноўкі, такія, як павага да традыцыі, гармонія з навакольным асяроддзем, смеласць і ўпэўненасць у барацьбе з цяжкасцямі жыцця і перад тварам смерці. Гэтая вера, увасобленая ў культах і абрадах, валодае вялізарнай біялагічнай каштоўнасцю і адкрывае першабытнаму чалавеку ісціну ў яе шырокім, прагматычным сэнсе слова. 
Якая ж культурная функцыя магіі? Мы бачылі, што ўсе інстынкты і эмоцыі, уся практычная дзейнасць, нярэдка ставяць чалавека ў бязвыхаднае становішча, калі прабелы ў ведах і абмежаванасць ранніх здольнасцяў да назірання і разважання робяць яго бяссільным у самыя крытычныя моманты. Чалавечы арганізм адказвае на гэта спантанымі выбухамі, у якіх зараджаюцца зачаткавыя мадэлі паводзін і зачаткавыя вераванні. Магія фіксуе гэтыя вераванні у выглядзе рытуалаў і надае ім пастаянныя традыцыйныя формы. Такім чынам, магія забяспечвае першабытнага чалавека наборам гатовых рытуальных дзеянняў і вераванняў, вызначаных духоўных і практычных прыёмаў, якія зачыняюць небяспечныя прабелы ў ведах і абмежаванасць магчымасцяў у крытычнай сітуацыі. 
Магія дае магчымасць чалавеку ўпэўнена вырашаць важныя задачы, захоўвае яго стабільнасць і духоўную цэласнасць ў парывах гневу, выблісках нянавісьці, пакутах непадзеленага кахання, у адчаі і трывозе. Прызначэнне магіі - рытуалізаваць чалавечы аптымізм, ўзмацняць яго веру ў перамогу надзеі над страхам. Магія выказвае вялікую каштоўнасць для чалавека, яна дадае ўпэўненасці ў параўнанні з сумневам, стойкасці ў параўнанні з нерашучасцю, аптымізму ў параўнанні з песімізмам. 
Гледзячы здалёк і пагардліва, з пазіцый нашай развітой цывілізацыі, лёгка ўбачыць усю няспеласць і недарэчнасць магіі. Але без яе сілы і кіраўніцтва першабытны чалавек не здолеў бы ні пераадолець свае практычныя цяжкасці, ні падняцца на больш высокую прыступку культуры. Гэтым можна растлумачыць паўсюднае распаўсюджванне магіі ў першабытных грамадствах і яе вялізны размах. Ці не таму мы выяўляем магію ў якасці неабходнага дапаўненняда кожнай значнай дзейнасці? Я лічу, варта бачыць у ёй ўвасабленне веры ў магчымасць чалавека пазнаць гэты свет і падпарадкаваць яго сабе, надзеі на звышнатуральны лёс чалавека, на невыпадковасць прыродных з’яў - ўсё гэта яшчэ з'яўляецца лепшай школай чалавечага характару, стымуламі для дальнейшага развіцця чалавецтва.