Қайта өрлеу дәуірінің философиясы

 

Марсилио Фичино (1433-1499) - «Платондық құдай ілім» деген шығарма жазды.

Эразм Роттердамский (1469-1536) - голландиялык ойшыл, шығармалары:    « Ақымақтықты мадақтау», «Аспанға жіберілмеген Юлий», «Мақалдар».

Мишель Монтень (1533-1592) - француз ойшылы, гуманистік антропологизм, скептицизм. Шығармалары: «Тәжірибелер»,          «Мен не білемін»?

 

 Философиядағы адам проблемасы және космологиялық ілімдер.

 

Соңғы Қайта Өрлеу (XVI-XVII ғ.ғ. басы) кезеңінде натурфилософиялық ағым кең тарады. Натурфилософиялық идеялар:

• дүниеге материалистік көзқарасты қалыптастырды;
• философияны теологиядан бөле қарастыра бастады;
• теологиядан азат ғылыми дүниеге көзқарас қалыптасты;
• гелиоцентрлік дүние бейнесі (Құдай, Табиғат, Ғарыш бір, ал Жер Әлемнің орталығы бола алмайды) идеясы;
• дүниені тануға болады, таным сезімдік және ақыл арқылы (аяндық емес) жүзеге асады.

• Андреас Везалий (1514-1564) философия мен медицина саласында жаңалықтар ашты. Мың жылдық үстем болып келген Галеннің (130-200 ж.ж.) медициналық идеяларын терістеп, адам анатомиясын «Адам денесінің кұралымы туралы» деген кітабында зерттеді.
• Леонардо да Винчи (1452-1519) - Ренессанс данышпаны,  универсал-әмбебап, суретші, құрылысшы, сәулетші, гидротехник, мелиоратор, математик, механик, астроном, геолог, палеонтолог, анатом, биолог, ботаник, оптик. Тәжірибелік, эксперименталды әдісті қолданды. Ол «Құдай-қажеттілік кепілі», «Адам-табиғаттың ұлы құралы» деген.

 

Николай Коперник (1473-1543) - поляк ғалымы, астрономиялық зерттеулерге сүйеніп, болмыстың мына бейнесін көрсетті:

• 0 Жер Әлемнің орталығы емес (геоцентризмді терістеді);
• 0 Жер Күнді айналады (гелиоцентризм);
• 0 барлық ғарыштық денелер өз траекториясымен қозғалады;
• 0 ғарыш шексіз;
• 0 ғарыштағы құбылыстарды табиғат зандылықтарымен түсіндіруге болады.

 

2. Реформациялық бағыт (XVI-XVII) шіркеулік идеологияны, дінге сенушілер мен Шіркеу арасындағы қатынасты қайта қарастыру, өзгертуді мақсат етті. Реформациялық бағыттың пайда болуының алғы шарттары:

• 0 феодализм дағдырысы;
• 0 сауда-өндіріс, буржуазия табының пайда болып,  нығаюы;
• 0 феодалдық ыдыраудың әлсіреуі, еуропалык мемлекеттердің қалыптасуы; _
• 0 еуропалық мемлекеттер басшыларының Рим Папасы мен католиктік Шіркеу билігін шектеуге ынталығы;
• 0 католиктік Шіркеудің моральдік дағдарысы, халықтан алшақтауы, өмір ағымынан қалуы, индульгенция беру практикасының сақталуы;
• 0 Еуропада гуманизм идеясының кең тарай бастауы;
• 0 индивидуализм, тұлғаның өзіндік санасының өсуі;
• 0 антикатоликтік діни-философиялық ілімдердің, мистиканың, гусизмнің ыкпалы күшті болды.

 

Реформацияда негізгі екі ағымды бөліп карастырады: 

 

• 1. Бюргерлік-евангелдік (МЛютер, У. Цвингли, Ж.Кальвин);
• 2. халықтық (Т.Мюнцер,  анабаптистер,  диггерлер және т.б.). Реформацияның негізін теология докторы Мартин Лютер (1483-1546)
• салды. Ол 1517 жылы 31 қазанда Германиядағы Виттенбергтік замоктың шіркеу есігіне индульгенцияға қарсы бағытталған 95 тезисті қағып койды.
• Бұл католизмге қарсы идеологиялык (кейбір елдерде қарулы) күрестің басталуы еді.

 

• Социалистік-утопистік (XV-XVII ғ.ғ)  бағыт мемлекет пен коғамды құрудың идеалды - қияли формаларын, теңдестіру, жаппай реттеу және т.б. мәселелерді қарастырды.

 

Қорытынды  

 

" Қайта өрлеу  дәуірінің философиясы 15 - 18 ғасырлар  аралықтарын қамтиды бұл дәуір  феодализмнің құлдырау буржуазиялық  қатынастардың қалыптасу кезеңі  қайта өрлеу термині, мағынасы  антикалық құндылықтарды идеалдарды  қалпына келтіру деген ұғым  білдіреді. Сондай - ақ, инквизиция Джордано Бруноны (1548 - 1600) Рим алаңында тірідей өртеп өлтірді. Ол: "Не табиғаттың өзі - Құдай, не Құдай - заттардың өз ішінен ашылған құдіретті күш", -деді. Олай болса, Джордано Бруно табиғаттан тыс, одан жоғары тұрған Құдай жоқ. Жаратушының өзі - сол табиғат деп, Құдайды аспаннан жерге түсірді. Бұл өте қауіпті тұжырым болатын - ды. Өлер алдында Джордано былай деп өсиет қалдырды:"Мейлі, мені өртеп өлтірсін, бірақ менің өлімім адам баласын жарқын болашаққа апаратын жолдарға тосқауыл бола алмайды".

Николай Коперник (1473- 1543) өлім табытына жатар алдында: "Бәрібір жер айналып түр" деген екен. Ол кезінде ғылымда Жер Күнді айналып қозғалатын дәлелдеп, гелиоцентрлік жаңалық ашты. Пантеистік, натурфилософиялық бағыттың негізін Николай Кузанский (1401- 14665)салды. Ол философияның негізгі мәселесін идеалистік түрғыдан шешті. Дүниенің бәрін, адамды да Құдай жаратты, деді, бірақ пантеистік пікірді дамыта отырып, сайып келгенде, ол Жаратушының рөлін жоққа шығарды. өйткені, пантеизм Қүдайды табиғатпен алмастырды. Ол кеңістіктің шегі бар, дүниенің жаратылған уақыты бар деген схоластикалық діни пікірге күмән келтірді, дүниенің шексіздігін уағыздады. Таным алдымен сезімнен басталады, одан  соң оны ойлаумен толықтырады. Бұл екі процесс ұдайы бірлікте, сана (интеллект) бәрінен жоғары тұрады деп есептеледі.

Қайта өрлеу іс - жүзінде ескіні рестоврациялау емес жаңа ізденіске ұмтылуды білдіреді.

 

Қайта өрлеу философиясының дүниетенымдық орентациясында басты  ерекшелік адамға деген бет бұрыс  егер антикалық философияда басты  проблема табиғат космологиялық  өмір болса, ал қайта өрлеу дәуірінде  қайырлы қоғам дүниедегі адам қызметі, адам бақыты проблемалары көтеріледі. Философия ғылым ретінде түсіндіріледі  және оның мақсаты адамның өмірде орнын табу. Осы дәуірдің философиялық ойлау бағыты антропоцинтристік  болды. Яғни басты тұлға құдай  емес ал адам. Құдай барлық заттардың  бастауы, ал адам дүниенің ортасы, негізі. Қайта өрлеу дәуірінің ортасы негізі қайта өрлеу дәуірінің  дүние танымы гуманистік бағытта  адам ерікті өзінің болашағын жасаушы  тұлға ретінде қарастырылды.

Дүниетанымдағы тағы бір  ерекшелік шығармашылық қызметіне  табыну әсемдік сұлулық символына  деген құлшыныс.

Николай Кузанский өзінің "шындықты алдын ала болжау", "Білетін білместік туралы" деген еңбектерінде әлемде бәрі қайшылықтардан тұратынын дәлелдейді. Қайта өрлеу  дәуірінде ғылым, әдебиет, сурет, мүсіншілік өнері керемет дамып, оның Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль, Сервантес, Данте сияқты атақты өкілдері дүниеге  келді.

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.  

 

• Кішібеков .Қ“Философия” Алматы 1998
• Алтай .Ж “Философия тарихы”  Алматы 1995
• Иманқұл .Н ,Бөрібаев .Т “Іліми философия”Астана 2009
• Нысанбаев .Қ “ Қысқаша философия тарихы” Алматы 2002