Платон

 

 

Платон

 

Ежелгі грек философиясы

Платон  
б.д.д. 427 — 347

 

• шын аты Аристокл

 

• ежелгі грек философы

 

• Сократтың  шәкірті

 

• Аристотельдің ұстазы

 

• Еуропалық идеализмнің негізін салушы

 

 

          

 

       Ұстазы  Сократ секілді, Платон да өз  философиясының басты объектісі  ретінде адамды таңдады және  философиялық пайымдау шеңберін  кеңейтіп, табиғат философиясының  да өзекті мәселелерін зерттеді. Платонның мемлекет туралы ойлары да әлі күнге дейін маңызы жойған жоқ. Жер бетінде мінсіз, идеалды мемлекет құруды арман етпеген философтар философия тарихында көп кездеседі.Солардың алғашқыларының бірі Платон болды. Оның «Мемлекет», «Заңдар» және тағы басқа еңбектері осы тақырыпқа жазылды.

 

 «Идея» – Платон философиясының басты ұғымы. Өзіне дейінгі физис философиясы субстанцияны материалдық дүниеден іздеді. Платонның ойынша бұл жол, яғни физикалық және механикалық себептерді іздеу – ақиқатқа жеткізе алмайды. Ол үшін физикалық немесе феноменалдық кеңістіктен жоғары көтерілу қажет, дүниенің, оның құбылыстарының ақиқат себептерін ақыл арқылы жететін, көрінбейтін, метафеноменалдық болмыстан, идеялар дүниесінен іздеу керек. Платонның бұл ойлары оның жан туралы пікірлерінде жалғасын тапты. Оның пайымдауынша, жан тәннен жоғары, себебі жанның маңызды бөлігін ақыл қүрайды. Тән-дене ыдырап, өлсе де, жан мәңгілік, өмірге қайта-қайта келіп отырады.

 

 

           Платонның мемлекет туралы ойлары  да әлі күнге дейін маңызы  жойған жоқ. Жер бетінде мінсіз, идеалды мемлекет құруды арман  етпеген философтар философия  тарихында көп кездеседі.Солардың  алғашқыларының бірі Платон болды.  Оның «Мемлекет», «Заңдар» және  тағы басқа еңбектері осы тақырыпқа  жазылды. Платонның пікірінше,  мінсіз мемлекет Шындық пен  Игілікке негізделіп құрылуы  керек, ал бұл қасиеттер философтарға  тән болғандықтан, мінсіз мемлекетті  философ басқаруы тиіс. Мылекет-полисті  адам жанының үлкейтілген түрі  деп қарастырған ол жанының  бөліктерінің мөлшеріне байланысты  осы мемлекетте өмір сүретін  адамдарды үш тапқа бөледі.

       Платон  рухани әлемнің жеке идеялары туралы айтқанда, көбінесе “эйдос” деген ұғымды қолданады. Ежелгі грек тілінде идея да, эйдос та бір-біріне ұқсас мағына береді: түр, пішін, кейіп, тәсіл, т.б.

       Эйдостар сезімдік заттар үшін бір мезгілде әр түрлі міндет атқарады:

• себептілік;
• заттардың жаратылу кескіні үшін үлгі;
• заттардың түпнегізін бейнелейтін ұғым.

 

        Материалдық денелер өзгермелі, құбылмалы, ал эйдостар мәңгілік. Заттардың өзгермелілігін түсіну үшін бұл екі ұғым аз, сондықтан Платон оларға қосымша тағы бір ұғым — “хораны” (материя) кіргізді. Хора-материя — көрінбейтін, түрсіз, еленбейтін өзіне-өзі тең құбылыс. Бірақ, ол кез келген түрді қабылдап, пішінделген (түрленген) материя болуға қабілетті. Платонның материясын танып  Платонды білуге болмайды, ол — бейболмыстың бір түрі.

Материя көптүрліліктің, жалқылықтың, заттанудың, өзгерістердің, туу мен өлімнің, табиғи қажеттіліктің, жамандықтың және еріксіздіктің қайнар көзі. Материя мәңгі, ол өмірге идея арқылы келмейді. Платон материяның бұл түрінен физикалық материя түрін ажыратып қарастырады. Физикалық материя антикалық көзқарастарда қалыптасқан төрт негіз — от, жер, су, ауа түрінде өмір сүреді.

• 407 ж. Платон Сократпен танысты ( Сократ өлгеннен кейін Мегаргаға кетеді)

 

• 389 ж. Оңтүстік Италия мен Сицилияға саяхат жасап, онда пифагоршылармен ғылыми, философиялық, діни ілім жайында пікір алысты. Платон Афинада өз мектебі — Платон академиясының негізін қалайды.

 

 

Негізгі шығармалары:

• “Апология” (Сократты қорғау)
• “Критон” (заңды сыйлау туралы)
• “Кратил” (тіл туралы)
• “Федон” (әдептілік туралы)
• “Мемлекет” (идеялар теориясы)
• “Теэтет” (білім туралы)
• “Тимей”
• “Заңдар”

• Жүректілік
• Данышпандық
• Естілік
• Әдептілік

 

Игіліктің төрт түрі:

 

• Аристократия
• Тимократия
• Олигархия
• Демократия
• Тирания

 

Мемлекеттік құрылысты 5 түрге бөлді: 

        Бұлардың ішінде ең жақсысына аристократия мемлекетті жатқызды. Онда ақыл-естілік, парасаттылық билейді. Оның қағидалары адамгершілік, абырой, ар-намыс деп санады. Платон қоғамдық меншікті қолдап, жеке меншікке қарсы тұрды. Өйткені қоғамдағы кикілжіңдер мен дау-жанжал, қайшылықтарды тудыратын жеке меншік деп санады. Платонның философиясы ежелгі грек дәуіріндегі Пифагордан басталған діни-мистикалық идеяны дамытумен ғана шектелген жоқ. Платон өзіне дейінгі философтардан қажетті, бағалы деген ой-пікірлерді қабылдай білді.

      Ежелгі грек философиясының көрнекті өкілі ретінде адам туралы мәселеге кеңінен тоқталып, соған байланысты көптеген мәселелер көтерді. Оның философиясындағы үлкен бір жаңалық — адамды биологиялық табиғи, сезімдік заттар дүниесінің немесе атомдардың қосылысы деген дөрекі, тұрпайы анықтамадан бас тартуы.

         Ол, ең алдымен, адамды қоғамдық өмірдің сан түрлі белестеріне көз жүгірте отырып, тануға ұмтылды. Сондықтан Платонның ойынша, адам — әрі қоғамдық, әрі парасатты, әрі мемлекеттік азамат. Платон өзінің көптеген шығармаларында, әсіресе, саяси-әлеуметтік мәселелерді қарастырған сұхбаттарында адамның ішкі дүниесін ашумен қатар оның қоғамдық іс-әрекетіне де талдау жасады. Платонның көптеген ой-пікірлері кейінгі философтарға үлкен ықпалын тигізіп, осы күнге дейін өміршеңдігін көрсетіп келеді.

Назарларыңызға  рахмет!