Жарықтандырудың ағзаға әсері

Жарықтандырудың  ағзаға әсері 

  

  Жарық адам өмір  сүруіне қажетті маңызды жағдай  болып табылады. 

Ол  организмдей  жоғарғы  психикалық  функциялары  және  физиологиялық 

процестерге  әсер  етеді.  Жақсы  жарықтандыру  жақсы  көңіл-күй  тудырып,

жүйке  жұмыстарындағы  негізгі процесстердің жүру  жұмысын жақсартады. 

Жарықтың  спектралды  құрамына  тәуелділігіне  байланысты  қозған  күй 

туғызып    және  жылулық  әсерін  күшейтеді  (қызғылт-сары-қызыл),  немесе

керісінше  тыныштандыратын  (сарғыш-жасыл),  немесе  тежеу  процестерін

күшейтеді (көкшіл-күлгін)  Бұл өндіріс орындарын эстетикалық  безендіруде 

және  қондырғылар  мен  қабырғаларды  бояуда  қолданылады:  суық  тондар

жоғары  температура  кезінде  және  жылу  бөліп  шығартын  көздер  болғанда, 

ыстық климатта жылы тондар – төмен температура кезінде, жұмысшылардың 

жұмыс ортасында тон  беру керек болған кезде. Жақсы психологиялық  әсер

ететін жасыл түс  кеңінен қолданылады. 

Жарықтандыру көру функциясына  маңызды әсер етеді, сол арқылы еңбек

өнімділігіне  әсер  етеді.  Рационалды  жарықтандыру  өнеркәсіптік    жарақат 

профилактикасында маңызды  роль атқарады. 

  Статистикалық мәліметтерге  сәйкес әртүрлі өндірістік салаларда  орта 

есеппен  қайғылы  оқиғалардың  саны  нашар  жарықтандырылу  салдарынан

30...50%  құрайды.    Жоғарғы  дәлдікті  талап   етпейтін  көру  жұмыстары 

кезіндегі  өлімге  алып  келетін    жарақаттардың  1,5%  шамасы  нашар 

жарықтандыруға байланысты бұндай жұмыстардағы көз жарақаттары 18%-ден 25%-ға дейінгі шаманы құрайды. Нашар жарықтандырудың салдарынан

болған  жарақаттар  жұмыс  зонасындағы  көру  қабілетінің  нашарламуымен 

қатар жұмысшылардың  тез шаршауына алып келеді. 

Травматизмнен  басқа  нашар  жарықтандыру  көру  анализаторының

шаршауына  (систематикалық    әсерлерде  –  көру  дефектерінің  дамуы),

жұмысқа қабілеттілігін төмендеуіне, кәсіби ауруларға алып келеді. 

  Жұмысшыларға  жарықтандыруға  байланысты  кері  әсер  ететін 

факторлар: 

  Табиғи жарықтың  жетіспеуі немесе аз шамада  болуы; 

  Жарықтандырудың төмендігі; 

  Жоғары жарықтығы; 

  Тура немесе шағылысқан  жылтырлық; 

  Жарықтандырылудың  жоғарғы пульсациясы; 

  Ультрафиолеттік  сәуле шығарудың жоғарылығы; 

  Табиғи жарықтың  жоқтығы «жарықтық аштық» құбылысына  тәуелді. 

Жарықтық  аштық    бұл  ультрафиолеттік  сәуле  шашу  жетіпеушілігіне

негізделген және зат  алмасудың бұзылуы мен организмнің  қарсыласуының 

төмендеуіне шартталған организмнің күйі. 

  Сонымен қатар,  ғимартта  табиғи  жарық жоқ   жерде ұзақ  уақыт  бойы 

жұмыс істеу персоналға сыртқы әлеммен байланыс болмауына байланысты

жағымсыз психофизиологиялық әсер етеді. 

Ультрафиолетті жетіспеушілікті  компенсациялау үшін ұзақ уақыт әсер ететін

УФ  сәулелендіретін    (фотациялар)  қондырғылар  қолданылады.  Табиғи

жарықсыз  ғимараттарда жарықтандыру үшін спектральды құрамды табиғи

жарық көздеріне жақын  ток көздері сонымен қатар  арнайы табиғи жарыққа 

ұқсайтын архитектуралық әдістер қолданылады. 

        Жарықтандырудың келесі түрлері  бар: 

·    Табиғи  жарықтандыру  – жұмыс орындарын  тікелей күн

сәулесінің жарығымен  жарықтандыру; 

·    Жасанды жарықтандыру  – электр  жарық көздерімен

жарықтандыру; 

·    Аралас  жарықтандыру – табиғи  жарықтандыру  жеткіліксіз

болған жағдайда жасанды  жарықтандырумен толықтыру. 

  Табиғи жарықтандыруды  құрылыстық  тұрғыдан  бүйірден,  жоғардан

және үйлестірілген  жарықтандыру деп бөліп қарастырады. 

  Жасанды жарықтандыруды  жарық  көздерін орналастыру  тұрғысынан 

біркелкі  және  әркелкі  жарықтандыру  деп  бөледі. Біркелкі жарықтандыру

жүйесін жұмыстын бір түрі ғана жасалатын орындарда қолданады. Әркелкі

жарықтандыру жүйесін  бірнеше  жұмыс  түрі  жасалатын  орындарда 

жұмысорындардын орналасуын ескере отырып, қолданады. 

Қолданылымы  жағынан жасанды  жарықтандыруды жұмыстық, авариялық,

күзеттік,  кезекшілек,  арнайы,  эвакуацилық,  бактерицидтік,  т.б.  болуы 

мүмкін 

Жасанды жарық көздері 

   Жасанды жарықтандыруда  электр шамдардың 2 типі қолданылады: 

  - Қыздыру шамдары  

  - Газразрядты шамдары  

  Қыздыру  шамдары   жылу  жарық  шығару  көзі  болып  табылады.

Вольфрам  талшығы  электр  тогы  арқылы  қызады,  соның  салдарынан    осы 

жылы жарық бөлінеді. 

  Газразрядты  шамдарда  көрінетін  сәуле  шығару  шам  колбасы 

толтырылатын  инертті  газдар  немесе  металл  булары  атмосферадағы

электрлік  разряды  нәтижесінде  пайда  болады.  Газразразрядты  шамдарды

колбаның  ішінен  люминоформен  қапталса,  люминисцентті  деп  аталады.

Люминофор  электр  разрядынан  шығатын  ультракүлгін  сәуленің

әсеріненжанады.  Солай  көрінбейтін  ультракүлгін  сәулені жарыққа

айналдырады. 

Қыздыру  шамдары  қарапайым  және  ыңғайлы  болғандықтан  тұрмыста  кең 

мөлшерде пайдаланылады. 

Газрозрядты  шамдар  тұрмыста,  өндірісте,  мекемелерде  жарықты  көп 

мөлшерде  шығаратын  болғандықтан  көбірек  таралған  және  қызмет  ету

мерзімі  8000 –  12000  сағ.  Сол  себепті  газразрядты  шамдар  көбінесе

көшелерді  жарықтандыруда  және  жарнама  тақталарында  пайдаланылады.

Ғимараттарды  жарықтандыруда  кең  таралған  шамдардың  түрі  –  ол

люминесцентті шамдар. 

  Газразрядты  шамдарға  төмен  қысымды  жарық   ағыныын  спектрге 

үлестіретін люминесцентті  шамдардың әртүрлі типтері жатады: 

•  Үлкен жарық шамдар; 

•  Суық ақ түсті шамдары; 

•  Күшейтілген түс  беру шамдары; 

•  Жылы ақ жарық шамдары; 

•  Спектр бойынша  күн сәулесіне жақын шамдар; 

•  Жарық көздерінің жарқындығы әртүрлі болады: тура бақылау  кезінде 

адам көтере алатын ең үлкен жарқырау деңгейі 7500 кд/м². 

•               Алайда  газразрядты  шамдар  қыздыру  шамдарына  қарағанда

артықшылықтары  мен  қатар  кемшіліктерге  де  ие  болады,  сондықтан 

олардың тұрмыста таралуы  шектелген. Бұл көру арқылы қабылдауды

бұзатын  және  көруге  әсер  ететін  жарық  ағынының  мөлшерінің  өсіп

кемуі. Газразрядты шамдармен  жарықтандыру кезінде стробоскоптық

эффект  пайда  болуы  мүмкін,  оның  мәні  заттардың  қозғалу 

жылдамдығын  бұрыс  қабылдауда  газразрядты  шамдарды  қолдану 

кезіндегі  стробоскопиялық  эффекттің  қауіптілігі  мынада:

механизмдердің  айналмалы  бөліктері  қозғалыссыз  болып  көрінуі

мүмкін және сол арқылы жарақаттанудың себебіне айналуы мүмкін. 

•              Қыздыру  шамдары  қызғылт  –  сары  түс  береді,  адамды

тыныштандырыды  жәнедемалдырады.  Люминесцентті  шамдар

керісінше, суық ақшыл  түс беру арқылы адамды қоздырып, жұмысұа

деген  құштарлығын  ұлғайта  түседі.  Шам  түстерінің  бірнеше  түрлері 

бар: қою көк түсті  мата, оны қыздыру шамы арқылы көретін  болсақ,

оның  түсі  қараболып  көрінеді.  Яғни  қыздыру  лампалары  кейбір

түстерді  өзгертіп  көрсетеді.  Шамдарды  жағдайға  байланысты  дұрыс

таңдау  қажет.  Мысалы,  мектептерде  сурет  салу  сабағында,  көркем

сурет көрмелерінде кәдімгі  қарапайым шамдарды пайдаланған  жөн, ол

жарық  жеткіліксіз  болып  жатса,  қосымша  люминесцентті  шамдарды

пайдаланған жөн. 

•             Жұмыс  орынға  сай  дұрыс  таңдалған  шамдар  жұмысшылардың 

жұмысқа  деген  құштарлығын  арттыруға,  фантазиясына  және  өзін

жақсы сезінуге әсерін тигізеді. Түсіне қарай жарық шығару көздерін  3

категорияға бөліп қарастырамыз. 

•  жылы  түсті  (ақшыл  қызыл) -  мекемелерге,  ғимараттарға  орнатуға

болады; 

•  Аралық түстер (ақ түс) – жұмыс  орындарға орнатқан жөн; 

•  суық түстер (көгілдір және ақ) –  жарықты қажет ететін немесе климаты 

ыстық жерде орнату керек.