ҚР теміржолы

                                                  Кіріспе

 

 ҚР теміржолы көп  салалы экономиканың өмірлік  қамтамасыз етуіндегі жүктерді  және жолаушыларды тасымалдау  бойынша әлеуметтік мәнді қызметтерді  көрсетуде маңызды мәнге ие. Оның  үлесіне жалпыға қолданылатын көлікпен орындалатын жүк айналымының 80% үлесі және жолаушы айналымы 40% үлесі түседі.

       Соңғы  жылдарда ауыл шаруашылық және  өнеркәсіптік өндірістің деңгейі  қысқарды, халықтың жан басына  шақандағы нақты кірістердің  төмендуі бұл олардың өсуінің қысқаруына әкеледі. Осының барлығы соңғы 5 жылда жүктік және жолаушылық тасымалдың көлемінің 47 және 30% -ға төмендегені анықталған. Теміржол көлігінің техникалық құралдарының қанынасты ресурстарын жинақтаушы технологиясына ауысу мақсаты ретінде олардың техникалық жағдайы мен тұрақтылық деңгейінің жоғарлауы, жөңдеу және қамтамасыз етуі сапасының жақсаруы кезінде материалдық және отынды- энергетикалық, еңбектік үнемдеу болып табылады.

Теміржол көлігінің  аса маңызды техникалық құралдары  ретінде теміржол табаны саналады. Ол жолдың үстіңгі және төменгі құрылысынан тұрады.            

Пойыздар қозғалысының қауіпсіздігі және үздіксіздігі, тасымалдау көлемі, сонымен қатар жылжымалы  құраманы пайдаланудың тиімділігі темірдол табанының жағдайына байланысты.

Тарамның ұзақтығының барлығында жер төсемі негізгі тасылмау процесінің талаптарын қанағаттандырады, бірақ пайдалану ұзындығының 10,3% -на  тасымалдау барысында әсер ететін ақаулар мен деформацияға ие.

Теміржол табаны қиын жағдайда жұмыс істейді, оған пойыздың динамикалық қысымдары, өзгермелі табиғи құбылыстары, температура, атмосфералық жағдайлар, жел және тағы басқалары әсер етеді. Осының барлығын теміржол табанының есебінде және жобалау кезінде қарастырып және ескеру қажет.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Теміржол желісінің класын анықтау.

 

1 Кестеге сәйкес «Ереже» стансалық, кірме және басқа да жолдар 17 ші дәреженің 5 класына жатады. А,Б,В,Г,Д әріптерімен белгіленген жолдар тобы бір жылдағы км-ге млн.т/км брутто жүк тасымалының жиілігіне байланысты беріледі.

 

 Сонымен қатар теміржол табаны 1 кестесімен «Ереже» сәйкес жүк тасымалының жиілігіне және жолаушылар мен жүк пойыздарының жіберілетін жоғарғы қозғалыс жылдамдықтарына үйлестіріміне байланысты жіктеледі. Жолдардың дәрежесімен және топтарының үйлестіруін көрсететін кластар сандарымен белгіленген. Жолдардың сәйкес класқа, топқа және дәрежеге жатуы санның және әріптің үйлесуімен белгіленеді: бірінші сан - жолдың класы, әріптен кейінгі сан – жолдың дәрежесі.

Берілген курстық жобада 1 кестеге сәйкес теміржол желісінің класы 5Д5 тең болады. 

 

 

 1 Кесте. Жолдар класы

Жолдар тобы	Жүк тасымалының жиілігі, жылына млн. ткм брутто  км-ға.	Жол категориясы
		1		2		3		4	5	6	7
		Жылдамдық: жолаушылар пойызы – алымы, Жүк пойыздары – бөлімі, км/сағ									Стансалық, кірме және басқа да жолдар
										40және кем Бастапқы және қабылдау-жөңелту  жолдары
		Бастапқы жолдар
А	>80	1	1		1		2		2	3	5 класс
Б	50-80	1	1		2		2		3	3
В	25-50	1	2		2		3		3	4
Г	10-25	1	2		3		3		4	4
Д	10 және кем	2	3		3		3		4	4

 

 

 

 

 

2. Жолдың үстіңгі құрылысының элементтерін таңдау және     олардың сипаттамасы

 

2.1 Релістер

 

 

Релістердің түрі, мәні Р әріпінен кейін жуықтап алынған 1 м ұзындығы мен реліс массасы арқылы анықталады. 1м Р75 релісінің массасы 74,44 км-ға тең (2кесте).

2 Суретте әртүрлі релістердің көлденең профильдері көрсетілген.

Реліс шүйдесінің сырғанай беті дөңгелектен қысымды беруінің үлкен орталықтануы үшін шамалы түрде шығынқы болып жасалады. Реліс шүйдесінің қаптал жиектеріне өту локомотивтер мен вагондардың дөңгелектер жалысының айналу радиусына жақын қисық радиусы R=13-15мм бойынша іске асырылады. Бұл дөңгелек жалысының айналымы реліс шүйдесінің  бүйір айналымына тығыз қысылуын қамтамасыз етеді және ол дөңгелек жалысының реліске кіріуін болдырмайды және жергілікті жиіліктің  біршама концентрациясын болдырмауына және реліс шүйдесінің қапталы және төменгі қырының қосылысы релістердің салқындатылуы кезінде жарықтардың пайда болуын сонымен қатар релістердің табандарының барлық қырлары 2-4 мм радиус қысығы бойынша орындалады. Реліс шүйдесі жылжымалы құрама дөңгелегінен табанға қысымды өткізетін шүйдесімен  және табанына реліс алқымына өтуі, ал соңғысы – реліс астылық тіректерге, негізінде құбылмалы болады; бұл аздай алқымның өзі қисық сызықты бейнеге ие.

Контакты жиілікті төмендету үшін Р50 және Р65 түріндегі ені 20 мм болатын реліс шүйдесінің сырғанау бетінің  ортаңғы бөлігінің радиусы 500 мм болып алынады,  осы бөліктегі шығыңқы жебесі 0,1 мм-ге тең.

Реліс шүйдесінің жебесі оның бастапқы бейнесіне тәуелді емес, тозу мүмкіншілігі бойынша реліс жұмысының нақты жағдайына сәйкес келетін бейнеге ие.

Релістегі дөңгелектің жағдайын жақсы көздеу үшін сырғанау бөлігінің ортаңғы бөлігінен 80 мм радиустағы бетке өту жолы жасалған, содан соң бүйір жобалауға 1975 жылы радиустары 13 мм ден 15 мм –ге жоғарлаған вагонның тозбаған доңгелектің шекара жиегінің радиусына тең болып алынған.

Бұл тозбаған вагон доңгелегінің жаңа реліске тығыз тақалуын қамтамасыз ету үшін және оған дөңгелектің сырғуын болдырмау үшін жасалған. Бұдан басқа R=15 мм  ге өтуі  релістің салқындауы кезінде  реліс шүйдесінде пайда болатын  жиіліктің  қалыңдығының  төмендеуіне бағытталған реліс шүйдесінің көрінісінің  құбылмалығын жоғарлатады.

қазіргі кезде қазақстанда Р75, Р65, Р50 және Р43 түріндегі релістер қолданылады. Бұлардың ішінде Р65 (87,7%) түріндегі реліс пайдаланылады.

 

 

 

 

 

 

Сурет 1  Релістердің көлденең профилі

 

2 Кесте қазақстанда қолданылатын релістердің сипаттамалары

 

Сипаттама	Релістердің түрі
	Р43 (МЕСТ 7173-54)	Р50 (МЕСТ 7174-75)	Р65 (МЕСТ 8161-75)	Р75 (МЕСТ 16210-77)
Масса 1 м, кг	44,65	51,67	64,72	74,44
Көлдінің қиманың ауданы, см2	57,00	65,99	82,65	95,06
Реліс элементтеріндегі металл саны, % - шүйдесінде - алқымында - табанында	42,83 21,31 35,86	38,12 24,46 37,42	34,11 28,52 37,37	37,44 26,53 36,03
Көлденең қиманың инерция моменті, см2, қатысты: - көлбеу осі - тік осі	1489 260	2011 375	3540 564	4490 661
Кедергі моменті, см2: - табан асты бойынша - шүйде үсті бойынша -табанның бүйір қыры бойынша	217 208 45	285 247 55	435 358 75	509 432 88
Табан енінің В реліс биіктігіне Н қатысы	0,814	0,868	0,833	0,781

 

Релістер үшін материал ретінде химиялық құрамы 3 кестеде көрсетілген жоғарғыкөміртекті болат қызмет атқарады.

 

3 Кесте Релістік болаттағы химиялық элементтердің құрамы, %

Болат маркасы	Реліс түрі	С	Mn	Si	Көп емес			МЕСТ
					P	S	As
М76	Р75, Р65	0,69-0,82	0,75-1,05	0,13-0,28	0,035	0,045	0,15	8160-63
М75	Р50	0,67-0,80	0,75-1,05	0,13-0,28	0,035	0,045	0,15	6944-63
НБ67	Р50	0,58-0,75	0,60-1,00	0,15-0,30	0,070	0,060	—	16852-71

 

Тиімді өлшемдерде қолданылатын көміртек, релістердің иілуі кезінде олардың жалпы беріктігін, мықтылығын және төзімділігін қамтамасыз етеді. Көміртек құрамын жоғарлату кезінде релістердің морттылығы жоғарлайды.

 қима бойынша металдарды бөлу релістердің сапалы дайындалуының мүмкіндігін қамтамасыз етуі қажет. Көміртек мәнін жоғарлатуда релістердің морттылығы өседі. Фосфор болаттың морттылығын қамтамасыз етеді. Релістердің қызмет мерзімін жоғарлату үшін осы мерзімді бір жарым есе жоғарлататын релістердің термикалық өңдеуі жүргізіледі.

 

 

2.2 Шпалдар

 

Реліс астылық негізгі жек тіректер, бойлық ағаш шабақты, қорап және плиталар түрінде орындалады. Олардың негізгі қызметі: релістен түскен қысымды қабылдап және оларды балластық қабатқа жеткізу, жол табанының енінің өзгермеуін сақтау және балластпен қоса – кеңістіктегі жол табан енінің жағдайының өзгермеуін және дұрыстығын қамтамасыз ету болып табылады. Басым көпшілік жағдайда шпалдар қолданылады.

Шпал материалдарына ағаш, темір бетон және металл жатады. Дүние жүзіндегі теміржолдардың (80-85%-ін) ағаш шпалдар құрайды.

Шпалдар жолдарға қатаң түрде төселеді. Шпалдардың реліс буынына салыну тәртібін шпалдар жаймасы деп атайды. Жаймада белгіленген 1-реліс ұзындығы, а - аралық ұзындық , с – түйіспелі және в – түйіспе алдыңдағы.  в=а деп алынған; белгілі с кезінде а=1-с/п-1 тең болады, мұнда п-буындағы шпал саны.

 

 

Сурет 2. Буындағы шпалдардың орналасу сызбасы

 

Ағаш  шпалдардың бойлық қимасы келесі түсініктен қортындылай келе орнатылады:

1. шпалдардың үстіңгі төсеніші оларға жолдық төсемдерді орнату үшін жеткілікті болуы қажет.
2. баластқа түсетін қысым бояу түрде болуы үшін шпалдардың төменгі төсеніші жеткілікті түрде кең болуы қажет және баластты шпалдардың астына жеңіл түрде тығыздау үшін шамадан тыс болмауы қажет.
3. шпалдың қалыңдығы оларды пайдалану кезінде қажетті жөңдеу жұмыстарын және шпалдардың шіруін және тозуды ескерумен қоса кедергіні және оларға инерцияның қажет кездерін қамтамасыз етуі қажет.
4. Шпалдардың пішіні оларды шамшат ағаштардан өңдеу кезінде ағаш қалдықтары аз мөлшерде болатын және басқа да мақсаттарға пайдалана алатындай болуы қажет.

      Стандарт бойынша шпалдар төрт жағынан кесілген пішінді және екі    жақты   кесілген жартылай пішінді және жартылай пішінді шпалдар үш түрге бөлінеді.

      I- түрдегі шпалдар басты жолдарда,II- түрі станса шек кірме жолдарға,III- түрі өнеркәсіп жолдарына салынады.Ағаштың сапасына байланысты шпалдар екі сортқа бөлінеді.Ағаш шпалдардың ең жақсы пішіні ол тік бұрышты болып табылады.

 

Сурет 3. Стандартты ағаш шпалдар

        Темір бетонды шпалдар үшін жоба бойынша кернелген бетондар қолданылады. Оларды оқтама, сымдардан өрілген арматурмалармен

арматуралайды.

        Алдын ала кернелген арматуралы темір бетонды шпалдар МЕСТ 10629-88 және ТУ 5864-019-11337151-95 талаптарына сәйкес келуі қажет.

        Шпалдардың көлденең қимасы жоғарғысы бойынша ені 160-170-182 мм ге тең, ал төменгі бщйынша ені 250-300 мм бо<span