Жоспар
Кіріспе
бет
1-тарау Қазақстан Республикасының миграция
туралы статистикалық көрсеткіштер жүйесі
.................................................................................................
1.1 Статистикалық көрсеткіштер
теориясының жалпы принциптері...............................................................................................................
1.2 Халықаралық миграция көрсеткіштер
жүйесі..........................................................................................................................
2-тарау Халықаралық миграция туралы
статистикалық есепті ұйымдастыру..............................................................................................................
2.1 Халықаралық миграцияны статистикалық
органдарда есепке алу...............................................................................................................................
3-тарау Қазақстан халқының халықаралық
миграциясы туралы статистикалық көрсеткіштерді
талдау.............................................................
Қорытынды................................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер.........................................................................................
Қосымшалар...............................................................................................................
Кіріспе
Миграция
ерекше феномен ретінде ғылыми
бөлінісінен бастап,әйтеуір бір
контекстіде-экономикалық немесе
әлеуметтік ,тарихи немесе мәдени
демографиялық немесе этникалық
тұрғыдан қарастырылып келген
еді.Бұл кездейсоқтық емес.Өйткені миграциялық процестер
бір жағынан бір немесе бірнеше қоғамда
болып жатқан өзгерістермен тығыз байланысты
және осы мағынада алғанда оның әржақты
дамуының өлшемі болады.
Қазақстан
Президенті Н.Ә.Назарбаевтің»Қазақстан
2030»атты Қазақстан Халқына жолдауында бүгінгі дамуымыздың
келеңсіз сипаттарының жеті осал жағын
атаған болатын.Осының ішіндегі алтыншы
осал жағымыз-кез келген тұрғыдан қауіпті
,ол-демографиялық өнімсіздігіміз болып
табылады.1992жылдан бастап соғыстан кейінгі
50жыл ішінде тұңғыш рет біздің халқымыздың
саны қысқара бастады»-деді ол.
Зерттеліп
отырған тақырыптың актуалдығы-қазіргі
кезде миграция процесі тек
қана Қазақстанда ғана емес,сонымен
қатар ТМД елдерінде де актуалдылық
проблемалардың бірі.Елдегі саяси
және экономикалық жағдайлар мигранттар ағысын
ынталандырады.Қазақстан соңғы 25-30 жылдардан
бері өз халқын миграция арқылы жоғалтып
келеді.
Сыртқы миграция немесе білікті
мамандардың кетуі,Қазақстан үшін
экономикалық және демографиялық
тұрғыдан да жағымсыз.
Көптеген себептерге байланысты
елден негізінен ғалымдар,бизнесмендер,өнер
адамдары,заңгерлер,архитекторлар,мұғалімдер,инженерлер
тағы басқа сала мамандары
кетуде.Олардың шетелдерге кетуі
Қазақстан экономикасына жағымсыз
әсер етуде және келешекте де әсер ететін болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-халық
миграциясын статистикалық зерттеу
болып табылады.Бұл мақсатқа қол
жеткізу үшін төмендегідей міндеттер
қойылды:
1)статистикалық көрсеткіштер
жүйесін қарастыру
2)халықаралық миграцияны статистикалық органдарда
есепке алу,мәліметтерді жинау,жинақтау,өңдеу
және талдау жұмыстарын ұйымдастыру.
3)миграция туралы статистикалық
көрсеткіштерді талдау.
Дипломдық жұмыстың объектісі-Қазақстан
Республикасы және облыстар болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы:Дипломдық
жұмыс –кіріспеден,үш бөлімнен,қорытындыдан,қолданылған
әдебиеттерден және қосымшадан
тұрады.
Бірінші бөлім:»миграция туралы
статистикалық көрсеткіштер жүйесі»деп
аталады.Мұнда абсолютті көрсеткіштер,қатысты көрсеткіштер,миграция
баланстары мәселелері қаралған.
Екінші бөлім»Миграция жайындағы
ақпарат көздері»деп аталады.Мұнда
миграция туралы есепті ұйымдастыру,мемлекеттік
статистика органдарында жұмысты
ұйымдастырумәселелері қаралған.
Үшінші бөлім»Қазақстан Республикасының
миграциясын статистикалық талдау»деп
аталады.Бұл жерде миграциялық
кестелерге динамикалық талдаулар,тағы
басқа есептеулер жүргізіледі.
1 Қазақстан Республикасының
миграция туралы статистикалық көрсеткіштер
жүйесі
1.1 Статистикалық көрсеткіштер теориясының
жалпы принциптері
Халық миграциясы-өзінің табиғи көрінісінің
формасымен және салдарымен күрделі процесс.Ол
басқа да әлеуметтік-экономикалық құбылыстармен
өзара тығыз байланысты.Миграциялық процестер
өндірістік күш дамуының салдары бола
тұра бүкіл өндірістік қатынастар жүйесінің
интенсивті дамуына ықпал етеді.Бұл көрініс
тұрғылықты халықтың дамуынан байқалады.Миграциялық
процестің өтуі интенсивті болған сайын
халықтың әлеуметтік құрылымының әр түрлі
аспектілеріне нақтылы өзгерістер еніп,территориялық
орналасу жаңарады.Миграция еңбек біліктілігімен
және өндірістік тәжірибемен алмасуға
жағдай жасап,тұлғалық дамуға,отбасы құрамына
және жыныстық-жастық құрылымға ықпал
етеді, халықтың әлеуметтік,салалық және
кәсіби байланысты мамандардың жаңаруына
әкеледі.
«Миграция»
терминінің шығу төркіні-халықтың
қозғалысын,көшіп-қонуын білдіреді.Бірақ,қазіргі
кездегі бұл сөздің мағынасы
айтарлықтай кең.Бұдан басқа да терминді өзінің сипаты
бойынша салдарымен келісілген факторлардың
бірдей еместігімен сипатталынатын құбылыстарды
белгілеу үшін қолданылады.Халық миграциясы
анықтамасына ең аз дегенде төрт түрлі
көзқарасты бөліп қарастыруға болады.Олар
төмендегідей:
Біріншіден,ең ауқымды ойлауға
сәйкес миграцияға қоғамдық мағынасы
бар халықтың қозғалыстарының
барлық түрлерін жатқызуға болады.Мұнда
тек кеңістікте қозғалуды ғана
емес сонымен қатар мамандардың
ағынын,олардың кәсіпорын ішіндегі
қозғалысын,әлеуметтік қозғалысын және тағы
басқаларын жатқызуға болады.Шынында
да салалық кәсіби және басқада қозғалыстарды
миграцияға жатқызуға болады,егер ол территориялық
қозғалыспен байланысты болса.
Екіншіден,миграция ретінде халықтың,оның
сипаты мен мақсатына байланыссыз кеңістіктегі
барлық қозғалысы танылады.Бұларға халықтың
бір елді мекеннен екінші елді мекенге
қозғалысы,мекен ішіндегі және одан тыс
жерлерге күнделікті жұмысқа немесе оқуға
бару,сонымен қатар маусымдық жұмыстар,іс
сапарларға шығу демалысқа кету және басқа
да қозғалыстарды жатқызады.Кейбір зерттеушілер
бір елді мекенін кеңістігі ішінде болатын
қозғалысты жатқызуға болмайды дейді.
Үшіншіден,миграцияға тұрғылықты
жерін тұрақты немесе уақытша
ауыстыруға әкелетін елді мекендер арасындағы болатын қозғалысты
жатқызады.Мұның құрамына бір елді мекеннен
екінші елді мекенге жұмыс бабы бойынша
қозғалуларды жатқызуға болмайды.
Төртіншіден,миграцияға территориялық
қайта бөлінуге әкелетін халықтың
кеңістіктегі қозғалу процесін жатқызады.Бұл жағдайда
миграцияға кеңістіктегі қозғалысты жатқызу
екі сипат бойынша анықталады:бір жерден
екінші жерге ақиқатты көшуі және екі
елде тұрақты жазылуына қарай.Мұнда тұрақты
тұрғылықты жері мен жұмыс істеу орнының
бірігуі болды.
Егер
ішкі орналасуы бойынша қозғалысты қоспасақ
халықтың кеңістіктегі қозғалысының негізгі
төрт түрін бөліп көрсетуге болады.Оларға,эпизодикалық,маятникалық,маусымдық
және қайтымсыз миграциялар жатады.Миграцияның
бұл негізгі түрлері сипаттамалары бойынша
және ондағы халықтың көздеген мақсаттары
бойынша әр түрлі болып келеді.
Эпизодикалық миграция-бір бағытта
және бір уақытта болмайтын
үздіксіз жүзеге асырылмайтын
іс-сапарлы және басқа да қайтымды
қозғалыстарды сипаттайды.Егер іс-сапарларда жұмыс қабілеттігі бар тұлғалар
қатысса,басқа да қайтымды қозғалыстарда
қалған тұлғалар қатысады.Эпизодикалық
миграция қатысушының құрамы әр түрлі
болып келеді.
Маятниктік миграция-халықтың тұрғылықты
жерінен басқа елді мекенде
орналасқан жұмыс орындарына немесе оқу орындарына
күнделікті немесе апталық қозғалыстары.Маятникалық
миграция кең масштабта үлкен қалаларда
жүзеге асырылады.
Маусымдық миграция-бұл еңбек
қабілеттілігі бар халықтың тұрғылықты
жеріне қайтіп келу мүмкіндігін сақтау негізінде бірнеше ай мерзімге
басқа елді мекенге уақытша жұмыс және
өмір сүру бойынша кетуі.Мұндай миграциялар
экономикадағы өндіріс саласы басымдылық
алған аудандарда жұмыс кезеңіндегі өндірістік
маусымдық уақыттың аз болған жағдайында
басқа елді мекендерден уақытша жұмыс
күшін жұмылдыру кезінде болды.Себебі
мұндай мұқтаждық жергілікті жұмыс күшімен
қанағаттандырылуы мүмкін емес.
Қайтымсыз миграция-халықтың мұндай
қозғалысы кезінде территориялық
қайта бөлінуі жүреді.Миграцияның
бұл түрі бір уақытта екі шартқа жауап береді.
Статистикалық бақылаудың жинақтаудың
және топтаудың нәтижелерінде
барлық жиынтық бірліктері бойынша
және оның жеке бөліктері туралы
көптеген мәліметтер алынады.Осы
алынған мәліметтер өздеріне
тән белгілеріне қарай бірнеше топтарға бөлінеді,өзара
байланысты сандық көрсеткіштер жүйесімен
сипатталады және статистикалық кестелер
арқылы көрсетіледі.Жеке топтарды немесе
барлық жиынтықты бүтіндей сипаттайтын
сандық мәндер қорытындылаушы көрсеткіштер
деп аталады.Мысалы,Республикамыздағы
халықтың саны,өнеркәсіп орындарының
өндірген өнімдерінің көлемі,әр гектардан
түскен орташа өнімнің мөлшері және тағы
сол сияқтылары жатады.
Статистикада қорытындылаушы көрсеткіштер
өздерінің сандық мәндеріне қарай нақты (абсолютті),қатысты және орташа
шамалар арқылы беріледі.Осының ішінде
нақты шамалар жиі қолданылады және бастапқы
түрі болып табылады.Ол статистикалық
бақылау нәтижесінде жиналған мәліметтерді
өңдеу,жинау және қосудан алынады.Осының
негізінде,қатысты және орташа шамалар
есептеледі.Сонымен бірге бұл көрсеткіштер
нақты шаманың сандық өзгерістерін толықтырып
отырады.Сол себепті әлеуметтік- экономикалық
құбылыстар мен процестер туралы зерттеу
жұмыстарын жүргізу кезінде нақты,қатысты,орташа
шамалардың атқаратын рольдері өте жоғары
және олардың сандық көрсеткіштері қорытынды
жасау үшін жиі пайдаланады.Статистикалық
нақты шамалардың ғылыми және тәжірибелік
жұмыстардағы маңызы мен атқаратын ролі
өте жоғары бағаланады.Себебі нақты көрсеткіштерді
қолдана отырып,әрбір кәсіпорындар мен
шаруашылықтардың,мекемелер мен ұйымдардың,ұжымдардың
және тағы басқа әлеуметтік-экономикалық
дамуына немесе кемуіне толық қорытынды
жасауға мүмкіндік туады.Міне,осыған байланысты
басқару орындарын жан жақты сипаттайтын
мәліметтермен қамтамасыз етіп отырады
және оның кемшіліктерін ашық көрсете
алады.Бұл арнайы есептеу әдістерін қолдану
арқылы жүзеге асырылады.Сондай ақ статистика
мекемелерінде жұмыс істейтін мамандардың
негізгі бір міндеті болып табылады.
Статистикалық ақты шамалар деп қоғамдық құбылыстар
мен процестердің белгілі бір жердегі
және уақыттағы мөлшерін,көлемін,аумағын,деңгейін
сипаттайтын нақты сандық көрсеткіштерді
айтады.Мысалы,топтағы студенттердің
саны,белгілі бір уақыт аралығындағы өндірілген
өнімнің көлемі және тағы басқалары.
Нақты шамалар өздерінің көрсеткіштерінің
қолданылуына қарай жеке және
жалпы немесе жиынтық қосындысы
болып екіге бөлінеді.Жеке нақты
шамалар жиынтықтың жеке бөліктерінің
мөлшерін,көлемін өздеріне ғана
тән сандық көрсеткіштер арқылы көрсетеді.
Жалпы нақты шамалар жеке нақты
шамалрдың қосындысынан алынады.Мысалы,халық
санағы кезінде республика бойынша
жалпы халықтың саны алынады.Ол
әрбір адамның жиынтығынан құралады.Жалпы
нақты шамалар қоғамымыздағы болып жатқан әлеуметтік-экономикалық
өзгерістерін көрсететін жиынтық көрсеткіштер
және оны күрделі зерттеу жұмыстарында
пайдаланады.Олай болса,жалпы нақты шамалар
статистикалық қорытындылаушы жинақтаушы
көрсеткіш болып табылады.
Нақты
шамалар қоғамдық құбылыстар мен процестердің
табиғи негізін бейнелейді.Сол себепті
зерттеліп отырған объектінің-әлеуметтік-экономикалық
жағдайына байланысты.
Миграцияның
көлемдік көрсеткіштері миграцияның
немесе мигранттардың абсолютті
сандарынан тұрады.Бұл абсолютті сандар бір бірімен сәйкес
келмеуі мүмкін,себебі қарастырылып отырған
кезеңдердің ішінде бір адам бірнеше рет
көшіп-қонуы мүмкін.Сондықтан миграция
саны мигранттар санынан көп болады немесе
тең болады,ешқашан кем болмайды.Ағымдағы
статистикалық есепте қазіргі кезде келгендер
мен кеткендердің саны шартты белгіленіп
отыр,шын мәнінде сөз келгендер мен кеткендерде.Миграцияның
негізгі көрсеткіштеріне мыналар жатады:
-келгендердің саны;
-кеткендердің саны;
-миграциялық өсу(немесе төмендеу)миграция сальдосы,таза миграция;
-миграция көлемі,жалпы миграция,брутто
миграциясы;
Миграция көлемінің көрсеткіштері
әр түрлі нышаналарына байланысты
бөлінеді және топтастырылады(территориясы
бойынша,уақыты бойынша,әлеуметтік-демография
бойынша,бағыты бойынша)
Сыртқы миграцияға әсер ететін
себептермен факторлардың арасында
ең негізгісі мыналар:
-бұрынғы ССР құрамында болған
барлық ұлт өкілдерінің әлеуметтік-саяси
және ұлттық санасының оянуы;