Қазақастан Республикасында меншік қатынстарын түрлендіру

                                 Қазақстан білім және ғылым  министрлігі

                      Қазақ гуманитарлық – инновациялық заң университеті

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 ОЖСӨЖ №2

 

Тақырыбы: Қазақастан Республикасында меншік қатынстарын түрлендіру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                         Тексерген: Айтимова Ш.Т.

                                                                          Орындаған: Кенжебек А.Е. 

 

 

                                             Семей – 2014 ж.                        

Қазақстан Республикасындағы жеке меншіктің даму жағдайлары  
Республикамызда нарықтық қарым - қатынастарды қалыптастыру бағытында көптеген шаралар жүзеге асырылуда.Оның сан алуан, тәуелсіз және тең құқықты субъектілерінің болуы – нарықты қалыптастыру мен оның тиімді жұмыс істеуінің қажетті шартыЯғни бұл мемлекет меншігіндегі кәсіпорындардың негізгі мемлекеттік басқару органдарына тікелей бағынудан құтқарып,оларды акционерлік, кооперативтік және т б кәсіпорындарға айналдыруды қажет етті.  
Мемлекеттік меншіктің бүкіл қоғамды түгел қамтитын сипатынан айыру, меншікті мемлекет иелігінен алу, акционерлік, кооперативтік және жеке меншікке негізделген кәсіпорындардың алуан түрлерін қалыптастыру адамдардың шаруашылық және еңбекке деген ынта-жігерінің арта түсуіне жол ашып, әлеуметтік қиындықтарды жеңілдетті.  
Қазақстан Республикасының «Меншік туралы Заңының» біршама ерекшеліктері бар.Сөз болып отырған заң –алғаш рет республиканың өз меншігін айқындап берді.Сөйтіп біздің республикамызда да меншіктің алуан түрлілігіне тұңғыш рет заң жүзінде рұқсат берілді.Заңымыздың 45-бабында былай деп атап айтылған: «Қазақстан Республикасының экономикасы сан алуан меншік түрлеріне негізделеді. (Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қалыптасқан меншіктің экономикалық түрлерін 1-кестеден көруге болады).  
Бүгінде біз осы Қазақстан Республикасында  
меншіктің алуан түрлері мен формаларын  
қалыптастырған –«Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру» саясатының нақты қайтарымын көріп отырмыз.Соңғы жылдары мемлекеттік меншікті сатудан ғана емес,сонымен бірге оны білгірлерпен басқарудан да айтарлықтай қаржы табудың үрдісі байқала бастады.  
1999 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік акциялар пакетіне дивиденттерінің түсімі бір миллиард 170 миллион теңге дерлік болды.2001жылғы 1-маусымдағы жағдай бойынша 2000 жыл үшін мемлекттік акциялар пакетіне республикалық бюджетке түскен табыстағы сомасы бір миллиард 649 миллион теңгені құрап, тұтастай алғанда жыл қорытындысы бойынша 5,9 миллиард теңге алынатын болды.Бұл цифрлар жекешелендірілген кәсіпорындардағы өндірістің жағдайы мен қаржы ахуалында сапалық өзгерістерді айқын көрсетеді.  
Дивиденттен келетін түсімдермен қатар соңғы жылдары басқарушы компаниялар бюджетке мемлекеттік меншік нысандарын басқарғаны үшін төлемдер аударуда.Осылайша, 2001 жылы республикалық бюджеттің табысына бір ғана «Қазақмыс» корпорациясынан 35 миллион доллар түсті.(Мемлекеттік пакеттерді сату жөнінде және жалпы жекешелендірудің даму үрдісін соңғы жылдың қорытындысы бойынша мәліметтерді 2-3 кестелерден көруге болады.  
Егер жекешелендірудің экономикалық тиімділігі туралы сөз ететін болсақ, онда қазір нақты мыналарды атап айтуға болады: оның сенімділігі мен қажеттілігі сондайлық , өткенді көксеушілер кейде ауызға алатын  
 
алқылықтардың санын барша жұртшылық мойындаған табыстар әлдеқашан артығымен жауып кетті. Өткен он жылдағы жекешелендірудің табыстары ғана 220 миллиард тенге шамасында болды.  
1993 жылдан бергі Қазақстан экономикасына тікелей инвестициялардың жалпы көлемі 14 миллиард долларындай болды.

Жекешелендіру меншікті мемлекет қарамағынан алудың бағыттарының бірі, оның мәні меншікті жеке және заңды тұлғалардың жеке меншігіне беруде. Мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындарды жекешелендіру :

азаматтар мен акционерлік қоғамдардың мемлекеттен және жергілікті билік органдарынан ;

кәсіпорындарды және олардың кәсіпорындар

ретінде бөліп шығаратын бөлімшелерін;

кәсіпорындардың материалдық және материалдық емес активтерін;

акционерлік қоғамдардың /серіктестіктердің / капиталындағы мемлекет пен жергілікті билік органдарының үлестерін / пай, акциялар /;

Жекешелендірілетін кәсіпорындардың басқа кәсіпорындар капиталындағы үлестерін / пай, акциялар / меншікке алуын білдіреді .

1кезең. 1991- 1992 жылдар аралығын  қамтиды. Бұл кезеңдегі жекешелендіру  процесінің негізгі бағыты мемлекеттік  орталықтанған жоспарлы экономикадан  нарықтық экономикаға өту үшін  жағдай жасау мақсатында кең  ауқымды реформалау болды. Ол  кәсіпорындарды олардың еңбек  ұжымдарының ұжымдық немесе акционерлік  меншігіне жеңілдетілген талаптарымен  беру және сауда мен қызмет  көрсету объектілерін сату, соның  ішінде тұрғын үй купондарына  сату жолымен жүргізілді.

Бірінші кезеңнің іске асуы нәтижесінде 6198 объект түрлендірілді.Түрлендірілген кәсіпорындардың ішінде 4160- ы кіші жекешелендіру (сауда – 1834, қоғамдық тамақтандыру -535, тұрмыстық қызмет көрсету – 1596, коммуналды шаруашылық -1950) құрады және 2038 кәсіпорын өнеркәсіп құрылыс, көлік, ауыл шаруашылығы салаларының үлесіне тиді. Жекешелендіру үрдісі бәрінен де сада және тұрмыстық қызмет көрсету саласында белсенді жүргізілді, олардың үлес салмағы тиісінше жекешелендірілген кәсіпорындардың жалпы санының 29,6% және 25,8%-ын құрады. Жекешелендірілген өнеркәсіп кәсіпорындарының үлесі – 8,8 %, ауыл шаруашылығы – 10,1%, құрылыс -5% болды. Кәсіпорындардың 23,6%-ы азаматтардың жеке меншігіне алынды, 8,4%-ын бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар акционерлендірі 2-кезең 1993-1995 жылдарды қамтиды. Бұл кезең Қазақстан Республикасы Президентінің 1993 жылғы 5-ші наурыздағы Жарлығымен бекітілген Қазақстан

Жекешелендірудің екінші кезеңі кіші жекешелендіру бағдарламасының аяқталуын, жаппай жекешелендіру және жеке жобалар бойынша жекешелендіруді белсенді іске қосуды көздеді.1995 жылы жеке жобалар бойынша кәсіпорындарды жекешелендіру кезінде 47 кәсіпорынның мемлекеттік акциялар пакеті және мүліктік кешендері өткізілді,соның ішінде мұнай, газ кешендері бойынша-21, электр энергетика бойынша -10,көмір өнеркәсібі бойынша-1 және т.б.1995 жылы осы кәсіпорындар бойынша мәмілелер сомасы мемлекеттік бюджетке 51млрд. теңге әкелді.

Жекешелендірудің III кезеңі 1996-1998 жылдар аралығын қамтыды және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 2-ақпандағы №246 Қаулысымен бекітілген. «Қазақстан Республикасындағы 1996-1998 жылдарға арналған жекешелендіру мен қайта құрылымдау Бағдарламасына» сәйкес жүзеге асырылды.

Үшінші кезең Бағдарламасының басты мақсаты жекешелендіру процесін аяқтау жолымен Қазақстан Республикасының экономикасында жеке меншік секторлардың басымдылығына қол жеткізу және оны бекіту болып еді.

Үшінші кезең мемлекеттік меншіктің тек ақшалай қаражатқа жекешелендірілуін қарастырды және

мыналарды өткізуді көздейді ;

-мүліктік кешен ретінде  мемлекеттік кәсіпорын;

-жекешелендірілуі тұйық  технологиялық циклді бұзбайтын  мүліктік кешен ретіндегі кәсіпорынның  өндірістік және өндірістік емес  бөлімшелері мен құрылымдық бірліктерін;

-кәсіпорын мүліктік , мемлекеттік  кәсіпорынды жойған жағдайда, тек  аукционда ғана;

-шаруашылық серіктестіктердің  жарғылық қорларындағы мемлекеттің  акциялары мен үлестерін;

-сондай-ақ мемлекеттің  акциялар пакеті мен үлестерін  сенімдік басқаруға беруді:

-электроэнергетикалық кешендегі;

-мұнай-газ және мұнай-химия  кешеніндегі;

-металлургиялық және  тау-кен кешеніндегі;

-көлік-коммуникация кешеніндегі;

-агроөнеркәсіптік кешендегі;

-әлеуметтік саладағы  секторлық салаларды.

Қазақстан Республикасында үшінші кезеңде:1997ж-6777,1998ж-3073,1999ж-2318,2000ж-1724,2001ж-1056 кәсіпорын жекешелендірілді.Жекешелендіруден түскен ақша қаражаттары:1997ж-56,5 млрд тг,1998ж-67,1 млрд тг,1999ж-36,6 млрд тг,2000ж-22млрд тг,2001жылдың 1-жартыжылдығында-1,1млрд тг IVкезең 1999-2000 жылдар аралығын қамтыды және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999жылғы 1-маусымдағы №683 қаулысымен бекітілген «1999-2000 жылдарға арналған жекешелендіру және мемлекеттік мүлікті басқарудың тиімділігін арттыру Бағдарламасына» сәйкес жүзеге асырылды.