Бағалар индекс

Ресейлік реформаны, әдетте, қаржы тұрақтылығының ортодоксалды типімен байланыстырады. Сонымен қатар гетеродоксалды сипатқа ие шаралар да қолданылған. Олардың кейбірі ашық сипат иеленді (энергоқорлар, темір жол транспорты, коммуналдық қызмет, т.б. бағаларын біртіндеп жіберу; 1994 жылға дейін еңбекақыны арттыруға салынатын салықтың өмір сүруі; бюджеттік ая жұмыскерлерінің жалақысы бойынша біртұтас тарифтерді енгізу); басқалары көбіне-көп әлеуметтік тұрғыдан зиянды сипат (бағаларды ырықтандыру нәтижесінде халықтың ақшалай салымдарының құнсыздануы, жалақының жаппай төленбеуі) иелене отырып, жанама түрде іске асырылды.

Инфляцияны ауыздықтаудың  қажеттігі бюджет-салық және ақша-несие  саясатын қатайтуды талап етті. Осымен сәйкес 1995 жылдың ортасынан бастап валюталық дәліз орнату жолымен  рубльді долларға бір жақты байлап қою режимі енгізілді, бұл сол кезде елдегі инфляциялық күтілімді шектеуге мүмкіндік берді.

Бұндай бағам саясаты 1997 жылғы қарашадағы қаржы дағдарысына  дейін жүргізілді, бұл кезде резидент еместердің мемлекеттік бағалы қағаздар құнын елеулі түрде түсіруі, ал кейіннен банк жүйесіндегі еркін ақша құралдарының шапшаң көтерілген деңгейі шетелдік валютаға сұраныстың тұрақты да айтарлықтай ұлғаюына алып келді. Сол кезде Ресей Банкі ішкі валюталық нарыққа интервенция жасау көмегімен айырбас бағамы деңгейін қолдауға мәжбүр болды.

1998 ж. тамыз айынан  бастап Ресейде бірінші орынға  өте қиын міндет, яғни дефолттың  дефолт-юреге айналуына жол бермеу  мәселесі шықты. Бұл жағдайда  Ресей Банкі үкіметпен келісе  отырып, қалқымалы айырбас бағамы  саясатын қабылдады.

Ресейдегі 1998 ж. 17 тамыз  оқиғасы қаржы дағдарысы мен  қаржы нарығының жекелеген сегменттерінің тепе-теңдігінің бұзылуы кезінде  мемлекеттің тек жекелеген нарықтық құралдар көмегі арқылы ақша-несие  саласында жүріп жатқан үдерістерді  басқару бойынша мүмкіндіктері жағдайды түбірімен өзгерту үшін жеткіліксіз болғандығын көрсетті.

Сыртқы қарыз түріндегі  капитал ағынының деңгейін зерттеу  кезінде елдің резервтік активтерінің көрсеткіштерін бақылау қажет. ХВҚ-ның  төлем балансы бойынша нұсқауына сәйкес резервтік активтер – сыртқы міндеттемелерді тікелей жедел төлеуге, елдің валюталық бағамын реттеуге және т.б. мақсаттарға дайын елдің сыртқы активтері. Сыртқы активтерге резервтік активтердің қатынасы, оның ішінде активтердің қысқа мерзімді қарызға қатынасы капиталдың халықаралық нарықтағы өзгерістері кезінде елдің тәуекелдік деңгейінің пайдалы көрсеткіші болып табылады. Қысқа мерзімді қарыздың көлемі, әдетте, бір жыл ішінде төлеу қажет қарызды көрсетеді, сондықтан қарыз алудың сыртқы көздері болмаған жағдайда елдің төлем қабілетінің пайдалы көрсеткіші болып саналады. Қысқа мерзімді сыртқы қарыздардағы резервтік активтердің үлесі неғұрлым аз болса, дағдарыстың пайда болу мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

        Информацияның жеке жағдайлары тарихта орын алғанына қарамастан инфляция жаңа экономикалық фактор болып табылады. Инфляция – бұл көп факторлы үрдіс, және монетаристердің көзқарасы бойынша инфляция – таза ақшалай құбылыс. Инфляция айтарлықтай дәрежеде сол немесе басқа елдің экономикалық дамуының нақты кезеңдерінің ерекшеліктерімен анықталады. Экономикасы әлсіз дамыған елерде инфляциялық үрдіс кірістерге бюджеттік шығыстардың күрт жоғарлауымен болатын артық ақшалай эмиссияның анықтаушы әсерінде тұрады. Дамыған елдерде айналымда жүрген ақшалай салмақ орталық банктердің қатаң бақылауыда болады. Сондықтан ақшалай салмақтың айналым арналарының ернеулеуі болмайды.

Қазақстанда инфляцияның  пайда болуына келесі себептер себепші  болды: қоғамдық өндірістің терең деформациясы мен диспропорциясы; экономиканың құрылымдық ауытқуы; тауар өнімдерін өндірушілердің монополизмі; милитаризацияланған экономика; мемлекеттік бюджеттің ақшасын тиімсіз пайдалану. Қазақстандағы инфляциялық тетіктердің іс-қимылы мемлекеттік  қаржыландырылумен және жеңілдік несиелендірумен ынталандырылды. Бағаны либерализациялау және өндірісті қысқарту кезінде осыған ерген жалақыны көтеру сұраныс инфляциясының өндірістің шығындар инфляциясына қайта өсуіне әкелді. Ақшалай жүйенің бұзылуы және елде қаржы шиеленісуін құру; айырбас үрдістерінің табиғилануы; ұлттық өнімді бөлудегі нақты өзгерістер; халықтың мүліктік қабаттасуының күшеюі; инвестициялардың қысқаруы; тауарлар мен қызмет көрсетулерге бағалардың әркелкі өсуі инфляцияның салдарлары болып табылады.

Экономикалық өсімнің  антиинфляциялық стратегиясы инфляцияны реттеуге бағытталған кезең –  кезең бойынша шараларды өткізуді талап етеді. Инфляцияның негізгі  факторларын ұстап тұру үшін «мақсат  ағашын» салу қажет. Инвестициялық  үрдісті жандандыру арқылы инвестиция дағдарысын жеңу бірінші кезектегі антиинфляциялық шаралар болып табылады. Әлемді тәжірибе нақты кепілдіктер мен инвестициялық қауіпті сақтандыру арқасында жеке сектордың капиталын барынша тарту мүмкіндігі туралы куәландырады. Барлық деңгейдегі бюджеттерді сауықтыру және Қазақстанда бюджеттік дағдарыстың көрінуінің өзіндік нысандарын меңгеру. Антиинфляциялық стратегияда маңызды орын алады, оның ішінде:  еркін көлемде қаржыландыру; бюджеттік қаражатты мақсатсыз пайдалану; мемлекеттік бюджеттің орындалуына әлсіз бақылау. Инфляцияны ұстау үшін бизнесті әлсіретпеуге тиіс ғылыми негізделген салық саясаты қажет «шағын» бизнесті қолдауға бағытталған шаралар керек. Тауарлық өндіріс жағдайларында барлық шаруашылық байланыстар ақшамен жүргізіледі. Сондықтан антиинфляциялық саясат ақша эмиссиясын және оның айналым жылдамдығын реттеуді көздейді. Қазақстанның банктік жүйесін  санациялау мен реструктуризациялау антиинфляциялық саясаттың және экономикалық өсу стратегиясының маңызды бағыты  болып табылады. Баға мен жалақыны реттеу – көпфакторлы антиинфляциялық стратегияның құрамалы бөлігі. Инфляциялық үрдісті реттеу үшін, сондай-ақ оның сыртқы факторларын бейтараптандыру қажет.

Осылайша инфляцияның  әлсіруіне әлемдік теория мен  практикада жинақталған қаражаттың бүкіл арсеналдарын онымен күресуге әрекет жасағанда ғана, сондай-ақ оны Қазақстанның жағдайларына үнемі дағдыландыра отырып қол жеткізуге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

1. Әубәкіров Я. Ә., Байжұмаев Б. Б., Жақвпова Ф. Н., Табеев Т. П. – Экономикалық теория негіздері/ оқу құралы – Алматы: Қазақ университеті, 1999ж.
2. Крымова В. «Экономикалық теория» - Алматы, 2003ж.
3. Қабдиев Д. Қ., Оралтаев Т. Қ., Ескендіров Ә. Е., Бекмолдин С. Қ., Хабибулин Б. Х., Темірбекова А. Б., Беленов А. Т. – Экономикалық саясат/ Алматы: экономика 2002ж
4. Осипова Г. М. –Экономикалық теория негіздері/ Алматы 2002ж
5. Сейтқасымов Ғ. С. – Ақша, несие, банктер/оқулық Алматы: экономика, 2001ж
6. Инфляцияның пайда болуы және оны реттеу жолдары: әлемдік тәжірибе және Қазақстан тәжірибесі // Материалы междунар. науч.-практ. конф. «Проблемы становления национальной инновационной системы и развитие научного потенциала экономики Казахстана» (16 мая 2007 г.). – Алматы, 2007, 524–536 бб. – 0,4 б.т.
7. «Макроэкономика», Н.Қ. Мамыров, М.Ә. Тілеужанова. Алматы – Экономика, 2003ж.
8. Акежан Қажыгельдин-«Казахстан в условиях реформ»-Брюссель 1996ж
9. Чепурин М.Н.,Кисилёв Е.А.-«Курс экономияеской теории»-Киров «АСА»-2001ж
10. Назарбаев Н.Ә.-«Сындарлы он жыл»-Алматы 2001ж