Нарықтық экономика жағдайындағы сақтық қатынастары.Жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыруды ұйымдастыру.

      Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі

        Маңғыстау  Гуманитарлы Техникалық Университеті

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     Реферат

Пәні:Қаржы

Тақырыбы:Нарықтық экономика жағдайындағы сақтық қатынастары.Жалпы  сақтандыру мен өмірді сақтандыруды ұйымдастыру.

 

 

 

                                          Орындаған: ҚР11-1 тобының студенті Дүзелбай Н.

                                           Тексерген: Тузелбаева И.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            Ақтау 2013

 

 

                                               ЖОСПАР

I. Кіріспе.

II.Негізгі бөлім

1.Сақтандыру түсінігі мен мақсаты.

2. Сақтық қатынастары.

3.Өмірді  сақтандыру.

4.Ерікті және міндетті сақтандыру.

III.Қорытынды

IV.Пайдаланылған  әдебиет

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сақтандыру — сақтандыру ұйымдары (сақтандырушылар) мен жеке заңды тұлғалар арасындағы, сондай-ақ сақтандыру ұйымдарының өздерінің арасындағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтық қатынастар. Сақтандыру ерікті және міндетті нысандарда жүзеге асырылады. Ерікті сақтандыру сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы шартқа негізделеді. Ерікті сақтандырудың ортақ шарттарын және оның жүргізілу тәртібін айқындайтын ережелерін сақтандырушы дербес айқындайды. Міндетті сақтандыру заңға сәйкес жүзеге асырылады. 
Сақтандыру объектілеріне Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін мүліктік мүдделер жатады, олар: сақтанушының немесе сақтандырылған тұлғаның өмірімен, денсаулығымен, еңбек етуге қабілеттілігімен, зейнетақымен қамсыздандырылуымен байланысты мүдделер (жеке басты сақтандыру), мүлікті иеленумен, пайдаланумен, билеуменбайланысты мүдделер (мүлікті сақтандыру), сақтанушының жеке адамға немесе жеке тұлғаның мүлкіне келтірген зиянын өтеумен байланысты мүдделері (жауапкершілікті сақтандыру).Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін (қайта сақтандыру мен өзара сақтандырудан басқа) және ҚР резиденттері болып табылатын жеке тұлғалардың мүлкін тек cақтандыру қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғалар ғана сақтандыра алады. 
Қазақстан аумағында сақтандыру алғаш рет Кеңес өкіметі орнағаннан кейін енгізілді. Бұл кезеңде сақтандыру мемлекеттік іске айналды. Сақтандыруды ұйымдастыру мен жүргізудің жаңа нысаны Халкомкеңестің “Мемлекеттік мүлікті сақтандыру туралы” 1921 жылы 6 қазандағы декретімен жүзеге асырылды. Қазақстанда 1926 жылы мемлекеттік сақтандыру ауыл-селода есепке алынған барлық шаруашылықтардың 34%-ын қамтыды. 1929 жылы КСРО ОАК пен Халкомкеңесінің қаулысына сәйкес мемлекеттік және кооперативтік кәсіпорындар мен ұйымдардың мүлкін ерікті сақтандыру міндетті сақтандырумен ауыстырылды, мұның өзі қоғамдастырылған сектордың мүлкін сақтандыруды арзандатып, кеңейтуге және оңайлатуға мүмкіндік берді. Сақтандыру ұжымшарлардың ұйымдық-шаруашылық жағынан нығаюына септігін тигізді. 1930 — 40 жылдары мемлекеттік сақтандыру ісінде елеулі өзгерістер болды.КСРО Халкомкеңесінің 1930 жылғы 6 қазандағы қаулысымен өмірді жеке сақтандырудың ұзақ мерзімді түрлері жойылды. Соғыс жылдары сақтандыру қоры есебінен майдан мұқтажына республика бойынша 677,9 млн. мөлшерінде қаражат тартылды. Соғыстан кейінгі жылдар мемлекеттік сақтандырудың барлық түрлерінің тұрақты өсуімен сипатталады. Қазіргі кезде (2004) сақтандыру төлемдері 4,2 млрд. теңгені құрайды, мұның өзі жалпы сақтандыру сыйақысының 14% ы.

Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндірістік үдерістерді  қоғамдық және ұжымдық қорғау болып  табылады. Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер (ерекшеліктер) оған тән  болып келеді:

• 1) қатынастардың ықтималдық сипаты;
• 2) қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген аукымда мемлекеттік, өңірлік деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке адам деңгейінде).

Сақтандыру  категориясының қаржылық кагегориямен ортақ өзгеше белгілері бар:

• сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
• сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
• оның іс-әрекеті ақшалай қорларды жасап, пайдаланумен қосарланып отырады;
• сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
• ақшалай қорларды жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық жағдайда бола бермейді (қатынастардың баламасыздығы).

Сақтандыру  шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің субъекті болып келетіндіктен  сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының құрамды бөлігі болып табылады, қалған барлық жағдайларда сақтық ісін (қызметті, бизнесті) экономикалық жүйе шеңберіндегі айрықша сақтанушы немесе оның қайта бөлу үдерістерін жүзеге асыратын арнаулы қаржы-кредит институты ретінде қарауға болады.

Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде. Демек, сақтандыруды қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке және заңи тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық залалды төлеу үшін мақсатты ақшалай қорларды құру және пайдалану жөніндегі қайта бөлгіштік қатынастардың айрықша сферасы деп қараған жөн.

Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық арналымының көрінісі ретінде  оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау  функциялары сай келеді.

Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлгіштік функция ретінде көрінуі. Сақтандыру кезінде қоғамдық өндіріс үдерісінде белгілі бір қауіп-қатердің болуымен байланысты ақшалай қайта бөлгіштік қатынастар пайда болады. Бөлу функциясы алдын алу функциясы, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен сақтық жағдайының болу мүмкіндігін жоюға бүгіледі, яғни иіп әкелінеді. Жеке басты сақтандыруда бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функциясына бүгіледі (иіледі).

Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың нақты қатынастарында көрінеді.

Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандыру экономикалық категориясын сипаттау үшін тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені сақтық тәуекелі сақтандырудың  негізгі арналымымен - қолайсыз оқиғалардан  болған залалдың орнын толтырумен байланысты.

Сақтық  қатынастарының бір бөлігінін салыстырмалы жалпы бағыттылығы мен (кең арналымдағы  резервтік қорларды пайдалана отырып) қоғамдық қорғаудың жүйесі арқылы тиісті ақшалай қаражаттардың арналымы болады. Бұл қатынастар мен қорлар байланған және жалпыұлттық сипаты бар төтенше уақиғаларды ескертуге  және жоюға бағытталған. Мұндай жағдайларда  тұрақты жұмыс істейтін қорлардан  басқа (жалпымемлекеттік материалдық  резервтерден, Үкіметтің резервтік  қорларынан) кәсіпорындардың, ұйымдардың, халықтың еріктіқайырымдылықтары есебінен қосымша қаражаттар жұмылдырылуы мүмкін. Бұл қорлар халыққа, өндіріс пен инфрақұрылымның объектілерін жаңғыртуға, экологиялық тепе-теңдікті қалпына келтіру жөніндегі шараларды жүзеге асыруға келтірілген залалды өтеуге пайдаланылады.

Қатынастардың екінші бөлігінің біршама тар  арналымдағы қорларды - әлеуметтік сақтандыру меи әлеуметтік қамсыздандыру қорын жасап, пайдалана отырып, азаматтардың әлеуметтік жағдайын қорғауға бағыттылығы болады. Бұл қатынастардың іс-әрекеті халықты әлеуметтік қорғаудың қажеттігімен байланысы.

Үшінші  бөлік қатынастардың тұйық аясын  пайдалана отырып және олардың осы  жиынтығы шегінде бұл қатынастардың  баламалылығына жете отырып, адамдардың денсаулығы мен әл-ауқатын, олардың  мүлкін, сонымен бірге шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүлкін сақтық қорғау жөніндегі қатынастар болып  табылады. Бұл - азаматтардың мүлкін және жеке басын сақтандыру және шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін мүліктік сақтандыру.

Сақтандырудың жалпы жүйесінің салыстырмалы дербес бөлігі медициналық сақтандыру болып  табылады.

Сақтандыру  кезінде сақтық резервтері мен қорларын қалыптастырудың екі негізгі  әдісі қолданылады, олар: бюджеттік және сақтық әдістері.

Қаржыларды  қалыптастырудың бюджеттік әдісі бюджеттердің қаражаттарын, яғни бүкіл қоғамның қаражаттарын пайдалануды болжайды.

Сақтық әдісі қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың жарналары есебінен жасауды алдын ала қарастырады; жарналардың мөлшері және оларды төлеудің тәртібі сақтандырудың түріне қарай немесе заңмен не сақтық қатынастарының қатысушылары арасындағы арнайы келісімшартпен анықталады.

Сақтық  қатынастарының бірінші бөлігінде - қоғамдық қорғауда бюджеттік әдіс пайдаланылады, екінші бөлікте - әлеуметтік сақтандыруда - қос әдіс, үшінші бөлікте - мүліктік және жеке басты сақтандыруда тек сақтық әдісі пайдаланылады.

Сақтық  қорлары сақтандырушының оперативтік-ұйымдық  басқаруында болады. Сақтық қорлары  сақтандыруда қатысушы тараптардың  сақтық мүдделерімен қамтамасыз етілген. сақтық қорларының басқа қорлардан  ерекшелігі: олар алдын ала тұтыну қорларына да, жинақтау қорларына  да жатпайды. Ол - табыс ретінде тұтынылмайтын  және қорлануға міндетті қызмет етпейтін табыстардың бірден-бір бөлігі. Іс жүзінде ол қорлану қоры болып  қызмет ете ме немесе тек ұдайы  өндірістік кемістіктерді жаба ма - жағдайға байланысты болады. Сақтық қорлары  ұлттық шаруашылықтағы сан алуан  көлденең үйлесімсіздікдерді ескертуге  арналған қоғамның резервтік қорларының анағұрлым кең жүйесінің қажетті  құрамды бөлігі болып табылады. Сақтық қор сақтық төлемдері деп аталатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің және халықтың жарналары есебінен құрылады.

Сақтық  жүйесі ел экономикасының сенімді әрі  орнықты дамуына, халықты әлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша негіз жасауға, азаматтар мен шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүлкін сақтандыруға ықпал етуге тиіс. Сақтандыру мәселесі, медициналық сақтандыруды қоса алғанда, әлеуметтік қамсыздандырудын проблемаларына тікелей қатысты.

Сақтандыру  табыс (пайда) түсіру мақсатымен коммерцияның шектес сфераларына қаражаттарды инвестициялау жөніндегі сақтық ұйымдарының қызметі сақтық ісі ретінде болады. «сақтық қызметі туралы» заңға сәйкес сақтандыру деп сақтық ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық төлемі арқылы сақтандыру келісімшартында белгіленген сақтық жағдайы немесе өзге оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңи тұлғалардың заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешенін айтады.

Сақтандыру  үдерісі сақтандыру келісімшарты негізінде  не өзара сақтандыру қоғамына мүшелік  негізінде жүзеге асырылады.

Сақтандыру  келісімшарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтық сыйақыларын төлеуге  міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтық жағдайы пайда болған кезде  сақтанушыға немесе оның пайдасына  келісімшарт жасалған өзге де тұлғаға (пайда алушыға) келісімшартта белгіленген  соманың (сақтық сомасының) шегінде  сақтық, өтемін төлеуге міндеттенеді.

Сақтық ісі және сақтық қызмет, Сақтық төлемдеріне кепілдік беру қоры - сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру (қайта сақтандыру) келісімшарттарын жасау мен орындауға байланысты Қазақстан Республикасы заңнамаларының талаптарына сәйкес уәкілеіті органның лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын қызмет.

Сыныптаудың критерийлері сақтандырушылар санаттары, сақтық жауапкершілігінің көлемі және сақтандыруды ұйымдастырудың заңмен белгіленген  тәртібі ескерілген сақтандыру объектілеріндегі айырмашылықтар болып табылады.

Сақтық  ісін және сақтық қызметін, Сақтық төлемдеріне  кепілдік беру қорын ұйымдастыру  және мемлекеттік реттеу мен лицензиялауды  жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптарға және түрлерге бөлінеді. Сақтық ұйымының сақтық ісі және сақтық қызметі  «өмірді сақтандыру» саласы және «жалпы сақтандыру» саласы бойынша  жүзеге асырылады.

«Өмірді сақтандыру» саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай сыныптарды кіріктіреді:

• өмірді сақтандыру;
• аннуитеттік сақтандыру;
• өмірде белгілі бір оқиғаның басталуынан сақтандыру;
• сақтандырушының инвестициялық табысын сақтанушының қатысуымен өмірді сақтандыру.

Өмірді сақтандыру - азаматтардың өмірін, денсаулығын, еңбек қабілеттілігін және жеке басына байланысты өзге мүдделерін залалдан қорғаудың нысаны, ол жеке басты сақтандыру және әлеуметтік сақтандыру қызметтерінің көмегімен жүзеге асады.

Өмірді  сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі біткенге дейін не сақтандыру келісімшартында  белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтық төлемді жүзеге асыруды көздейтін жеке басты  сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып  табылады.

Өмірді  сақтандырудың сан алуан түрлері  бар: өмірді аралас сақтандыру, балаларды  сақтандыру, некені сақтандыру, шаруашылық жүргізуші субъектілер есебінен олардың жұмыскерлерін сақтандыру, әуе, темір жол, теңіз, ішкі су және облысаралық, халықаралық автомобиль көлігінің  жолаушыларын сақтандыру және т.с.с.

Өмірді  сақтандырудың аталған түрлері  жолаушыларды сақтандырудан басқасы ерікті нысанда жүргізіледі. Міндетті нысанда сондай-ақ көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін, әскери қызметшілердің жеке құрамы, ішкі істер органдарының, ұлттық қауіпсіздік, салық службасы жұмыскерлері сақтандырылады.

Аннуитеттік сақтандыру - сақтандырылушы белгілі бір жасқа жеткен, еңбек қабілетін (жасына байланысты, мүгедектігіне байланысты, науқастығына байланысты) жоғалтқан, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған жағдайларда немесе сақтандырылушының жеке табыстарының кемуіне немесе одан айырылуына әкеліп соққан өзге жағдайлардазейнетақы немесе рента түрінде келісімшартта белгіленген мерзім ішінде немесе өмір бойы кезең-кезеңімен сақтық төлемдерін жүзеге асыру көзделетін жинақтаушы сақтандыру түрлерінің жиынтығы. Аннуитеттік сақтандыру келісімшарттары бойынша кезең-кезеңімен сақтық төлемдерді жүзеге асыру жағдайы сақтық төлемдердің мөлшерін айқындаумен, нақтылаумен және растаумен байланысты емес.