Нобель сыйлығы – әлемдегі ең беделді сыйлық

Нобель сыйлығы  – әлемдегі ең беделді сыйлық.

Нобель сыйлығы – әлемдегі ең беделді сый. Нобель сыйлықтары  (шведше:Nobelpriset, ағылш. Nobel Prize) — жыл сайын әйгілі ғылыми зерттеу, революциялық жаңалықтар немесе мәдениет не қоғам дамуына зор үлес қосатын жұмыстар үшін берілетін халықаралық сыйлықтардың ішіндегі ең танымалдарының бірі.

1895 жылы құрылған және  келесі бес бағыттың өкілдеріне  сыйлық беруді қарастыратын Альфред  Нобельдің өсиетнамасына сәйкес  құрылған:

• әдебиет
• физика
• химия
• физиология және медицина

бүкіл әлемде бейбітшілік жасауға іс-әрекет.

Қазіргі уақытта Нобель сыйлығының шамасы 10 млн (шамамен 1,05 млн евро немесе 1,5 млн $) швед кронын құрайды.

1900 жылы Нобель қоры  жасалды – бастапқы капиталы 31 млн швед кронынан тұратын  дербес, тәуелсіз, мемлекеттік емес  ұйым. 1969 жылдан бастап Швед банкінің ынтасымен экономика бойынша да сыйлық сыйланатын болды. Одан кейін Нобель қоры номинация санын арттырмауды шешті.

Жыл сайын адам іс-әрекетінің келесі салалар бойынша жеткен жетістіктері үшін Нобель сыйлығы беріледі: Физика – 1901 жылдан бастап, Швеция Химия – 1901 жылдан бастап, Швеция Медицина және физиология – 1901 жылдан бастап, Швеция Экономика – 1969 жылдан бастап, Швеция Әдебиет – 1901 жылдан бастап, Швеция Әлемді қорғау – 1901 жылдан бастап.Ғылымның көптеген салалары нобель сыйлығымен “қамтылмай” қалды. Нобель сыйлығының беделді және танымалдығына сәйкес, басқа салаларда ең беделді марапаттауды бейресми түрде Нобельдік деп атайды.

Экономика.

Бейресми түрде бұлай  Альфред Нобельдің құрметіне  Швеция Банкінің экономикалық ғылымдағы  сыйлықтарын атайды. Экономика саласы бойынша ең беделді сыйлық болып табылады. Нобель сыйлығымен марапаттау салтанаттарында берілетін басқа сыйлықтардан ерекшелігі, бұл сыйлыққа қаржы Альфред Нобельдің мұрасынан бөлінбейді, оның өсиетнамасында экономика аталған жоқ. Сондықтан, бұл сыйлықты “шынайы нобельдік” деп санау дискуссиялық сұрақ болып табылады. Бұл сыйлық 1969 жылы Швед Банкімен оның 300-жылдығына орай қабылданды. Экономика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты 12 қазанда жарияланады; барлық сыйлықты беру салтанаты Стокгольмде жыл сайын 10 желтоқсанда өтеді.

Нобель өсиетнамасы бойынша  сыйлық берілетін жылы болған жаңалықтар, жетістіктер үшін сыйлық берілуі  керек болған. Бұл іс жүзінде сақталмайды.

 Рагнар Фриш 1969 жылдың Нобель лауреаты. (1895-1973)

Норвегиялық экономист Рагнар Антон Киттил Фриш Осло қаласында  дүниеге келген. Ол Антон Фриш пен  Рагна Фредирик Фриштин ұлы болған. Көптеген Фриш әулетінің отбасылары зергер, алтын мен күміспен жұмыс істеген. Және Рагнар осы кәсіпті атақты фирмада « Давид Андерсен»  - да оқып, 1920 жылы алтын кәсіпқойы құқығын алады. Және де Осло университетін де, экономист мамандығы бойынша оқиды.Бұл мамандықты таңдау себебі, «ең жеңіл,әрі тез оқу курсы» дейді. 1919 жылы Норвегиядан Францияға аспирантура оқуға барады. 1925 жылы Осло қаласына экономика көмекші – профессор ретінде келеді. 1926 жылы математикалық статистика бойынша диссертациясын аяқтағаннан кейін докторлық деңгейін алады. 1928 жылы адъюнк – профессоры болады, ал 1931 жылы социалдық эконом  профессоры және де Экономикалық университеттің зерттеу бөлімінің директоры болып тағайындалады.

 Фриш экономикадағы  жаңа бастауларды өзінің бірінші маңызды жұмысында-ақ алдыға шығаруға ұмтылған. Оның 1926 жылы шығарылған  «таза экономикалық ғылым мәселесі» бабында жаңа теориялық қолданушы сұранысына мағына берді. Оның теориясы  математикалық нәтиженің азғантай аксиом санынан құралған.Оның пайымдауынша, тұтынушы шын мәнісінде пайданы барынша көбейтеді, ал пайдалы функция белгілі бір нақты математикалық сапаны игереді.

Фриш «экономентрика»  терминің экономикалық теорияда математиканың  қолданылуын және эмпирикалық зерттеу  үшін енгізген. Ол 1930 жылы Эконометрикалық қауым калыптастыруға біршама күш жасады. Оған халықаралық ассоциация  статист-экономисттердің математикалық метод қолданатындар жатады. 30 жыл шамасында ол осы «Экономентрика» қауымында журнал редакторы болып жұмыс істеген.

Фриш 30 жылдардағы Ұлы депрессия кезінде кең ауқымды мәеселег көңіл бөлген. Бұл мәселе Мемлекеттік экономика жағдайында көрінген. Бұл оның жаңа зерттеуі,1933 жылы жария болған классикалық түсіндіру бабы « Тарату мәселесі және динамикалық экономикадағы импулсь мәселесі». Оның ішінде бірнеше жаңа жағдайлар болған, ары қарай экономикалық цикл анализін жалғастыру үшін енгізілген салым, оған қоса алғашқы рет «Микроэкономика» және «Макроэкономика»  терминдерінің қолданылуы. Сонымен қатар, Фриштің бабында ұлттық кіріс есептеу жүйесі болған.

1965 жылы Фриш Осло университетінен зейнетақыға кеткенімен,ол өзінің зерттеулерін экономика саласындағы теория мен практиканы жалғастырған.

1969 жылы экономист- лауреаттары Фриш пен Ян Тинберген бірінші болып экономикада «Динамикалық модельді экономикалық процесс анилизінде құрып қолданғаны» үшін Нобель сыйлығын алады. Нобель премиясынан өзге, Фриш Шумпетер Гарворд университетінің премиясын алды.

Милтон Фридман 1976 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты.

 

Милтон Фридман – америкалық экономист, 1976 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты «талдау маңындағы қолдану дәрежесі, ақшалай айналдыру тарихи және теңгелік теорияны қалыптастыру,сонымен қатар экономикалық  тұрақтылық политикасында практикалық қиындықтарды көрсеткіні үшін» атанды.

Милтон Фидман 1912 жылдың 31 шілдесінде Нью-Йорк аймағында Бруклинда дүниеге келген. Рутгерлік және Чикагалық университетті тәмамдаған. 1932 жылы экономика мен математикадан бакалавр болды. Гомер Джонстың көмегімен ол алғаш рет экономика бойынша дипломдық жұмысын жазады. 1933 жылы магистр деңгейін алады.

1940 жылы Кузнец және Фридман бірегей зерттеулерін «жекеменшік практиканың тәуелсіз кірісі»жазып бітіреді. Осыдан кейін Фридман  докторлық диссертацияның  негізі болады.

Колумбия университетінің  философия докторы. 1967 жылғы Америкалық экономикалық ассоциацияның президенті.

Фридман біртіңдеп ақша –  кредит саясатынан, бәрі жетектеп жүретін  циклдік тербелістерге мүлдем бас  тартуға кеңес береді және тұрақты  көбейтуді ақша массасын ұстап тұру тактикасын қолдану қажет дейді. «Құрама штаттардың Ақша тарихы»  жұмысында Фридман мен Анна Шварц  экономикалық цикдердегі ақшаның рөлін  талдады, жекелікте, Ұлы тежелуді мерзімде.Алайда Фридман эконо өзінің негізгі  жетістігі ретінде экономикалық теорияда «тұтынушы функциясының  теориясы, адамның мінез – құлығында  қанша ұзақ мерзімді болса, сонша  ағымдағы табысы емес екенін ескергенін бекіткенін» санайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Гари Стэнли Беккер 1992 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты.

 

Гари Стэнли Беккер – америкалық экономист.

1992 жылдың Нобель сыйлығының лауреаты «микроэкономикалық талдауда адамгершілік мінез – құлық және әрекеттесудің аспектілері, нарықтық емес мінез – құлықты қоса бір қатарға саланың таралуы».

 

Принстонда бакалавр дәрежесін  1951 жылы,Чикаго университетінде дәрігердің дәрежесін 1955 жылы алды. 1957 ден 1968 жылдарға дейін Колумбия университетінде жұмыс істеді, кейін Чикаго университетіне қайтады. 1987 жылдың Америкалық ассоциациясының президенті.  

 

Беккер өз талдауында адамгершілік мінез – құлық туралы ұсыныстардан тиімді және орынды, сонымен қоса сиректік, баға, баламалы шығындар және т.б. адам өмірінің түрлі аспектілеріне және басқа әлеуметтік тәртіптерді жүргізуде  дәстүр бойынша болатын ұғымдарды  қолданып шығарған. Бұл сипаттама  басқа келесі зерттеулерге негіз  болды.

 

Адам капиталы – бұл  әр қорда болатын білімдер,дағдылар,себептер. Оған инвестиция бола алады: кәсіби тәжірибенің  жинағы,деңсаулықтың қорғауы, географиялық қозғалғыштық, ақпаратты іздестіру.

 

Беккер біріншіэкономикалық  тиімділіктің есептеудің  статистикалық  білімін іске асырды. Мысалы, өмірлік  еңбек ақыларынан жоғары білімнен табысын  анықтау үшін, өмірлік еңбек ақыларын шегерді. Үйренудің шығыны, (оқу ақысы, жатақхана және тағы басқалар) тікелей  шығындармен қатар, бас элементті  сапада бұл «айрылып қалған еңбек  ақылар», онда оқудың жылдарында оқушы  қоса алынбаған табыс бар. Жоғалтылған  еңбек ақылар жанды зат бойымен  үйрену жұмсаған оқушыларды уақыттың құндылығы өлшейді, және оның қолданылуының  баламалары шығындарымен болып табылады. Оқуға салуларынан серпу анықталып, бұл шығындарға табыстар қатынасын, Бекке 12-14% жылғы пайда да цифрды алды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Томас Сарджент 2011 жылғы Нобель сыйлығының лауреаты.

Томас Джон Сарджент 1943 жылы 19 шілдеде Пасаденде дүниеге келген.

1964 жылы Беркли университетінде бакалавр деңгейін алады, ал 1968 жылы Гарвард университетінде филисофия доктор деңгейін алады. 1967 мен 1968 жылдары Карнеги Технологиялық институтта ғылыми қызметкер болады. 1970 жылдың қаңтар айынан 1971 жылдың маусымына дейін Пенсильвания университетінің экономиканың адъюнк – профессоры.  1971 -1987 жылдары Сарджент Миннесоты университетінде дәріс берді. Экономиканың шақырылған лекторын сапада 1981 жылдын қыркүйектен  1982 жылдың маусымына дейін Гарвард университетінде жұмыс істеді. 1985 жылдың тамыз айынан 1987 жылдың наурызына дейін Гуверовском институтында дәрістермен шығып тұрды және де Стенфорд университетінде. 1987 жылдың наурызынан бастап – Стенфорд институты және Гуверовска университетінде аға ғылыми қызметкер болады. 1991 мен 1981 жылдар Чикаго университетінің экономикасының профессоры. 1998 – 2002 жылдар – Стенфорд университетінің экономикасының профессоры.

Американдық академи және Ұлттық академияның  ғылымдарының мүшесі.

1971 мен 1981 жылдары Миннеаполистың Федералды резервтегі оңқасының кеңесші.

Сарджент Томас классикалық  макроэкономика «жаңа» жасаушылардың  бірлері болып табылады.

Экономисттің негізгі  жұмыстарының арасында: «Тиімді кұтулер  және эконометрикалық тәжірибе ісі»;Люнквистом Ларсы бар авторлар бірлесуінде  «Рекурсия макроэкономикалық теориясы» .

Сарджент Томасқа Кристофер  Симсоммен бірге  2011 жылдың 11 қазанында «макроэкономикада себептер және күтулерді эмпирикалық зерттеулері үшін» экономика бойымен нобель сыйлығы үкім шығарды.