«Тұлға» әлеуметтануының мәні

Құндылықты бағыттар жеке адамның әлуметтік ұстанымы бола отырып, оның мінез-құлқын реттейді. Әлуметтік  ұстамдар – бұл жеке адамның әлуметтік  белгілі әрекеті нысанына сәйкес әрекет етуі. Құндылықтық бағыттар жоғары деңгейдегі әлуметтік ұстанымдар бола отырып, жеке адамның өмір сүру жағдайымен, құндылықтарымен, индивдтің  жеке әлуметтік объектке және жағдайға деген ұстанамдарымен, жеке іс-әрекеттің  реттейтіндігімен ерекшеленеді. Құндылықты бағыттар жеке адамның негізгі әлуметтік  мүдделерін көздеп, оның қызметінің стратегиялық бағытын анықтайды. Құндылықты бағыттар индивидтің өмірлік позициясы, оның көзқарасы, адамгершілік қағидалары түрінде  болады.

Адамға жеке адам қызметін атқару бір жағынан аурытпалық туғызса, екінші жағынан – бұл бақыт. Ауртпалық  болады, себебі, әлеуметтік қызметтерді  орындау оңай емес. Мысалға, жауапкершілік  қызметін алайық. Қайсібір әлеуметтік қауымдастықтың мүшесі бола тұрып жеке адамның бұл функцияны орындамауы мүмкін емес. Ол дегеніміз, индивидтің арасында байланыс орнату, және екі жақты міндеттер қабылдау. Басқаға деген жауапкершілігі бар жеке адам қауымдастықтың өзіне де осы талапты қоюға құқылы. Бірақ жауапты болу адамның көптеген қоғамдық міндеттерді орындауында талап етеді. Соның нәтижесінде өз қызметін, қажеттіліктерін және мүдделерін шектеу.талаптарына сай болуға мәжбүр.

Оқыту (білім беру) – әлеуметтендірудің құралы.

Әлеуметтену - қарым-қатынаста  және іс-әрекетте жүзеге асырылатын, индивидтің әлеуметтік тәжірибені белсенді қайталаудың  процесі және меңгеруінің нәтижесі. 
Әлеуметтену - бұл тұлғаның қоғамда өмір қамын дұрыс тәсілмен іске асыруына мүмкіндік беретін білімдердің нормалары мен құндылықтардың белгілі бір жүйесін игеру үрдісі болып табылады.  
«Тұлға болып туылмайды, тұлға болып қалыптасады» (А.Н Леонтьев).  
Мұның басты мағынасы тұлғаны қоғамда қалыптастыруымыз керек. Әлеуметтену динамикалық сипатта болғандықтан тұлға бұл әр қашанда үдеріс, бұл үнемі қалыптасу.  
Әлеуметтенудің мәні мына процестерінің қиылысуында ашып көрсетіледі: бейімделу, интеграция, өзін-өзі дамытуы, өзін - өзі жүзеге асыруы.  
Жеке тұлғаны әлеуметтендіру арқылы тәрбие бағыттарының 
Әлеуметтендірудің жетекші және анықтаушы бастауы – тәрбиелеу. Тұлғаны әлеуметтендірудің педагогикалық негіздері бала жасының психологиялық ерекшеліктерімен тығыз байланысты болуға тиіс. Оқушылардың дербестігімен белсенділігін олардың еңбекке, өздеріне, қоршаған ортаға деген құндылық қатынастарын дамыту, оқытумен тәрбиелеу процесінде жүзеге асыру арқылы қалыптастыруға болады. 

Демек білім беру адамның  дүниені тану процессін қалыптастыру арқылы жүйелі біліммен іс-әрекет тәсілдерін игеру, дағды, іскерлік, сезім және ақылын дамыту жеке тұлғаны қалыптастыру нәтижесі.

Тұлға- әлеуметтендірудің желісі.

Тұлға тек қана әлеуметтік-қоғамдық қатынастардың жемісі ғана емес, сонымен  қатар әлеуметік іс-әрекеттердің маңызды субъектісі де болып саналады. Бұл іс-әрекет, қызмет қоғамның барлық салаларында әрдайым көрініп  отырады. Мысалы, экономикада, саясатта, рухани өмірде. Көрнекті неміс әлеуметтанушысы  Марк Вебер әрбір адам өзінің іс-әрекетіне  белгілі бір мән, мағына береді деп  атап көрсеткен. Олар осыларды өмірде қолданады. Одан әрі саналы адамның  әлеуметтік іс-қимылы, әрекеті, қызметі  өзінше жеке дара бағытталып, өмір сүре алмайды, ол әр уақытта басқа адамдарға  бағытталады. Вебер осындай іс-әрекеттің  біреуге бағытталуын, нысаналануын тосу, күту, үміт ету (ожидание) дейді. Мұнсыз ешқандай іс-әрекет, қимыл әлеуметтік болып саналмайды. Мындай әлеуметтік іс-қимылдың алуан түрлері болады. Олардың ең бастысы мақсатқа сәйкес келетін іс-әрекет (целенаправленное действие). Бұл мақсатқа сәйкес келетін іс-әрекет тұлғаның ойлаған мақсатына жетуі үшін қолданылады.

Бұл жолда тұлға өзіне сәйкес қажетті құралдарды пайдаланады. Вебердің пікірінше, мақсатқа сәйкес келетін іс-әрекет, қимыл негізгі идеалдық топ болып саналады. Ал, саналы емес іс-әрекеттің салдары әруақытта қалыптасқан нормадан ауытқуға (девиацияға) әкеледі. Әлеуметтік іс-әрекеттің, парасаттылығы, ақылға жеңдірушілігі – тарихи процестің басты бағыты.

Тұлғаның әлеуметік  қызметі деп, адамның өмірді өзінше игеріп, меңгеруі және адамның өзінің қоғамдық қатынастарды, құбылыс, процестерді өзгертуші субъект ретінде дамып, жетілдіруін айтады.

Қорытынды

Адам баласы материалдық  және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп отырған  қоғамның, ұжымның, ұлттың, рудық мүшесі ретінде өзіндік ақыл-парасатымен, жеке бастың өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырысады. Қоғам мүшелерінің бәріне ортақ біркелкі мінез-құлықтың, қасиеттің  болуы мүмкін емес. Әр адам өзінше жеке тұлға.Жеке тұлғаның ерекшелігі дегеніміз  — оның өзіне тән мінез-құлғындағы, іс-әрекетіндегі, көзқарасындағы ерекшелігімен  даралануы.

Жеке тұлғаның даму мен  қалыптасу мәселесінің көп ғасырлық тарихы бар. Жеке тұлғаның қалыптасуының  факторлары туралы идеялар келесі дәуірлердің  прогрессивті философиялық және психологиялық-педагогикалық  пікірлерінде өз жалғасын тапқан (Э. Роттердамский, А.ЯКоменский, К.А.Гельвеций, Д. Дидро, А.Дистерверг, Л.Д. Ушинский, В.Г. Белинский, Н.Г.Чернышевский, К.Маркс, Ф.Эигельс, З.Фрейд, Д.Дью, Э. Торндайк, Н.К.Крупская, Б.Б. Блоиский, А.С. Макаренко, Л.С. Выготский, Э.И. Моносзон, Л.И. Божович, С.Л. Рубинштейн, В.В. Давыдов т.б.). 
Жеке тұлғаның дамуы дегеніміз оның қасиеттері мен сапасындағы сандық өзгерістер процесі. Тұлғаның дамуы дегеніміз - адамның анатомиялық, физиологиялық жетілуіндегі, оның жүйке жүйесі мен психикасының дамуындағы, сондай-ақ танымдық және шығармашылық іс-әрекетіндегі, оның дүниетанымы, өнегелілігі, қоғамдық саяси көзқарастары мен сенімдерінің кеңеюіндегі орын алатын сандық және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысы.

Қорыта айтқанда әлеуметтендіру - қарым-қатынас жасай білетін, өмірлік  мақсатына жете білетін, өмірлік  және адамгершілік құндылықтарды ұстанатын, өзінің қажеттілігі мен қызығушылықтарын қоғам талаптарына сәйкес шектей білетін тұлғаның қалыптасуы. 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Әлеуметтану, Оқу құралы, Д.С.Орынбекова. Алматы 2010.
2. Тұрғынбаев Ә.Х.Социология. Алматы 2001.
3. Шәмшәтұлы И, Дәкенов М, Дәуіт Д, Күнхожаев Н. Әлеуметтану. Алматы 1999.
4. Интернет желісі, www.google.kz