Спартыўны рэпартаж на тэлебачынні: моўныя асаблівасці

Паслядоўнасць дзеянняў гульцоў перадаецца пры дапамозе ваенных метафар (як абазначэнне ваенных дзеянняў): “перайсці на чакальную тактыку, пайшлі ў атаку, перакрылі тылы.“Такім чынам, футбольны або хакейны матч паўстае ў вачах заўзятара як бітва.

Распаўсюджанасць ваеннай метафары ў спартыўным дыскурсе звязана з тым, што вайна займае значнае месца ў жыцці людзей, народаў, нясе гістарычную місію. Выкарыстанне дадзенай тэматыкі дазваляе аўтарам спартыўных артыкулаў перадаць драматызм барацьбы, напал запалу, які існуе на спаборніцкай пляцоўцы. Вылучаецца шэраг ўстойлівых ваенных метафар, некаторыя з якіх перайшлі ў разрад спартыўных тэрмінаў і страцілі эмацыйна-ўздзейнічаю сілу. Пры выкарыстанні дадзеных метафар акцэнтуецца не разбуральная сутнасць вайны, а вастрыня спартыўнай барацьбы і значнасць спартыўнай перамогі, што ў канчатковым рахунку спрыяе фарміраванню станоўчай ацэнкі спорту.

Сродкам рэпрэзентацыі палітычнага стэрэатыпу з'яўляецца метанімія на базе дзяржаўнай сімволікі, якая дазваляе падкрэсліць значнасць спорту на дзяржаўным узроўні. Для абазначэння каманды нярэдка выкарыстоўваюцца колер і афіцыйная сімволіка краіны. Так падкрэсліваецца роля каманды як прадстаўніка дзяржавы.

Гаворачы аб падобным метанімічным пераносе, неабходна адзначыць, што корпус прыкладаў дастаткова абмежаваны, так як для метанімічнай намінацыі прадмета ў тэксце спартыўнага дыскурсу абавязковай умовай з'яўляецца наяўнасць пэўных фонавых ведаў у аўдыторыі і адзіны магчымы варыянт яе тлумачэння. Напрыклад, унікальным знакам Канады з'яўляецца кляновы ліст, аранжавы колер заўсёды асацыюецца з прадстаўнікамі Нідэрландаў, а зорна-паласатымі называюць толькі спартсменаў з ЗША.

У асобных прыкладах няцяжка ўгледзець наяўнасць перыфразы - абароту, які складаецца ў замене назвы прадмета або з'явы апісаннем яго істотных прыкмет або указаннем на яго характэрныя рысы. У спартыўных каментарах адзначым: “Прыхільнікаў гульні з аранжавым мячом чакае самае сапраўднае свята”, дзе пад гульнёй з аранжавым мячом схаваная спартыўная гульня баскетбол (звыклы для баскетбольнага мяча колер - аранжавы).

Для перыфраза характэрныя наступныя функцыі ў тэксце: 
• выкарыстанне пры паўторнай намінацыі; 
• дэкаратыўная; 
• гульнявая; 
• змякчэння, непрамога наймення, зашыфроўкі. 

У тэкстах спартыўнага дыскурсу перыфраза выкарыстоўваецца для пазбягання лексічнага паўтору, а таксама выконвае, на наш погляд, гульнявую функцыю.

Разам з метафарай ў спартыўным дыскурсе шырока выкарыстоўваецца сінекдаха, звязаная з пераасэнсаваннем агульнаўжывальнай лексікі. У тэкстах спартыўных аглядаў і каментараў часта сустракаецца сінекдаха, звязаная з пераносам колеру формы гульцоў на саміх гульцоў. Прыклады такой сінекдахі: Першая палова чацвёртай чвэрці прайшла пад дыктоўку «бела-блакітных», дзе бела-блакітныя - гульцы футбольнай каманды «Дынама», асноўнымі колерамі формы якіх з'яўляюцца белы і блакітны; Сербскі настаўнік растаўся з «чырвона-сінімі», дзе чырвона-сінія - гульцы футбольнай каманды ЦСКА, асноўнымі колерамі формы якіх з'яўляюцца чырвоны і сіні.

У спартыўных тэкстах таксама адзначым перанос мноства на элемент у назвах каманд; канкрэтныя асобы заменьваецца назвай  каманды: «Юлаевцы» цалкам прыйшлі ў сябе пасля серыі паражэнняў, дзе «юлаевцы» - гульцы хакейнага клуба «Салават Юлаеў». У дадзеным прыкладзе ажыццёўлена замена: удзельнікі каманды - назва. У наступных прыкладах знаходзім аналагічную сінекдаху: «Віцязь» з мінімальнай перавагай абыграў «Спартак», дзе «Віцязь», «Спартак» - назвы футбольных каманд.

Іншы немалаважнай асаблівасцю спартыўнага дыскурсу з'яўляецца ўжыванне жаргоннай лексікі. "Жаргон" (ад фр. Jargon) - гаворка адносна адкрытай сацыяльнай ці прафесійнай групы, якая адрозніваецца ад літаратурнай мовы асаблівым складам слоў і выразаў. Гэта ўмоўная мова, зразумела толькі ў пэўным асяроддзі, у ім шмат штучных, часам умоўных слоў і выразаў. 
У кожным відзе спорта існуе свой ​​слэнг. Некаторыя словазлучэнні з мовы спартсменаў людзям неазнаёмленым здаюцца малазразумелымі, а часам - і зусім недарэчнымі. 
Напрыклад, калі гандбаліст «​​б'е па вушах», гэта не значыць, што ён мае намер нанесці камусьці цялесныя пашкоджанні. Проста, выконваючы кідок па варотах, гулец накіроўвае мяч над галавой галкіпера, у так званую «мёртвую зону», дзе дастаць скураны снарад даволі цяжка. 
У канькабежцаў ёсць выраз «спрацаваць у спіну». Гэта азначае для канькабежца, што на прамой неабходна як мага бліжэй прыбудавацца да наперадзе які ішоў спартсмену. Тады, за кошт меншага супраціву паветра, удасца набраць максімальную хуткасць.

Адным з самых відовішчных  элементаў баскетбола з'яўляецца блок-шот. Знайшоўшы момант, абаронца паспявае выскачыць і ў палёце накрыць  мяч, які ляціць у кола. У рускамоўным  варыянце гэты прыём даўно ўжо  ахрысцілі словам "гаршчок". Але  яшчэ больш каштоўным сярод баскетбалістаў лічыцца «гаршчок з вечкам». Так  кажуць, калі мяч у выніку застаецца  ў руках у абаронцы. 
У працу хакейнага абаронцы ўваходзіць абавязак «чысціць пятачок» - корпусам выштурхоўваць супернікаў з зоны перад варотамі. 
На Чэмпіянаце свету па біятлоне ў Альбіны Ахатовой зламалася вінтоўка, і яна не змагла своечасова і дакладна паразіць ўсе мішэні. Для апісання такой сітуацыі біятланістам спатрэбіцца толькі адно слова: «застрэліўся!». 
Такім чынам, пры даследаванні спартыўнага дыскурсу было заўважана выкарыстанне тэрмінаў (слоў і словазлучэнняў), якія характэрныя для спартыўнай сферы; ўжыванне запазычаных слоў; рознафункцыянальнае прыцягненне тропа, што кажа аб яго жывым, дынамічным характары.

 

 

 

 

 

Глава 2. Аналіз рэпартажу

 

У сваёй працы я прааналізаваў некалькі рэпартажаў расійскага каментатара гонак формулы 1з тэлеканала Расія 2 Алексея Папова.

Перш за ўсё я пазначыў некалькі фраз, без якін не абыходзіцца  не адзін рэпатаж:

• Здравствуйте, друзья! С вами Россия 2, голос Формулы 1, в прямом эфире с трассы...
• …очень и очень неплохо.
• …как мы с вами и предполагали.
• …если вы мне позволите такое выражение.
• …в полном составе…
• …так или иначе…
• ...жесточайшее торможение...
• ...очень корректно пропускает...
• ...ух, как опасно!!!...
• Какая борьба!!!

Папоў цалкам атаясамлівае гоншчыкаў з іх машынамі. Таму яго  прамовы зразумелыя толькі прысвечаным. Людзям, якія не захапляцца гонкамі, слухаць  не рэкамендуецца. Бо можна і розумам  звар'яцець, на свае вочы прадставіўшы сабе, што ...

• Комиссары лихорадочно собирают с трассы обломки Фелиппе Массы. (речевая недостаточность пр слово)
• Какие-то аэродинамические части отлетают от Култхарда.
• Шумахер наехал на кусок от Вильнева.
• Кими Райкконен не стал просовывать свой нос в образовавшийся зазор.
• Пока Трулли блуждал по обочине, мимо него, как «Стингер», пронесся Баррикелло.
• Пантано облизывает рельсы безопасности везде, где это возможно.
• Сегодня с утра Дженсон Баттон взял быка за рога и пока его не отпускает.
• Алонсо возвращается, залившись до отказа.
• Рубенс додавил-таки Трулли.
• Фелиппе Масса чуть-чуть поработал газонокосилкой.
• Монтоя обскакал двух жеребцов. Риккардо Зонта совершил пируэт при активной поддержке Пантано.
• Монтойя висит на заднем спойлере у Трулли.
• Масса потерял свое заднее оперение.
• Весь пелотон проехал по Монтойе.
• Мы также видим на Михаэле Шумахере отпечаток чьего-то колеса.
• Пока комиссары собирают обломки Массы...
• Ярно Трулли заезжает в боксы, и механики пытаются поменять ему нос

Зразумела, што змяніць “нос” механікі пыталіся не самаму Ярно Труллі, а яго машыне. І ніякіх абломкаў Феліппе Массы на трасе не было і аэрадынамічных частак ад Култхарда не адлятала. Ва ўсіх гэтых сказах Аляксей Папоў пераносіць ўласцівасці  машын на людзей, тым самым парушае нормы мовы, але робячы сваю гаворку больш жывой і бліжэйшай да гледача.

Аднак пры гэтым ён ён яшчэ ужывая розныя стылістычныя прыёмы. Напрыклад,  у сказе “Сегодня с утра Дженсон Баттон взял быка за рога и пока его не отпускает” выкарыстана вельмі яскравая метафара. Пад фразеалагізмам  “взял быка за рога”  маецца на ўвазе каманда-сапернік Red Bull( у пераводзе з анг. – чырвоны бык). Альбо у сказе “Монтоя обскакал двух жеребцов” дзе жарабцамі названы баліды Scuderia Ferrari.

 У сказе “Пока Трулли блуждал по обочине, мимо него, как «Стингер», пронесся Баррикелло.” выкарыстана параўнанне.

Пэўна не сам Алонсо быў  заліты да адказу, я топліўныя бакі яго баліда – такі “эфеізм наадварот”.

У яго ёсць «фірмовы» прыём: каментуючы дзве розныя сітуацыі, сплесці іх у адзін сказ ...

• Култхард повредил свой передний спойлер… и пока это не удается Хуану-Пабло Монтое.
• Михаэль чуть-чуть притормозил перед шпилькой… и трасса стала очень сырой.
• Кими Райкконен покидает свой болид… и выходит на прогревочный круг.
• Когда Физикелла выйдет на трассу, надо иметь в виду тот факт, что… он на трассу не выйдет.

Гэтым ён парушае логіку усяго высказвання, і часам сказ становіцца зусім не зразумелы. Але  ў не каторых выпадках інфарматыўнасць  зусім не губляецца.

Алексей Папоў стараецца  заўсёды украсіць сваю мову пры вялікай  хуткасці вядзення прамога эфіра, што  нараджае такія выразы:

• Ему помешал очередной приступ усиления дождя.
• Хромали проблемы у «Макларена».

У першым сказе каментатар хоча падкрэсліць нечаканасць і  сілу дажджу, толькі ужывае словы, якія не спалучаюцца паміж сабой па значэнні. Тое ж самаеі з кульгаючымі  праблемамі – значэнні не толькі несуадносяцца, але і даюць адваротны сэнс пры прамым разуменні.

 Выпадкова адбываецца  памылковае выкарыстанне фразеалагізмаў  і слоў:

• Время между пилотами сокращается как на дрожжах. 
• Количество дождей значительно больше в эту эпоху года.

Формула 1 – азін з самых  дынамічных відаў спорта. Змены на трасе адбываюцца маментальна, таму і каментар півінен маланкава  змяніць хуткасць, з якой ён гаворыць, гучнасць голасу, зрабіць патрэбную інтанацыю. У такія моманты эмоцыі зашкаліваюць, таму нават прафесіянал найвышэйшага ўзроўню можа выпадкова зрабіць стылістычную памылку, але гэта робіць яго мову больш жывой. Такія агаворкі часта выражаюць думкі  лепей, чым правільна выстраены сказ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Такім чынам, мастацтва каментатара ўключае ў сябе розныя лінгва-стылістычныя сродкі. Як паказвае аналіз прамовы каментатараў, яны могуць абаперціся як на фанетычныя асаблівасці, так і на марфалагічныя. Аднак найбольш яркім праявай прамовы каментатара з'яўляюцца сродкі лексічнага ўзроўню, якія становяцца крыніцай не толькі індывідуальнага стылю, але і стылістычных памылак.

Структура мовы каментатара, як правіла, варта дзеянням спартсменаў, акрамя сітуацыі «лірычных адступленняў", калі каментавалы распавядае аб дадзеным выглядзе спорту або дадзенай камандзе. У гэтым выпадку ён можа выкарыстоўваць мову найбольш набліжаную да звычайнага інфармацыйнага рэпартажу. У астатніх выпадках каментатары, як і гледачы, закоплены дзеяннем і страчваюць увагу да моўна-стылістычных аспектай сваёй гаврокі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СПІС ЛІТАРАТУРЫ

 

1. Волков А.А. Печатная словесность и массовая коммуникация. М., 2007.

2. Воронков П. Спортивная журналистика как тип.

3. Голуб И.Б. Стилистика русского языка. - М., 1997.

4. Козлова М.М. История журналистики зарубежных стран. - Ульяновск, 1999.

5. Попов Р.В. Русская спортивная терминология: на материале баскетбольной подсистемы. - Дисс. к.ф.н. - Северодвинск, 2003. (Электронный ресурс)

6. Солганик Г.Я. Спорт в зеркале журналистики: (О мастерстве спортивного журналиста): Сб. статей - М., 1989.

7. Пальвелева Л. Спортивный репортаж с выключенным звуком

8. Пинчук А.Ф. Специальная лексика на страницах спортивной печати

9. Язык и литература. - М., 2006.

10. Язык конфликта: тексты массовой информации, особенности языка СМИ. М., 2006.