Dunyo okeanidan foydalanish muammosi

     DUNYO  OKEANLARIDAN                   FOYDALANISH   MUAMMOSI

DUNYO OKEANLARI HAQIDA

 

Insoniyatning yaqin kelajagida katta ahamiyatga ega bo’lishi kutilayotgan tabiiy resurs turlaridan biri Dunyo okeani resurslaridir. U amalda bitmas-tuganmas xazinadir.

Bu xazinaning dastlabki xili dengiz va okean suvining o’zidir. U yer yuzi gidrosferasining 96,5 foizini tashkil qiladi. Dengiz suvlarining eng muhim xususiyatlaridan biri unda D.I. Mendeleyevning elementlar davriy sistemasidagi 75 xil kimyoviy elementning erigan holda mavjudligidir. Shu sababli suvni tabiatning eng muhim minerali deb ham hisoblaydilar.

 

DUNYO OKEANI BOYLIKLARI

 

Dunyo okeani suvida eng ko’p erigan holda uchraydigan boyliklardan biri tuzdir. Qadim zamonlardayoq dengiz suvidan osh tuzi ajratib olishga erishilgan. Xitoy, Yaponiya kabi mamlakatlarda hozir ham tuz olishda dengiz suvidan foydalanishadi. Umuman hozirgi vaqtda dunyo bo’yicha iste’moldagi tuzning 1/3 qismi dengiz suvlaridan olinmoqda. Dengiz suvlarida magniy, oltingugurt, broni, yod, aluminiy, mis, uran, kumush, oltin kabi elementlar mavjud. Ulardan hozirgi paytda magniy, brom kabi elementlar ajratib olinmoqda. Boshqa xildagi yana bir muhim boylik turi Dunyo okeani tagidagi mineral resurslardir. Quruqlikda uchraydigan deyarli barcha turdagi mineral resurslar dengiz va okean sayozliklarida (shelf) ham mavjud

 

DUNYO OKENI FOYDALANISHNING ASOSIY MUAMMOLARI

 

• Dunyo okeani quruqlik (litosfera) va atmosfera bilan uzviy aloqada bo`lgan, alohida hususiyatga ega muhitdir. Dunyo okeanining ifloslanishi asosan quruqlik, atmosfera va suv havzalari daryolarning ifloslanishi tufayli ro`yobga chiqadi.

 

 

• Dunyo okeaniga tashlanayotgan neft mahsulotlari, sanoat-maishiy chiqindilar, oqova suvlar, radioaktiv va turli zaharli kimyoviy moddalar salmoi yil sayin ortmoqda. Yaqin chorak asr mobaynida okean suvlarining ifloslanishi 1,5-3 martaga ko`payishi kutilmoqda. Dunyo okeani suvlariga yiliga taxminan 10 mln. tonna neft mahsulotlari qo`shilmoqda. Uning 44% ga yaqini daryolar orqali tushayotgan bo`lsa, qolgan qismi dengiz floti zimmasiga to`ri kelmoqda. Dengiz ostidan neft qazib olish oqibatida yiliga 100-200 ming tonna neft quduqlaridan chiqib okean suvini ifloslantirmoqda. Okean suvlarini zaharli pestisidlar bilan ifloslanishi unda yashovchi tirik organizmlar uchun juda havflidir. Ular okeanlarga qishloq xo`jalik maydonlari va atmosfera orqali tushmoqda. Bundan chorak asr muqaddam dunyo okeaniga 450 ming tonna DDT tashlanganligi aniqlangan. Atmosfera orqali yilida 130 ming tonna har xil pestisidlar yoilayotganligi ma`lum.

 

Dunyo okean suvlarini oir metallar bilan ifloslanishi juda xavflidir. Dunyo bo`yicha simobning (9-10 ming tonna) 30-35% i, qo`roshinning 2 mln. tonnasi okeanga tushayapti. Yaqinda Xitoydagi zavod avariyasidan Amur daryosiga oqqan nitrobenzol, kadmiy va boshqa moddalar daryo suvini ancha ifloslantirdi.  

Okean suvlariga neft to`kilganda suv yuzasini parda qoplab, okean va atmosfera o`rtasida issiqlik, gaz almashinuvi jarayonini buzadi. Oqibatda tabiatda suvning aylanma harakati, okean yuzasining radioaktiv hususiyatlari o`zgarib, suvdagi hayvon va o`simliklarning nafas olishi, hayotini qiyinlashtiradi.  

Suv o`zining erituvchanlik hususiyati bilan erda hayotni ta`minlab turibdi. Sayyoramizning to`rtdan uch qismini suv tashkil etsa ham, uning 1-2% ichishga yaroqlidir. Hozirgi vaqtda sayyoramizda ichimlik suvi katastrofik darajada kamayib ketmoqda. Uning kamayishini asosiy sababi oldingi ichishga yaroqli bo`lgan suv havzalarini ifloslantirish, ba`zi kimyoviy zavodlarda undan ko`p foydalanish orqali sodir bo`layapti

MUAMMO YECHIMI

 

Okean suvlarini ifloslanishini oldini olish uchun barcha mamlakatlar birgalikda amaliy chora ko`rishlari kerak. Bu ish zudlik bilan amalga oshirilmasa mashhur fransuz okeanologi Jak Kustoning umidsiz bashoraticha “sanoat va turizm rivojlangan yirik davlatlar zaharlashni to`xtatmas ekanlar, asrimizning so`ngidayoq okeanlarga hayot yo`qoladi.”.

 

1