Оқыту теориясы. Дидактика

Ақпарат беретін  технологиялар оқу процесіне  енуіне байланысты оқыту әдістеріне, түрлеріне, мазмұнына өзгеріс енеді. Электрондық құралдармен жұмыс істеп, оқыта алатын мұғалімдерді даярлау міндеті тұр. Мектеп және жоғары оқу орнын бітірушінің моделіндегі басты бөліктердің бірі - ақпараттық мәдениет. Ақпарат беретін жаңа технологиялар үш бөліктен тұрады: техникалық құралдар, бағдарламалар, білім алуға керекті құралдар. Техникалық құралдар: компьютер, принтер, модем, сканер, теле және бейне аппараттар, ақпаратты бір формадан екіншіге өзгертетін құралдар. Технологияның екіншісі - компьютердегі жұмысты басқаратын бағдарламалар. Үшінші — оқу құралдары. Бағдарламаның ерекше тобы оқытатын бағдарламалар, жүйелер. Олар арқылы мәліметтер банкісі, гипермәтіндер жүйесі жинақталды. Оқытатын жүйенің кең таралғандары: іскерлік пен дағдыға жаттьщтыру, білімді қалыптастыратындар, проблемалық оқыту, модельдеу, дидактикалық ойындар. Күрделі бағдарлама: интеллектуалдық оқыту жүйелері. Ерекшелігі: оқушыларды диагностикалап, модель жасап, соған сай білім алатын жеке бағдарлама беруі.

Сонымен білімді  ақпараттандыру дидактикалық процестің  мәнді жағы - мұғалім мен оқушы іс-әрекетін өзгертуде. Оқушы алуан түрлі, өте көп ақпараттармен жұмыс істеп, оларды біріктіріп, оны автоматты түрде меңгеріп, процестерді модельдейді, оқу іс-әрекетін өз бетімен жасайды. Мұғалімнің де көп жұмыстан қолы босайды. Ол оқушыларды жан-жақты зерттеп, оның білімі мен даму бағытын бақылап отырады. Электрондық техника әзірге оқыту үшін көмекші құрал, ол дәстүрлі оқыту жүйесін толық жояды деп айту қиын.

Білім беруді ақпараттандыруға әсер етуші факторлар

•    ашық ақпараттык коғам жағдайында білім  берудің мәнін философиялық түсіну деңгейі

•    білім  беруді акпараттандыру саласындағы  мемлекеттік саясат

•    ашық ақпараттык қоғам жағдайындағы білім  беру мәні

•    педагогикалык  теория мен білім беру тәжірибесінің  деңгейі

Дамыған елдерде  ақпаратқа тәуелділіктің артуы және ақпаратты өңдеу, тасымалдау құралдарын пайдалану тиімділігі, дамудеңгейі 80-жылдардың соңында жаңа "ұлттық ақпараттың қор" ұғымының пайда болуына әкелді.

Ақпараттық  қор дегеніміз - түрлі құжат түрінде  берілген ғылыми-техникалық ақпаратболып табылады. Ақпараттық қор интеллектуалдық қордық бір бөлігі.

Ақпараттық  қор

Адамзаттың  білімін ұжымдық, көпшілік түрге  айналдырады және көпшілік шығармашылықтың  факторы болып табылады. Тұлғалық білім қазіргі кезде адамның  интеллектуалдық қарым-қатынасы негізінде ақпараттан туындайды және субъективтік категория болып табылады.

Ақпараттың  қорды игеру процесі тиімді және білімді орталықтандыру негізі болып  табылады.

Ақпараттық  қор — қоғам қызметінің жаңа функционалдық  категориясы және маңызды компоненті.

Ақпараттық сауаттылық - қоғамды ақпараттандырудық, ақпараттың қоғамда өмір сүруге жаңа ұрпақты даярлаудық алғышарты мен маңызды факторы болып табылады.

Ақпарат - ең жоғары құндылық, ал адамдардық ақпараттың сауаттылығы - олардың еңбек әрекеттілігін  анықтайтын фактор. Бұл қоғамда білім беру жүйесіне талаптар өзгереді, білім берудің статусы көтеріледі.

Білім беру стандарттарындағы  информатика және ақпараттық-коммуникациялық  технологиялар

АКТ оқыту мақсаты

•  бағдарламалау  дағдыларын дамыту;

•  мәтіндік редактор, электрондық кесте басқа да тәжірибе қосымшаларды пайдалануға үйрету;

•  желіден, СВ-КОМ-нан ақпарат іздеуге үйрету, т.б.;

•  желі көмегімен  қарым-қатынас жасауға үйрету.

Оқытушы

•  оқыту  мақсатындағы программалық құралдар жасақтау технологиясын меңгеруі тиіс;

•  оқу ақпаратын  бере, құрылымдай білуі тиіс;

•  білім  беру процесі субъектілерінің өзара  қарым-қатынас тәсілдерін жобалай, білім алушының оқу-танымдық қызметі  нәтижелерін автоматты түрде  бағалаудық жаңа әдістемелерін таба білуі тиіс.

Электрондық оқулықтарды құрастырудық педагогикалық технологиясы

•  Жаңа ақпараттық-коммуникациялық  технологияларды пайдалану арқылы білім беруді ақпараттандырудық  кең көлемді құралдары;

•  Пәндік білім  мен оны игеру тәсілдері аумағында  ғалымдар мен педагогтардың жетістіктерін жинақтау мен сақтауға мүмкіндік беретін ашық дамушы әдістемелік жүйе;

•  Оқытудық дидактикалық принциптеріне сүйеніп  оқушылар мен студенттердің жеке потенциалдық мүмкіндіктерін ашуға  бағытталған оқушылар қызметін ізгілендіру  құралдары;

•  Өз білімін жетілдіру және өзін көрсету тәсілдерін, педагогикалық ақпарат қорын, дидактикалық қорды жинақтау және жаңартуға мүмкіндік беретін мұғалімдер мен оқытушылар қызметін ізгілендіру құралдары;

•  Білім  беру процесі субъектілерінің өзара  қарым-қатынас жағдайында мұғалім және оқытушының басқарушы ретінде мақсаттан нәтижеге бағытталған оқыту процесін автоматтандырудың қашықтан оқыту формалары.

Мақсаттық бағытталған

Электрондық оқулық модулінің мақсаттық бағытталуы оның білім беру стандарты мен  оқу бағдарламасына сай екендігін анықтайды. Электрондық оқулықтың ерекшелігі - ақпараттық-оқыту ортасы көлемді. Оқулықта энциклопедиялық бағыттағы бағдарламадан тыс ақпараттар берілуі мүмкін.

Ғылыми

Ғылымилық принципі жүзеге асыру модульдерді құрастыру  процесінде оқушыларды ғылыми білім жүйесімен таныстыруға бағытталған. Бұл әлемнің объективті сипатын, пәндерді зерттеу негізі болып табылады. Сондықтан модульде жеке "Глоссарий", "Ұғымдар", "Заңдылықтар", "Категориялар" депбөліп көрсеткен жөн.

Жүйелілік

Жүйелік принципі оқу элементтерінің арасындағы байланыстар мен қарым-қатынастар сипатында ашылады. Жүйеліліктің негізгі сипаты - оның бүтіндігі, реттілігі, салыстырмалы тұрақтылығы.

Көрнекілік

Көпжылғы тәжірибе мен арнайы педагогикалық-психологиялық  зертгеулер көрсеткендей, оқытудық тиімділігі қабылдауға адамның барлық мүшелерінің қатысу деңгейіне байланысты. Материал неғұрлым қызғылықты болса, солғұрльш тез қабылданады. Бұл заңдылық Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский, Л.В.Занков үлестерін қосқан дидактиканың көрнекілік принципінде сипатталған.

Қазақстан Республикасында  оқыту процесін автоматтандырушы әлектрондық  оқулықтар тарала бастады. Электрондық  оқулықтар - интерактивті әдістерге  негізделген білім беру процесінің субъектілерінің өзара қарым-қатынасының  автоматтандырылған оқыту процесі.

Қазіргі кезде  білім берудің барлық деңгейінде 93 электрондық оқулық, оның 22-і мектеп оқушылары үшін 17 пөннен жасақталды.

Ашықтығы. Мобильдіғі. Икемдігі.

Ашықтық, мобильділік  және икемділік принципі модульді құрастыруда  материалды жаңартуға, жаңа информациямен толықтырып отыруға мүмкіндік береді. Оқыту процесінің қайшылықтарын жеңуге мүмкіндік береді. Дәстүрлі оқулықтарға қарағанда электрондық оқулықтар үнемі толықтырылып отырады.

Электрондық оқулықтың  мазмұндық компоненті

Гипермәтін - компьютер көмегімен сызықтық және параллель сілтемелер қолданылатын мәтіндердің жиынтығы.

Электрондық оқулықта гипермәтін құрылымдандырылған мәліметтер қорын (білім, ақпарат), терминдер, ұғымдар, кестелер, графиктер, диаграммаларды сипаттайды.

Гипермәтінмен жұмыс, бір жағынан - оқу танымдылығын арттыру болса, екінші жағынан - жеке тұлғаның ақпараттық сауаттылығының құрамдас бөлігі болып табылатын студенттерді танымдылық біліктіліктермен қаруландыру.

 

Иерархиялық

Иерархиялық принцип  зерттелетін пәнді қалыптастыруда категорияландыру процесін жеделдетуші объект туралы ақпаратты функционалдьщ-жүйелік ұйымдастыру.

Көрнекілік

Көрнекілік (визуальды) принципі гипермәтінде иллюстрациялық материалды тарту арқылы жүзеге асырылады. Бұл бір жағынан мәтінді "жандандырса", екінші жағынан білім алушыларды танымал адамдардық бейнесуреттермен, қалалардың карталарымен, мұражай материалдарымен таныстырады.

Дистанциялық  оқыту (алыстан білім беру), электрондық  және телекоммуникациалық құралдар арқылы алыста орналасқан адамдардық оқу-танымдық қызметі мен дамуын ұйымдастыру.

Оған әр түрлі  субъектілер қатысады:

Дистанциялық  мұғалім, тікелей білім беретін  мұғалім, техникалық жобалаушы, үйлестіруші  немесе дистанциялық оқытудың әкімшілігі, оқу материалының авторлары, т.б.

Дистанциялық  оқытуға тән нерсе жоғары мотивация және оқушылардағы дамыған танымдық қызмет, тек осылай болғанда оқушылар интерактивтік режимде жұмыс істей алады. Дистанциялық мектептің оқушылары өз қалаулары бойынша оқу материалдарымен, мұғаліммен жұмыстарын шамалап, өз сұрақтарына керекті жауаптарын алады.

Оқушылар еңбек  тәртібін саңтап, техникалық және басқа  проблемаларды шеше алатындай, жазба  және сызу жұмыстарын жүргізе алатындай  болу керек.

Синхрондық  сыныптарда бір бағдарламалармен жұмыс  істейді. Асинхрондық сыныптарда оқушылар кез келген уақытта келіп жұмыс істейді. Соңғы түрінде тәжірибелі оқушылар тәжірибесі аз оқушыларға көмектеседі.

Дистанциялық  сабақ элементтері

Оқу материалы. Мұғалім оқытудық диалогтың түрі басталғанға дейін оқушылардың  барлығын олар сабаққа әзірлену үшін оқу материалымен қамтамасыз етеді. Оқушыға керекті материалдар мынадай тәсілдермен беріледі.

 

 

•  СВ-КОМ  немесе дискета, аудиокассета, бейнекассета "қағаз" құралдар (кейс-технология) пошта арқылы салынады.

•  файлмен  электрондық почта арқылы жіберіледі.

•  дистанциялық мекеменің білімдік сайтына орналастырылады.

•  веб-беті түрінде, керекті материалға сілтеме  жасалып, Интернет жүйесіне беріледі.

•  оқушыға  бір немесе бірнеше электрондық  кітапханада жұмыс істеуге мүмкіндік  жасалады.

Диагностикалық  материал. Дистанциялық оқытушы мен оқушы электрондық пошта арқылы тесті, бақылау тапсырмалары, есептеу табельдерімен, бағалардың парақтарымен алмасады. Бұлардың бәрі білімдік серверде тұрады. Мұғалім оқушыларға үй тапсырмасын, оны қалай орындау керектігі туралы нұсқау береді.

Көрнекілік. Телекоммуникация арқылы оқытушы оқушыларға слайдтарды, суреттерді, сызбаларды, т.б. көрсетеді. Интернет желісі бойынша экскурсия  жүреді. Оқушылар бір-біріне көрнекіліктерін  көрсетеді. Оқушылар өз жұмыстарын басқа  оқушылар және мұғалімдер көру үшін серверге салып қояды. Осы процестерді алыстан мұғалім басқарады.

Мұғалім оқушыларға сұрақ береді. Оқытушы электрондық  конференция, бейнеконференция кезінде  оқушыларға сұрақтар береді.

Материалды  түсіндіру. Мұғалім оқушыларға өзінің бейне-дәрістерінің жазбаларын жібереді. Кейде Интернет желісіндегі білім қорларына сілтеме жасап жіберген жақсы.

Мұғалім пікірталастарды  басқарады.

Пікірталас, веб-форум, е-mаіl-конференция, чат-пікірталас тәртіптеріне өте алады.

Оқушылар мұғалімге  сұрақ бере алады. Сұрақтар электрондық хат арқылы, ұжымдық rаm - сабақ кезінде жеке "терезе" арқылы, т.б. беріледі.

Оқушы оқушыға  сұрақ береді.

Мұғалім оқушылардың  реакциясын көреді, өзінікін білдіреді. Бейнеконференция режимінде мұғалім  оқушының талқыланып отырған мәселеге қатынасын көреді. Мәтіндік электрондық тележелілерде клавиатура белгілерінің көмегімен жаса-латын бет пішіндер бар: мысалы(:-) жымию, т.б. Кейбір телеқатынастық бағдарлама көңіл-күйді білдіру үшін қосымша құралдар ұсынады.

Мұғалім оқушыларды бағалайды. Дистанциялық оқытуда мұғалім оқушының жұмысын сабақ өткізгенде, ал үй тапсырмаларын, тестілерді, шығармашылықтапсырмаларды, зерттеулерді кез келген дистанциялық және телеқатынас құралдары көмегімен тексереді.

Дистанциялық  оқыту құралдары.

•  электрондық почта (Е- mаіl);

•  электрондық  журналдардық, конференциялардың тізімі (тақырып бойынша);

•  нақты  уақыт тәртібінде хат жазысу;

•  тез хабарласу  жүйесі (Интернет-пейджер);

•  Интернет жүйесіндегі www. WеЬ-сайт ішіндегілер, білімдік сайтқа тіркелгендер қаралады, оn-line-дық виртуалдық кітапханаларға кіреді. WеЬ -бетте басқа беттерге, қорларға сілтеме жасалады. Іздеу сервері арқылы желідегі кез келген ақпаратты табуға болады.

 

•  WеЬ -сайтқа жазатын  белсенді арналар.

FTR серверлер және файлдік  архивтер.

•  Интернеттің факсимилдік  қызметі.

•  Интернеттегі телефон - LР.

•  Мобильдік телефон  көмегімен Интернетке шығу. Сонымен  дистанциялық оқытуға түрлі субъектілер  қатысады. Кластық синхрондық және асинхрондық деген түрлері бар. Дистанциялық оқыту телеқатынас құралдары арқылы жүзеге асады.

Дистанциялық оқыту тұтас  дистанциялық курстың элементі (оқушылар мұғалімнен бөлек), немесе іштей оқу  элементі (мұғалім Интернет қорлары  мен технологиясын іштей оқу  процесінде қолданады).

Дистанциялық курсты жобалауға  дистанциялық жұмыстарды нақтылау, шолу енеді. Дистанциялық жұмыстар демонстрация түрлері, кіріспе сабақ, жеке жұмыс консультациялар, дистанциялық конференциялар, веб-жұмыс дистанциялық олимпиадалар.