Педагогиканың методологиялық негізі және ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері

Р. Д. Мукаева

Қазақстан, Тараз қ.,  № 11 орта мектебі

Педагогиканың методологиялық негізі және ғылыми педагогикалық зерттеу әдістері

       Педагогика – ақиқат ғылыми  көзқарас болып есептелетін және  объективтік дүниені танудық, білудің  және ғылыми білімнің дамуының бірден-бір әдісі болып саналатын философия негізінде дамиды. Мысалы: диалектикалық материализм табиғаттың, қоғамның және адам баласы дамуының заңдылықтарын зерттейді. Диалектиканың қағидаларын басшылыққа ала отырып, педагогика педагогикалық оқиғаларды жалпылама түрде ғана "көшіре" салмайды, ол тәрбиенің заңдылықтарын ашады, тәрбиедегі себепті, нәтижелі байланыстарды анықтайды, тәрбиенің болашағын көрсетеді. Педагогиканың методологиялық негізі диалектикалық және тарихи материализм болғандықтан, диалектикалық әдіс педагогикалық құбылыстарды кеңістік пен уақыттың нақты жағдайларында, қоғамдық өмірдің басқа құбылыстарымен байланыста және өзара әрекеттестікте алып қарастыруды талап етеді. Методология - дүниені білу тәсілдері туралы ілім. Ғылымның методологиясы - ғылыми зерттеу әдістерін, белгілі бір ғылымның пәнін (зерттейтін жері) зерттеу кезінде басшылыққа алынатын ұстанымдарды анықтайды. Әрбір ғылымның өзінің зерттейтін саласы, оған тән зерттеу әдістері бар.

Оның сипаты зерттеу алдында тұрған міндеттерге байланысты.

 Педагогиканың  методологиясы дегеніміз - кез келген  педагогикалық мәселені зерттеу  негізіне жататын жалпыға ортақ  ережелер, философия заңдары. Кез  келген ғылым зерттелгелі отырған  құбылыс туралы жалпы ережелерді  қолданып, өзіне тән әдістерін қолданады. "Даму" сөзі - философиянікі.

        Ғылым өз пәнін үнемі зерттеп  отырмайынша дами алмайды. Педагогика  ғылымы да өзінің күш-жігерін, тәрбие, білім беру, оқыту мәселелерін  зерттеуге бағыттайды. Педагогикалық  зерттеу әдістері - педагогикалық болмыс туралы зерттеуші жинаған фактілерді және білімдерді талдаудық негізгі тәсілдері. Педагогикалық зерттеулер теориялық және эмпирикалық деп бөлінеді. Теориялық әдістер: ғылыми педагогикалық әдебиеттерді талдау; индукция; дедукция; жіктеу; аналогия; салыстыру. Эмпирикалық әдістер: мәліметтерді жинау (бақылау, әңгімелесу, сауалнама, тест); тексеру және өлшеу (шкалалау); мәліметтерді өңдеу; математикалық, статистикалық, графикалық, кесте; баға беру әдістері (өзін-өзі бағалау, рейтингі, педагогикалық консилиум); зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу (эксперимент). Зерттеулерде мына әдістер пайдаланады.

        Педагогикалық бақылау. Бақылау  баланың мінез-құлқын әр түрлі  жағдайларда көруге мүмкіндік  береді. Бақылау арқылы мұғалім  өте құнды материалдар алады. Байқағыштық - педагогикалық біліктіліктің көрсеткіші.

 Л.Н. Толстой "Мұғалім баланы үнемі бақылап, ол туралы көзқарасын өзгерту  үшін қайта бақылау керек", - деген. Бақылау нәтижелерінің дұрыс  болуы оған сезім мүшелерінің  бәрінің қатысуына байланысты. Күрделі бақылау - зерттеу жұмысында қолданылатын бақылау. Бақылау арқылы қандай да бір педагогикалық құбылыс мақсатты түрде бақыланып, ол туралы фактілер жиналады. Бақылау - еңбек операциясының, іс-әрекеттің құрамдас бөлігі. Алынған мәліметтер бірден өңделеді. Бақылаудық негізгі қызметі - зерттелетін процесс туралы материалдарды талдау, оларға баға беру.

Ол танымның бас кезінде жүргізіледі. "Нақты пайымдау" ой елегінен өткізумен байланысты, аталған әдіс арқылы күрделі педагогикалық құбылыс, процестердің байланысы ашылып, ғылымда белгілі құбылыстарға түзетулер енгізіледі. Бақылау тиімді болу үшін басқа әдістермен байланыста қолдану керек. Мысалы, эксперимент барысын және нәтижесін бақылаусыз анықтау мүмкін емес. Зерттеушінің зерттеу объектісімен байланысына қарай тікелей, жанама, ашық, жабық бақылаулар болады.

Бақылаудық бағдарламасы жасалып, болған фактілерді тіркеу әдістері белгіленеді. Тікелей бақылауды жанама бақылау толықтырады. Жанама бақылау зерттеушінің тапсырмасымен жүргізіледі.

Мысалы, бастауыш сынып оқушыларының ойындарын, жоғары сынып оқушыларына бақылаттыруға болады. Ол үшін зерттеуші нақты нұсқаулар береді, бақылаудық табыстылығы, зерттеушінің дайындығына байланысты.

 Бақылау  және экспериментпен ұштасса, нәтижелі  болады.

 Педагогикалық  эксперимент - педагогика ғылымындағы  негізгі әдіс. Эксперимент - оқыту  және тәрбиенің қандай да бір  әдісін, тәсілін тәжірибе арқылы  сынақтан өткізу. Педагогикалық эксперименттің негізгі міндеті - педагогикалық ықпал мен оның нәтижелері арасында байланыс орнату. Эксперимент өткізер алдында белгілі бір педагогикалық әдіс-тәсілдің тиімділігі туралы ғылыми гипотеза айтылады.

Ғылымға сүйеніп жасалған, алдын-ала айтылған ой - гипотеза деп аталады.

 Көлемді  экспериментке көп оқушылар қатысады. Жергілікті, микроэксперименттерге  аз оқушы қатысады. Кең көлемді, ірі эксперименттерді мемлекеттік, ғылыми мекемелер және білім  беруді басқару органдары өткізеді. Мысалы, XX ғасырдық 60-жылдарында балаға алты жастан бастап жалпы білім беру үлгісі тексеріліп, оған көп оқушылар қатысқан эксперимент өтті. Нәтижелері жақсы болған соң балалар алты жастан бастап білім алуға көшті.

 Ойдағы  эксперимент - іс-әрекетті санада жасау. Жасанды жағдай - бір не бірнеше оқушыны ұжымнан бөлу. Эксперимент педагогикалық жұмыстың қандай да бір әдісінің тиімділігі туралы қорытынды болғанда өткізіледі.

 Тексеру  эксперименті, ғылыми педагогикалық  зерттеу институттары шығарған  оқулықтарының пайдалылығын арнайы мектептерде тексеру эксперименті арқылы зерттейді. Мектептегі озат тәжірибелерді зерттеу процесінде пайда болған болжамды анықтау үшін тексеру эксперименті қолданылады.

Мысалы, педагогикалық ғылыми-зерттеу институттары жаңадан шығарылған оқулықтардың, бағдарламалардың тиімділігін тексеру эксперименті  арқылы  зерттейді. Оқу мен тәрбиенің мазмұнын  ұйымдастыру түрлерін,  принциптері  мен әдістерін  жаңадан құру үшін арнаулы  эксперимент жүргізіледі, оны жасампаз эксперимент дейді.

 Мақсатына  қарай эксперимент  анықтаушы, тексеруші,  нақтыландырушы деп бөлінеді. Озат  және  көпшілік тәжірибені зерттеу процесінде жасалған гипотеза тексеріледі. Жасампаз, өзгертуші эксперимент арқылы жақсы жағдайлар жасалады.