Лекции по психологии

Эмоциялық     ерекшелік эмоциялық     қозғыштық,     эмоциялық

албырттық, эмоциялық тұрақтылық, эмоциялық реакцияның күші, эмоциялық  сергектік.

Эмоциялық реакциялардың индивидуалдық  ерекшеліктері эмоциялық қозғыштығы мен тұрақтылықты салыстырғанда  көрінеді:

а) күшті эмоция, қозғыштық күшті эмоция тұрақты сәйкес; 
о) күшті эмоциялық қозғалыс, әлсіз эмоциялық тұрақты;

б) әлсіз эмоциялық қозғалыс, күшті эмоциялық тұрақты;

в) әлсіз эмоциялық қозғалыс, әлсіз эмоциялық тұрақтылық ұштасады. 
Егер жеке эмоциялық сипаттарды адамдарға мінездеме беру негізіне алсақ, онда  бұл белгілерге қарай мінез — эмоциялық (шапшаң эмоция), сентиментальдық (сезімге берілгіштік), албырттық (сліктегіштік)  және салқын қандылық болып бөлінеді.

Сезімнің экспрессивтік одісін қолданудың екі жағы бар: эр түрлі  экспрессивтік Сезімдерді түсіне білу, екіншіден, осындай экепрсссивтік  тосілдерді пайдалана білу (не айтқаны  ғана емес, қалай айтылғаны). Әдет-ғұрыптарға байланысты өзгерістері — мысалы адам айтқанда кейбіреулер дауыс  көтермейді, кейбіреулер үндемейді.

Адам Сезімдерінің адамның өзін-өзі  тәрбиеленуінде, өзін-өзі түсінуінде үлкен ролі бар. Кей жағдайдағы сезім  көріністері адамның өзі үшін ойламаған, тосыннан болған жағдай сияқты. Мысалы: біреудің қайғысына ортақтасудың орнына, «өзіңе де сол керек» деуі мүмкін, сгер бұзақы тиіссс оған қатты ашуланып, қарсы шығудың орнына қорқуы мүмкін. Немесе кейбірде өзінде жоқ деп ойлайтын адамның кейбір жақсы қасиеттері көрініс береді: қиындық кездессс оған берілмсй қарсы тұру деген сияқты.  бұл жағдайларды адамның басынан  кешірген қинаулары адамды сезімдік жағынан байытып, біршама өзгертеді. Еоған байланысты адам ендігі жерде  осы бағытта өзін-өзі тәрбиелей  алады. Егер де адамда теріс қылықтар бар болса, оны айналадағыларға  кәрсетпеуге тырысады. Немесе өзі  үшін өте құнды нәрселерді де елге көрсеткісі келмейді. Осылайша адам өзінің эмоциялық сферасын меңгеру үшін әр түрлі әдіс-тәсілдер қолдана алады.

Ерік туралы үғым

Адамның қиындықтарды жеңуді талап  ететін мақсатты әрекеттер мен қылықтарды жүзеге асыру қабілетінен кәрінетін  сананың реттегіштік жағы — ерік. Ерік адамның практикалық және танымдық әрекетін ретке келтіруден көрінеді, соларды жүзеге асырудан тұрады. Ерік таныммен байланысты қарастырылады.  Сонымен бірге, ерік босатқыш және тежегіш  механизм.

Мінез-құлықтың     еріктік     реттелуі мақсатқа     жету     немесе белсенділіктен бас тарту үшін ақыл-ой және дене күшін саналы тұрде бағыттау. 1) әрекет үетінде адамның мақсаты елеуеіз  болуы мүмкін; 2) кейде әрасан күш  жүмсалса да кейбір жайтты ескермегендіктен; «Еңбегі еш кетеді». 3) Кейде ақылды адам дұрыс шешім қабылдайды, бірақ  іске асыруы өте қиын. И.М.Сеченов: сезімнің әрекет жағы.

Еріктің физиологиялық негіздері - үлкен ми сыңарларының төбелік  бөлігінде қимыл-қозғалысты басқаратын учаеке әрналасқан. Ол ми қыртысының басқа  бөліктерімен байланысты. Мысалы: көру талдағышының ми қыртысы үшындағы қозу қимыл-қозғалыс учаскесіне беріледі де, онда қозу туғызады. Хабар алған  соң қозғалыс клеткалары кез-келген сәтте қимыл жасауға бүйрық бере алады. Бірақ аралықта информацияны жинақтау, өңдеу, талдау бар. Ал  бұл 2-сигнал системасы көмегімен іске асады. 2-сигнал байланыстары негізінде адамның саналы іс-әрекеті іске асады. Зейінді реттейді, сезімді туғызады. 2-еигнал байланыстары қимыл-әрекеттерді бөгеу, ерікті тежеу қызметінде шешуші роль атқарады.

Қимыл-қозғалыстың  ырықты болуы бүкіл ми қыртысының жалпы жұмысының нәтижесі,-дейді. И.П.Павлов ерік шартты рефлекстік табиғатқа ие. Еріктік әрекеттер күрделі және қарапайым болып 2-ге бөлінеді.

Қарапайымда — мақсат қою және орындау күрделіде  — мақсатты аңғару, жоcпарлау және орындау.

Ерік сапалары әр түрлі: 1) ерік күші (тоқтамға келгіштік, кедергілерді жеңе алу, өзін-өзі меңгере алу, батылдық, шыдамдылық т.б.); 2) адамгершілікке сыйымды ерік қимылының сапалары (жеке мүддені қоғам мүддееіне бағындыру); 3) еріктің адам дербестігінен байқалатын сапалары (инициатива, тәртіптілік, жинақылық т.б.).

Ерік сапаларының ішіндегі ең негізгілері: 1) өз бетінше шешім қабылдай білу — ешкімге аландамай, өзінің сана-сезіміне, білім деңгейіне, ақыл-ойына сәйкес шешім қабылдау. Оған қарама-қарсы  біреудің сөзіне ергіштік; 2) батылдық - шешімді тез, еш толқусыз қабылдай білу -қарама-қарсы батылсыздық; 3) табандылық - мақсатқа жетуде, кедергілерді жеңіп, әрта жолда тоқтамау. Бірбеткейлікпен  шатыстыруға болмайды — көптеген объективті себептерге қарамай, ескермей өз пікірін өзгерте алмау; 4) өзін-өзі игере білу — жалқаулық, қорқынышқа қарамастан алға қойылған мқсатты орындай білу әр түрлі ашу-ыза, қорқыныш, күйзелуді көрсетпеу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

НЕГІЗГІ ӘДЕБИЕТТЕР

 

1.Гальперин  П.Я. Введение в психологию. Изд-в  Московского ун-та 1976.

2.Гальперин  П.Я.Лекций по психологии М., 2002

3. Рубинштейн  С.Л.Основы общей психологии СПб  2001.

4. Алдамұратов  Ә., Мұқанов М. Психология пәнінен  лабораториялық-практикалық сабақтар. 1-бөлім. Алматы, 1978.

5. Алдамұратов  Ә. Қызықты психология. Алматы, 1992.

6. Гоноболин  Ф.Н. Психология. Алматы. «мектеп», 1976.

7. Богословский  В.В. Жалпы психология. Алматы, «Мектеп», 1996.

8. Жарықбаев  Қ.Б. Психология негіздері. Алматы,2004.

9. Жарықбаев  Қ.Б. Қазақ психологиясының тарихы. Алматы. 1996.

10. Алдамұратов  Ә.Ж. Жалпы психология. Алматы, «Білі», 1996.

11. Мұқанов  М. Ақыл-ой өрісі. Алматы, «Қазақстан»1980.

12. Мұқанов  М. Ми және сана. ҚМБ., Алматы, 1959

13. Мұқанов  М. Бақылау және ойлау. ҚМБ., Алматы, 1956.

14. Темірбеков  А. , Балаубаев С.Психология.Алматы, «Мектеп» 1966.

15. Тәжібаев  Т. Жалпы психология. Алматы, 1993.

16. Асмолов  А.Г: Психология индивидуальности. М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1986.

17.Жақыпов  С.М. Жалпы психологияға кіріспе  Оқу құралы.Алматы,2007.

18.Жақыпов  С.М. Жалпы психология негіздері.  Дәрістер курсы..Алматы,2008.

19. Джакупов  С.М. Психология познавательной  деятельности. Алма-Ата. 1992.

20. Смирнов  А.А.  Проблемы психологии памяти. –М., 1996.

21. Шабельников  В.К. Психика функциялық жүйе. Алмты, 1998.

22. Чистов  В.В. Психология. Алматы, «Дәнекер», 2001

23. Джакупов  С.М. Управление познавательной  деятельностью студентов в процессе  обучения. Алматы, «Қазақ университеті», 2002.

ҚОСЫМША  ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Психология  пәнін  оқытудың  кейбір  мәселелері. Құрастырушылар:  Н.Б. Беріков, Қ.Б.Жарықбаев  Алматы, 1987.
2. Гамезо М.В., Домашенко И.А.Атлас по психологии. М., Просвещение. 1986.
3. Мерлин В.С. Сборник задач  по общей  психологии М., Просвещение 1974.
4. Иващенко Ф.И. Задачи по общей, возрастной  и педагогической  психологии. Минск 1985.
5. Практикум по  общей психологии Под  ред. А.И.Щербакова М., Просвещение.
6. Бапаева М.К, Нығметова К.Н, Шериязданова Х.Т. Балалар  психологиясынан танымдық  жаттығулар  мен  тапсырмалар. Алматы  «Рауан» 1994.
7. Рогов Е.И. Настольная  книга  практического психолога М., Владос  Учебное пособие в двух книгах 1999.
8. Айсмонтас Б.Б. Общая  психология. Схемы  М., Владос 2003.