ІСКЕРЛІК
ОЙЫН
ψ
ψ
ҚИЫН
БАЛА- ол кім?
- Кімге“қиын” ?
- -жеткіншекке ме ?
- -үлкендерге ме?
- -жеткіншек болу оңай ма ?
Іскерлік
ойын МАҚСАТЫ:
- Жеткіншектің өміріндегі өтпелі қиын кезеңі мәселесін талдау
міндеттері:
- Тәртіпсіздіктер,
қиындықтар
себептерін анықтау
Қиын жағдайаттардан шыға
алу, мәселелерді шешуге көмек
- -Баланың “қиын” болуына қандай орта әсер етеді ?
- -Сіздіңше “қиын” бала болғаны үшін жауапты кім ?
«Отбасы – бұл үлкендердің
орын тепкен орны, жастардың ұшып шығатын
алаңы, ал әрқайсысының қарым-қатынастағы
шамшырағы»
- Отбасындағы психологиялық оңды ахуал, татулық пен тыныштық, жайдары қабақ, пейіл-береке – оның барлық мүшелерінің ырысы, ойға алған істерінің өрге басып, мақсаттарының жүзеге асуының кепілі.
ЭПИГРАФ
Талдалықшы:
- Жеткіншектік жас кезеңі және қиын бала-бұл бір мәселе ме?
- Қиын бала –ол кім? Ол қандай?
Қиын бала портреті
(ауызша сипаттайық…)
«өтпелі»,
«қиын», «күйзеліс, дағдарыс» кезеңі деп
те аталып жүр…
10-11; 14-15 жас
Талдау
- Жеткіншектің тәртібіндегі өзгерістердің себебі неде деп ойлайсыз?
- Мысал келтіріп мәселе туралы ой бөліссек…
ТОПТЫҚ
ЖҰМЫС
- ЖЕТКІНШЕК МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫНДАҒЫ қиындық тудырушы себептердің тізімін жазыңыз
ЖЕТКІНШЕК–
ҚИЫН БАЛА
«Жеткіншек
тәртібіндегі өзгерістер,негізгі себептері»
Воспи-
татель
«ЕСТЕ ҰСТАҢЫЗ!»
1cебеп–
өзіне назар аударту үшін күрес
Айтқанды
тыңдамау- бұл да өзіне назар аударту
мүмкіндігі, назарға ие болу-баланың эмоционалдық көңіл-күйі үшін қажет
«ЕСТЕ ҰСТАҢЫЗ!»
2 себеп –
өзін көрсету, керек болу, қатарының алды
болу үшін күрес
Жеткіншек
үлкендер тарапынан небір ақыл-кеңестерге,сын-ескертулерге,
сенбеушілікке қарсы күрес жариялайды.
Ол өз
пікіріне, өзінің шешім қабылдауына
(кейде қате болса да), өзіндік
тәжірибеге ие болуға ұмтылыс жасайды
«ЕСТЕ ҰСТАҢЫЗ!»
- себеп – кек қайтару
Жеткіншек мына жағдайларда кек қайтаруы мүмкін:
- Өзін өзгелермен төмендетіп (кемсітіп) салыстырғаны үшін;
- Өзгелердің алдында ұятқа қалдырғаны үшін;
- Әділетсіздікке жауап ретінде
- Берген уәдеге тұрмағандығы үшін;
«ЕСТЕ ҰСТАҢЫЗ!»
4 себеп– оқу
проблемаларымен байланысты, сыныптастарымен,
мұғалімдермен қарым-қатынастың нашар
болуы, төмен бағалануы себепті
өз жетістігіне
сенбеу, қарсылық көрсету.
«ЕСТЕ ҰСТАҢЫЗ!»
- Жеткіншектік дағдарыс – балалық шақтан ересектік өмірге өту шегі. Дағдарыстың қанағаттандырылуы - күрделі жаңа қажеттіліктердің туындауымен сипатталады. Сырт көзге қатаңдық, қырсықтық, тұйықтық т.б. көрініс береді.
- Дағдарыс себептері:
- Сыртқы факторлар: ересектердің үздіксіз бақылауы (опека), қамқорлығы, ал жасөспірім мәселелерін өзбетті шешуге ұмтылады.
- Ішкі факторлар: ойлағанына қол жеткізуде кедергі жасайтын әдеттер мен мінез сапалары (тыйымдар, әдеттер, ересектерге бағыну әдеті)
Дағдарыстың
физиологиялық негіздері
- Бойы мен салмағының күрт өсуі;
- Жыныстық пісудің бастапқы кезі;
Толығырақ-
Физиологиялық өзгеру
Бойы
Салмағы
Дене пропорциясы
Пісіп-жетілу (жыныстық)
Жеткіншектердің
физиологиялық өзгерістері
- Анатомо-фихиологиялық жетілу психологиялық дағдарыс фоны.
- Гармондардың күрделі әрекеттесуі мен жыныстық гармондардың белсенділігі интенсивті физикалық және физиологиялық дамуға әкеледі.
- Бойы мен дене салмағының күрт өсуі байқалады. Басы, қол-аяғы ересектер көлеміне жетеді, сүйек қаңқасы жылына 4-7 см. өседі. Жасөспірім өзін икемсіз, ыңғайсыз сезінеді.
- Қарқынды даму нәтижесінде жүрек, өкпе, қан айналым қызметтері өзгереді→қан қысымы (АД)→шаршау→көңіл-күйінің өзгермелілігі→гармональды тасу→ұстамсыздық.
Дағдарыстың
психологиялық негіздері
- Өзінің ішкі әлеміне үңілу, қызығушылық
- Мінез-құлықтың өзгеруі
Өзінің сыртқы түріне аса көңіл бөлу
Өзге жыныс
өкіліне қызығушылықтың артуы
Жеткіншектің жыныстық
сәйкестіктері мен сексуалды мінез құлқы
- Жеткіншектер өздерін өз жынысының өкілдерімен сәйкестендіре бастайды. Бұл кезде өзіне өзге жыныс өкілінің қатынасы маңызды болып, сырт бейнесіне басым назар аударады; шашы, киімі, бет әлпеті, өзін өзі ұстауы, дене бітімі.
- Қыздар мен ұлдардың бір-біріне ынтығуы алғашында “мазақтау”, “қырындау” түрлерінде көрінеді. Кейіннен бір-бірімен қатынастағы ұялу жоғалады.
- Үлкен болып есептелуге тырысу.
- Сенімдерінің қалыптасуы.
- Екіұшты құндылықтарының болуы.
- Өзін өзі тану, өзіндік сана, өзін өзі бағалау және өзін тәрбиелеуді қажетсінуінің қалыптасуы
Дүниетанымдық өзгерістер.
- Көңіл-күйдің жиі ауыспалылығы
Жеткіншектің тұлғалық
ерекшеліктері
- Тұлға бағыттылықтарының түрлері:
Гуманистік бағыт
Эгоистік бағыт
Суицидалды бағыт
- Өзін-өзі анықтау. Өз болашағын болжау кезінде, мектеп бітірген шақта көрінеді.
- Тәртібіндегі, мінезіндегі өзгерістер
Тәуелсіз болу кризисі
- қасарыспалық,
- қыңырлық,
- негативизм,
- Өзім білем деу,
- Үлкендерді құрметтемеу, бұрын орындап жүрген талаптарына қарсылық,
- Қарсылық, дөң-айбат
- Өз дүниесін қорғаштау.
Кейбір балалық мінез енді
мүмкін емес.Алайда кейбір үлкендерге
тән мінез-құлықтар формасы оған
әлі таныс емес.Ол тезірек үлкен
адам болғысы келеді, алайда кей
қиын да жауапты мәселелерді
шешуге оның күші жетер емес,
қолынан келмейді.
.
Мінез-құлқының
тұрақсыздығы,
екіұштылығы
Әлеуметтік
өзгерістер: негізгі іс-әрекеттің
өзгеруі.Қоршаған ортамен, құрбыларымен
тығыз қарым-қатынасты, өзіне деген
назардың болуын қажетсіну.
Жеткіншектің үлкендерге
айтқысы келетіні: (В.А.Сухомлинский бойынша)
- Не опекайте меня, не ходите за мной, не связывайте каждый мой шаг, не свивайте меня пеленками присмотра и недоверия, не напоминайте и словом о моей колыбели.
- Я самостоятельный человек. Я не хочу, чтобы меня вели за руку. Передо мной высокая гора. Это цель моей жизни. Я вижу ее, думаю о ней, хочу достичь ее, но взойти на эту вершину хочу самостоятельно. Я уже поднимаюсь, делаю первые шаги. И чем выше ступает моя нога, тем более широкий горизонт открывается мне, тем больше я вижу людей, тем больше познаю их, тем больше людей видят меня. От величин и безграничности того, что мне открывается, делается страшно. Мне необходима поддержка старшего друга. Я достигну своей вершины, если буду опираться на плечо сильного и мудрого человека. Но мне стыдно и боязно сказать об этом.
- Мне хочется, чтобы все считали, что я самостоятельно, своими силами доберусь до вершины».
- Отбасы өмірінде кездесетін дағдарыстардың әсерінен көп жағдайда көптеген келеңсіздіктер, соның ішінде баланың “қиын болу” себебі дәл осы кезде пайда болады, өйткені, осы кезде баланың жас, жеке ерекшеліктерін ата – ана әр түрлі ескереді немесе мүлдем баламен істері болмайды...
- Қарым – қатынастағы дағдарыстардың қатар келуі: жеткіншек жас дағдарысы және ата – ананың 40 жастық дағдарысы болып табылады. Бұл кезеңде ата – аналар өз құндылықтарын қайта қарайды, ал балалар билікке ұмтылып шу шығарады.
Отбасының баламен қарым-қатынасындағы
олқылықтар
Мұғалімнің оқушымен қарым-қатынасындағы
жіберілетін қателіктер
- Есімін есте сақтамай, тегі арқылы атау
- Әңгіменің төмендету (мұқату) түрінде болуы
- Жасөспірімнің толық тұлғалық бағасынан бұрын үлгерім бағасына көңіл аудару
- Бір оқушының жетістігімен басқа оқушының кемшілігін қарсы қою
Жеткіншектермен
қалай қарым –қатынас жасау қажет?
Түсіну
Қабылдау
Достық көмек
Менің балам (оқушым)-”қиын”.
НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?
ЖЕТКІНШЕК–
ҚИЫН БАЛА
Қиындықтарды
оңтайлы шешу жолындағы
«ЗАҢДАР
МЕН ЕРЕЖЕЛЕР»
ЖЕТКІНШЕК–
ҚИЫН БАЛА
1 заң
– Жеткіншекті
белгілі бір талаптар мен тәртіптерді
ұстануға төзімділікпен бірте-бірте үйрету
керек.
2 заң
– Тиымдар
мен талаптар көп және қатаң болмауы тиіс
3 заң
– Тиымдар
мен талаптар жеткіншектің маңызды құндылықтарына
қарама-қайшы болмауы тиіс
4 заң
– Педагогтар
мен ата-ананың (үлкендердің) қоятын тиымдары
мен талаптары бірдей, бірыңғай болуы
тиіс.
Психологтан жеткіншектерге жадынама
- Егер де сен қандай да бір қиын жағдайға душар болсаң, есіңде болсын- шешілмейтін жағдайлар болмайды. Шешілетін жолдар әрқашанда бар, тек қана соны таба білу керек. Егер біздің ұсынып отырған кеңестерімізді пайдалансаң, сен сол қиын жағдайдан, өзің қиналмай шығасың.
-
- 1 кеңес. Қиын жағдайға түсіп қалсаң үрейге немесе күйзеліске түспе. Жағдайыңа өзің анық талдау жасауға тырыс.
- 2 кеңес. Осы қалыптасқан жағдайды кім жасады соны анықта. Егер өзің болсаң, барлық жауапкершілікті өзіңе ал. Жақсылап ойлан, тағы да қай жерден, қандай қауіп болуы мүмкін.
- 3 кеңес. Осы қалыптасқан жағдай туралы кімге ашық айта аласың, соны ойла.