Темперамент және мінез

        

              Л.Н.Гумелев атындағы Еуразия ұлттық университеті 

 

 

 

 

       

  Темперамент және мінез

 

 

 

ШТ-11 тобы

Орындаған: Сыдыман  Т.Ж.

 

 

 

 

 

 

 

        Астана 2013

Темперамент және мінез

«Адамның басына қонған бақыттың тұрақты болуы жақсы мінез-құлыққа  байланысты.»

Әл – Фараби

 

Темперамент туралы жалпы ұғым

Темперамент туралы алғашқы  ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ басталды. Ежелгі грек ғалымдары Гален, Гиппократтың еңбектерінде біраз пікірлер айтылған. Гиппократтың ойынша, адамның тәнінде төрт түрлі сұйықтық болады. Олар: денені жылытып тұратын – қан, салқындататын – шырын, ұүрғататын бауырдағы сары өт және оған дымқылдық беретін қара өт (талақ). Олар дұрыс араласса адамның дені сау, дұрыс алаласпаса сырқат болады. Организмдегі сұйықтардың біреуінің басым болуы адамның темпераментін анықтайды.

Холерик темпераменті

Сәйкес келетін жұмыстың типтері: үлкен энергия жұмсайтын  жұмыс түрлері сәйкес келеді. Қиындықтар мен кедергілерді жеңуді ұнатады. Жұмысқа  тез кіріседі. Жоспарын іске асыра  алады. Біреуге бағыннан гөрі өз бетінше  жұмыс істегенді ұнатады. Айтқанынан қайтпайды. Холерикпен жұмыс жасағанда  байқау керек, ескертпелердің орнына өателіктерін түзейтін тапсырмалар берген жөн. Холериктер флегматиктермен, меланхоликтермен жақсы  жұмыс жасай алады, бірақ екі  холерикті біріктіруге болмайды, олар бақталасып, шиеленіске келіп  қалуы мүмкін.

Сәйкес келетін  мамандық түрлері: телеоператор, әртіс, дипломат, журналист, кәсіпкер, керемет ұшқыштар, каскадерлер т.б.

      Сангвиник темпераменті

Бұл темпераменттің өкілін И.П. Павлов қызу қанды, іскер адам деп  есептейді. Ол адамдармен тез тіл  тауып, шүйіркелесе кетеді, жұртты жатырқамайды. Ұжым ішінде сангвиник көңілді, ақ-жарқын, іске бар ықыласымен кірісетін, әуесқой адам. Іске зауқы болмаса, жұмыстан тез суынып кетеді. Сангвиникте эмоция тез пайда болып, тез өзгереді. Оның осал жері – іс жоқ кезде сылбыр күйге түсіп кетеді. Ол онша кек сақтамайды, қазір біреумен ерегісіп қалса, біраудан кейін ашуы тез тарап кетеді. Көңіл-күй тез өзгеріп, ойға жүйрік, қткір тілді, жаңаны тез қабылдағыш, зейінді келеді.

Жұмыстың типі: жұмысқа деген үлкен қабілеттілік, ортаға тез бейімделеді, бір мезетте бірнеше жұмысты орындай алады. Жаңа жұмысқа үлкен қызығшылықпен кіріссе де тез суып қалады, жаңа бір жұмысқа ауысқысы келіп тұрады. Ұйымдастырушылық қабілеті жақсы. Жауапты және қауіпті жерлерде жақсы жұмысшы. Жаңа мамандықтарды тез меңгере алады. Қол астындағы сангвиник жақсы жұмыс істеу үшін оның алдына үздіксіз жаңа да қызықты тапсыпмалар қою шарт.

Сәйкес келетін  мамандық түрлері: менеджер, мұғалім, дәрігер, психолог, тәрбиеші, ұйымдастырушы, сатушы, инэинер-технолог, жақсы жүргізуші, із кесуші.

Флегматик темпераменті

И. П. Павловтың сипаттауынша, бұл барлық уақытта да байсалды, ұстамды, бір қалыпты, табанды және төзімді, еңбекқор адам. Жүйке үдерістерінің  тепе-теңдігі мен бяулығы флегматиккке қандай да жағдай болмасын бір қалыпты тыныштықта болуға мүмкіндік береді. Флегматик – салмақты адам, ол күшін босқа сарп етпейді, бастаған істі аяғына жеткізеді. Ол боспелікті сүймейді. Жұртпен қарым қатынасы да бір сарынды жүріп жатады. Баяулық пен селқостық – флегматиктің осал жағы. Оған ырғалып-жырғалуға, жиналып-қамдалуға біраз уақыт керек. Дегенмен, бұл қасиет мінездің тұрақтылығын көрсетеді, істі аспай-саспай тыңғылықты аяқтауға мүмкіндік береді. Флегматиктер ұзақ уақыт жұмыс істеуге сабырлықпен әрекет етуге төзімді болады.

Жұмыстың типі: флегматик жұмысқа да, оқуға да жайбасар. Дайындық кезеңіне көп уақыт кетіп қалады. Шыдасдылығы мен табандылығы арқасында үлкен жетістіктерге жетеді. Бір сарынды жұмысты сүйеді. Лидер, ұйымдастырушы болуды қалай қоймайды. Жұмыс жаңдайы өзгере қалса еңбк өнімділігі тез төмендеп қалады. Асықпай шешім қабылдауға жақсы. Қол астында флегматиктер жұмыс жасайтын болса, олармен үнемі белсенді байланыста болу керек, мадақтап, түрлі жұмыстарға тартқан жөн. Адамдармен араласқаннан гөрі компьютермен жұмыс жасағанды ұнатады. Егер медецинаны тағдаса, онда хирургтен гөоң жақсы ьерапевт шығады.

Сәйкес келетін  мамандықтар: бухгалтерия, экономика, агроном, инжинер, жүргізуші, ғылыми-ботаник, астроном, физик, математик, электрик.

   Меланхолик темпераменті

Бұл типтің өкілдері аса  сезімтал, соның салдарынан жаны тез  жаралағыш келеді. Меланхоликтер  тұйық, ұиын жағдайдардан жол тауып  шығуға олақ, адамдардан оқшау жүргенді ұнатады. Ол қауіпті жағдайлардан  қорқады.

Жұмыстың типі: меланхоликтердің жұмысқа қабілеттілігі көңіл-күйіне байланысты, тез шаршап қалуы мүмкін. Қиындықтары мн қысымы мол мамандықтар қайшы келеді. Жаға ортаға қиын бейімделеді.

Жұмыста меланголиктерге  үнемі қолдау мен демалыс қажет. Олар өте байқампаз. Халықпен жұмыс  жасайтын мамандықтар, және өз бетінше  компьютермен жұмыс жасаған оларға ұнайды.

Сәйкес келетін  мамандықтар: педагог, өнер, композитор, жазушы, мал дәрігері, геолог, агроном, эоотехник, радиомеханик.

Темпераментке байланысты қарым қатынас түрлері

Сангвиник – көңіл кқтергіш, әзілқой

Холерик – өзіне бағындырады, үстем, айтқанынан қайтпайтын

Флегматик – салмақты, байсалды

Меланхолик – тәуелді, ойын ашық айтпайды.

 

Мінез туралы жалпы  ұғым

Адамның ісі мен қылығынан  көрінетін, оның айналасындағыларға қатынасын  бейнелейтін кісінің тұрақты  және тұрлаулы жеке өзгешелігі мінез деп аталады.  Мінез туа біткен қасиет есем, ол біртіндеп өмір сатысында дамып, қалыптасып отырады. Мінезі мүлде бірдей болып келетін адам болмайды, бірақ өмір сүрген отасына, қоғамына қарай типтік мінезі болады. Күнбе – күнгі тіршілікте адам әдетте менмен не көпшіл, қайырымды не сараң, биязы не дөрекі, батыл не солқылдақ, табанды, ер жүрек не байбалашыл болып сипатталады. Олай болса, мінез негізінде жеке адамның моральдық-еріктік қасиеттері жатады.

Рузани дүниесі бай, қажеттері  мен қызығулары, талғамы мен ой пікірі кең, талабы мен мүддесінде қайшылығы  жоқ, сөз бен ісі байланысты адамдарды толық мінезді адам дейді.

   Мінез бітістері

Белгілі қоғам мүшелеріне ортақ мінездердің қатарына: Отанға берілгендік, адалдық, шыншылдық, еңбекке  жеке қоғам мүлкіне дұрыс көзқарас, ұжымшылдық, гуманизм, борышын және жауапкершілігін түсіну, қиыншылықтарды жеңіп шығуға дайын болу, кішіпейілділік, қарапайымдылық, сергектік, жолдастық, т.б. жатқызуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Қолданылған әдебиеттер

 

1. «Қызықты психология» Республикалық ғылыми-практикалық, танымдық-психологиялық журнал. 2013 жыл №4 10-бет
2. Т. Тәжібаев «Жалпы психология» Алматы 1998 жыл