Қазақстан Республикасының экологиясы

МАЗМҰНЫ  
КІРІСПЕ......................................................................................................................3  
1 Тарау БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ.................................................................................................................5  
1.1 Географиялық орналасуы....................................................................................5  
1.2 Су экожүйесі.......................................................................................................13  
1.3 Топырағы............................................................................................................16  
1.4 Өсімдігі мен жануарлар дүниесі.......................................................................17  
2 Тарау ОБЛЫСТАҒЫ НЕГІЗГІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАР...................23  
2.1 Атмосфералық ауаның ластануы.....................................................................23  
2.2 Су ресурстарының ластануы............................................................................25  
2.3 Жерлердің экологиялық жағдайы....................................................................27  
2.4 Радиациялық жағдайы.......................................................................................28  
2.5 Облстағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар..............................................37  
3 Тарау БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЖЕР БАЙЛЫҒЫ ЖӘНЕ 
3.1 Өндіріс қалдықтарды, соның ішінде пестицидтердің және улы 
3.2 Жайық өзенінің экожүйесін сақтау..................................................................47  
2.3 Орал қаласының канализациялық ағынды суларын пайдалану мақсатында 
2.4 Орал қаласының канализациялық ағынды суларының тазалу тиімділігін 
2.5 Орал қаласын көгалдандыру және микроклиматын жақсарту......................49  
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................55  
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ........................................................58  
Кіріспе  
Тақырыптың өзектілігі  
Көктегі не жердегі, жақсысы не жаманы бар бүкіл 
Табиғатты қаншалықты бүлдіріп, оның байлықтарының қаншалықты жойылып жатқандығын 
Осыған орай таңдалған тақырыптың өзектілігі мен оның практикалық 
Дипломдық жұмысымның теориялық және практикалық маңыздылығы  
Қазақстан Республикасының маңызды аймақтарының бірі – Батыс Қазақстан 
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері  
Осы жұмысымның мақсаты Батыс Қазақстан облысының қазіргі экологиялық 
- Батыс Қазақстан облысының географиялық жағдайымен танысу  
- Облыстағы негізгі экологиялық жағдайларды саралау  
- Батыс қазақстан облысының экологиялық мәселелерін шешу жолдарын 
1 Тарау БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ  
1.1 Географиялық орналасуы  
Батыс Қазақстан облысы республиканың солтүстік – батыс бөлігінде, 
Облыста кантинеттігі тым басым климат қалыптасқан. Талай ғасырлар 
Сурет 1. Батыс Қазақстан облысының картасы  
Континенттік климат нәтижесінде күн мен түн, қыс пен 
Бүкіл облыс аумағы үшін ауаның орташа жылдық тампературасы 
Ең суық ай – қаңтар, бұл айда температура 
Қыс айларында желдің қарқыны 4,5-5 м/сек-қа жетеді. Әсіресе 
Жаз айларына ыстық, қуаң әрі шаңқай ашық ауа 
Рельефі.Облыс табиғаты ерекшеліктерінің бірі – оның жер бедерінің 
Облыстың солтүстік Бөлігін Жалпы Сырттың оңтүстік сілемдері алып 
Сурет 2. Батыс Қазақстан облысының климаттық картасы  
Орал таулары шеткі үстіртінде, Ақбұлақ қыстағының оңтүстік-шығыс жағында, 
Облыс аумағының басым бөлігі солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай жалпы 
Облыс жерінің оңтүстік және шығыс бөліктерінде ойдым-ойдым құм 
Геологиялық құрылысы. Облыс жер қойнауының геологиялық құрылысы Каспий 
Каспий маңы ойысының солтүстік бөлігі (оны кейде Солтүстік 
Триас шөгінділері сыртқы түстері жағынан жоғары перьмдіктерге ұқсас 
Палеогенді шөгінді оиоко түріндегі (кремнилі) саз, құмдақтардан тұрады. 
Неоген шөгінділері саз, құм және конгломераттан, ұсақ екі 
Төрттік шөгінділер өзен, көл – батпақты түзілістер болып 
Қазба байлықтары. Облыс аумағында Цыганов, Ульянов, Гремячинск, Батыс 
Құрылысқа жарамды минералды шикізаттардан облысқа кірпіш және цемент 
Жылдық қуаты 1300 мың т. Цемент зауытын шикізатпен 
1.2 Су экожүйесі  
Өзені. Облыстың негізгі су көзі – Жайық өзені 
Жайық өзені бүкіл облыс жерін жер беті ағын 
Жалпы облыста үлкенді-кішілі 200-ден астам өзен бар, олардың 
Көлдері. Облыстағы көлдің таралу коэффициенті 10% (жайылма суларды 
Облыс аумағында көлдер әркелкі орналасқан: Елек алабында – 
Жерасты суы. Шаруашылық қажетіне және тұрмыстық тұтынымға жарамды 
Сурет 3. Батыс Қазақстан облысының ішкі сулары  
Сулы қабаттардың көпшілігі (15) Жайық және басқа өзендердің 
1.3 Топырағы  
Облыстың бүкіл солтүстік, Жалпы Сырттық бөлігін қара және 
Каспий маңы ойпаты шегінде ала-құла топырақ жамылғысы қалыптасқан. 
Оңтүстікке жылжыған сайын топырақ құрамы жеңілдей түседі, саздақ 
Қоңырқай және ашық қоңырқай топырақ түрлері облыстың оңтүстік 
Сурет 4. Батыс Қазақстан облысының топырақ картасы  
1.4 Өсімдігі мен жануарлар дүниесі  
Облыстың флорасында 106 тұқымдасқа жатқызылатын гүлді өсімдіктердің 1300-ге 
Боз даланың оңтүстік шегі Еруслан бастауынан Қараөзен және 
Боз дала белдемі оңтүстікке қарай бетегелік дала белдеміне 
Ірі ойпандарда бидайық, сұлыбас және түлкі құйрықты шалғындық 
Шөл дала облыстың үлкен бөлігін қамтиды. Солтүстікте бетегелі 
Облыс жерінде жоғарыда сипатталған белдемдік өсімдік жамылғысымен қатар 
Облыстың шөптесін қорының басты түрі – жайылмалық шалғындар. 
Құмайт массивтердегі тоғай шегі оңтүстікке қарай сұғына түсіп, 
Облыс аумағында сүтқоректілердің 70 түрі, құстардың 310-ға жуық, 
Сүтқоректілердің өздерінің алуан түрлілігімен ерекшеленетін кеміргіштер де бар. 
Тұяқтылардан киік көп тараған. Жайылмалық орман-тоғайларда бұлан мен 
Ашық далалар мен шөлейт ландшафтарда құстардың түр құрамы 
Омыртқасыздар ішінде буынаяқтылар, әсіресе жәндіктер (2,5 мың түрге 
Табиғи қорлар мен қоршаған ортаны қорғау. Су көздері 
2 Тарау ОБЛЫСТАҒЫ НЕГІЗГІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАР  
2.1 Атмосфералық ауаның ластануы  
Батыс Қазақстан облысының ауа бассейнінің негізгі ластағыштарына атмосфера 
Батыс Қазақстан облысының қоршаған ортасының ауа бассейнінің мемлекеттік 
Орал және Ақсай қалаларының экожүйелері ең көп зардап 
Бақылау мәліметтеріне сәйкес Орал қаласының атмосфералық ауасының ластануы 
Сурет 5. Батыс Қазақстан облысының экологиялық картасы  
Ақсай қаласының анықталатын ингредиенттер концентрациялары былтырғы жылдың сәйкес 
Ақсай қаласының атмосферасында алдыңғы жылдармен салыстырғанда күкірт қостотығының 
Қарашығанақ мұнай – газ конденсаты кенішінде ауа бассейнінің 
Соңғы жылдары стационарлы көздердің шығарындылары көлемінің артқаны байқалады. 
Бірінші жартыжылдықта жүргізілген мониторинг қызметінің мәліметтері бойынша облыстың 
2.2 Су ресурстарының ластануы  
Су – бұл тек адамдардың шаруашылық қажеттіліктеріне пайдаланатын 
Біздің өзен-көлдердегі судың сапасына келсек, оның облыс халқының 
2007 жылдың 9 айы бойынша мониторингтік зерттеулерге 
«Казгидромет» РМК мәліметтері бойынша Жайық өзені «таза» санатына 
Шаған өзенінде жедел міліметтер бойынша былтырғы жылдың осы 
«Казгидромет» РМК мәліметтері бойынша Шаған өзені «таза» санатына 
Ағымдағы жылдың осы кезеңімен салыстырғанда Деркөл өзенінде су 
«Казгидромет» РМК мәліметтері бойынша Деркөл өзені «ластанған» санатына 
Елек, Деркөл, Быковка, Чижа-2, Өлеңті, Үлкен өзен және 
Жайық өзені бассейнінің сапалық су құрамы соңғы жылдары 
Жалпы Жайық өзенінің экологиялық жағдайы өзен түбінің балшықтануы 
Бүгінде Жайық өзені арналарында балық шаруашылығы мелиорациясын жүрргізу 
Сонымен қатар басқарма жүйелі түрде көршілес Орынбор және 
Ресей және Қазақстан шекаралас қарым-қатынасы шегінде Орал қаласында 
Облысымыздың басты су артериясы Жайық өзені бассейні суының 
2.3 Жерлердің экологиялық жағдайы  
Облыс аумағында соңғы жылдары ауылшаруашылық жерлерінің бүлінуі, шөлейт 
Облыстың оңтүстік Бөкей ордасы, Жаңақала, Қаратөбе аудандарында соңғы 
Қарашығанақ кенішінің игерілуіне байланысты Бөрлі ауданының табиғи жері 
Ауылшаруашылық жерлері өндірстің дамуы арқылы келтірілген зиян мен 
2.4 Радиациялық жағдайы  
Гамма-фонды өлшеу күн сайын Орал және Тайпақ екі 
Атмосфералық ауаның жерге жақын қабатының радиациялық гамма-фоны 2007 
«Капустин Яр» әскери полигондары жүйесінің Батыч Қазақстан облысының 
Қазіргі кезде ҚР Ұлттық ядролық орталығының радиациялық қауіпсіздік 
Батыс Қазақстан облыстық қоршаған ортаны қорғау мемлекеттік инспекциясы 
Заң бұзушыларға жалпы сомасы 3142,65 мың теңгенің  
Жер қойнауын пайдаланатын кәсіпорындардың табиғат қорғау заңдылықтарын ұстануына 
Өткен жылдың сәуір айында, жоспар бойынша ҚР табиғат 
Тексеру барысында шектеулі рауалды шығарынды (ПДВ) нормативтері, сонымен 
Инвентаризация мәліметі бойынша облыста 88167 сынап құрамды лампа 
Өткен жылы қоршаған ортаны қорғау басқармасы 707 жоба 
Облыстық қоршаған ортаны қорғау басқармасы мен облыстық салық 
Өткен жылдың 11 айы ішінде табиғат қорғау шараларын 
Облыстық бюджеттен экологиялық және балық шаруашылығы қажеттері үшін 
Облыстық басқарманың сараптамалық бақылау қызметі аясында 200-ден астам 
Осы мақсатта басқарма мамандары мектептер мен қоғамдық орындарда 
Табиғатты көздің қарашығындай сақтай отырып, өз пайдамызды ойлап 
Облыстағы табиғат қорғау заңдылықтарын шаруашылық субьектілерінің орындалуына мемлекеттік 
Мемлекеттік инспекцияның талап етуі бойынша және ҚР «Қоршаған 
Қазіргі таңда Орал қаласында улы қалдықтар полигондарын салу 
Өндірістің барлық саласында білім беруде, ғылымда қоршаған ортаны 
ҚР Президентінің «Қаз – 2030 гулдену, қауіпсіздік және 
Сурет 6. Батыс Қазақстан картасының радиациялық картасы  
Биыл дүние жүзілік қоршаған ортаны қорғау күнінің белгіленгеніне 
Арнайы өкілетті органдар, мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдар, облыстық 
Қалыптасқан экологиялық мәселелерді шешу үшін күшті табиғат қорғау 
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 15 жылдығы қарсаңында Батыс Қазақстан 
- Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік бақылау, табиғат 
Экологиялық инспекция 2006 жылы 169 заңды тұлғаға қоршаған 
Үстіміздегі жылда тексеріс барысында ҚПО б.в. мекемесіне өз 
Мемлекеттік сараптамадан өтпей салынып жатқан құрылыстарды тоқтату туралы 
ҚР «Қоршаған ортаны қорғау» заңнамасының 76, 78 – 
- Соңғы жылдары облыстық аумақтық басқарма тексерістен өтетін 
Қарашығанақ өңдеу кешені және мұнай-газды кешенді өңдеу қондырғыларының 
Қоршаған ортаның жағдайын бақылау жүйесін жақсарту үшін Қарашығанақ 
«Жайықжылуқуат» АҚ Киот хаттамасы шеңберінде және Жапондық қуат 
«Building Materials Company» ЖШС Орал қаласында кірпіш жасайтын 
Қазақстанда алғаш рет «Жайықгидрогеология» ЖШС-нда атмосфералық ауаға ластағыш 
Өткен жылы табиғат қорғау шараларына бөлінген инвестиция 2580,0 
Сондай-ақ ірі кәсіпорындар облыстағы табиғат қорғау шараларына өз 
Батыс Қазақстан облыстық аумақтық қоршаған ортаны қорғау басқармасының 
Шекаралас аймақтардың 1999-2007 жылдары Ресей Федерациясы мен Қазақстан 
2.5 Облстағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар  
Облысымыздың жер байлықтың таза сақтау үшін ауылшаруашылық зиянкестеріне 
Осы орайда облыстың әртүрлілікті сақтау және тиімді пайдалану 
Мемлекеттік зоологиялық Кирсанов қорықшасы 1967 ж. Құрылды. Жайық 
Мемлекеттік Бударин қорықшасы 1967 жылы Жайық өзенінің жайылымында, 
Мемлекеттік Жалтыркөл қорықшасы 1967 жылы ұйымдастырылды. Оның ауданы 
Облыстық биогидрологиялық Шалқар қорықшасы 1992 жылы, кәсіптік 
Жергілікті ландшафт Аққұм қорықшасы 1992 жылы ұйымдастырылды. Ауданы 
Орда геоботаникалық қорықша 1989 жылы ұйымдастырылды, ауданы 
«Дуброва» ботаникалық қорықшасы 1985 жылы құрылды. 
«Селекционный» ботаникалық қорықшасы 1990 жылы құрылған, ауданы 
Жайық өзені Қазақстан Республикасының Министрлер Кеңесінің үкімімен 1974 
Үлкен Ешкі тауы-табиғат ескерткіші. 1996 жылы ұйымдастырылды. 
Садово көлі 1992 жылы, ұйымдастырылды. Көлдің су 
Мемлекеттік Қара-Ағаш аңшылық шаруашылығы 1971 жылы ұйымдастырылды. 
3 Тарау БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІН ШЕШУ 
3.1 Өндірістік қалдықтарды, соның ішінде пестицидтердің және улы 
Қазіргі уақытта облыстағы экологиялық мәселелерді шешу мақсатында облыстық 
2007 жылы облыстық бюджет есебінен «Орал қаласының өндірістік 
Кесте 1  
Батыс Қазақстан облысы шеңберінде қоршаған ортаны қорғау бағытында 
Атқарылып жатырған жұмыстар Экологиялық тиімділіктер  
Қарашығанақ өңдеу кешені және 
Орал қаласында газ 
Орал қаласында кірпіш жасайтын жаңа  
Орал қаласында жылына 10 мың 
Улы қалдықтар  
Атмосфералық  
Кесте 2  
Батыс Қазақстан облысы шеңберінде қоршаған ортаны қорғау бағытында 
Іске қосылатын жобалар Жұмсалатын қаржы көлемі  
Орал қаласында жылына 100 мың тонна 
600 млн. теңге  
Орал  
2005 жылы 60,9 млн. теңге, 
Орал жер  
Соған байланысты  
БҚО шеңберіндегі Жайық өзенінің бассейнінің  
Осы  
Орал қаласының № 2 ағынды сулар жинақтағышының т 
2007 жылға ТЭН 1,8 
Жайық өзенінің  
Сол себепті 2007  
«Қалалық  
Соған байланысты 2007 
2008 жылы  
Орал қаласының  
Қалалық канализациялық тазалау қондырғыларын қайта жаңарту 
Орал қаласын көгалдандыру және микроклиматын  
661,9 млн. теңге (республикалық бюджеттен)  
3.2 Жайық өзенінің экожүйесін сақтау  
Облыстағы басты мәселелердің бірі Жайық өзенінің экожүйесін сақтау 
3.3 Орал қаласының канализациялық тазартылған ағынды суларын 
Орал қаласының №2 ағынды сулар жинақтағышының толық кетуінің 
3.4 Орал қаласының канализациялық ағынды суларының тазалау тиімділігін 
Орал қаласының канализациялық ағынды суларының тазалауларының тиімділігін арттыру 
Қалалық тазалау қондырғыларының лай алаңдарын қайта жаңартуды республикалық 
Орал қаласының №1 және №2 жинақтағышы арасындағы Безластичный 
2007 жылы «Қалалық канализациялық тазалау қондырғыларын қайта жаңарту» 
3.5 Орал қаласын көгалдандыру және микроклиматын жақсарту  
«Астана» саябағының құрылысы «661,9 млн.теңге).  
Берілген жоба бойынша жобалық сметалық құжаттамалар жасалып, 2006 
Өз кезегінде «Қарашығынақ Петролиум Оперейтинг Б.В.» бұл мәселені 
Қарашығанақ мұнай-газ конденсаты кен орнаның орасан зор табиғи 
Ең бастысы – адам факторы! Бұл «Қарашығанақ Петролиум 
Мұнан да бөлек, ҚПО Қарашығанақты әлемдегі ең алдыңғы 
Осындай ауқымдағы жұмыстарды атқара отырып, бүгінде компания Қарашығанақтың 
Өндірісті модернизациялаудың нәтижесінде қалдықтарды атмосфераға жіберуді елеул і 
Түрлі тексеру қызмет орындары күн сайын Қарашығанақ пен 
Қарашығанақтағы өндіріс туралы сөз қозғап отырып, мына жәйтке 
Сондай-ақ, өндірістік қалдықтарды пайдаға асыру Қарашығанақ жобасын жасаудың 
Бұл жерде өндірісін өркендетіп, экономикасын дамытып алған елдердің 
Осыған орай өткен жылдың соңында Қоршаған ортаны қорғау 
Бұл сапардың басты мақсаты – бұрғылау қалдықтарын қайта 
Осы арада қазақстандық делегацияның Канадаға CCS INCOME 
ҚПО қызметкерлерінің айтуынша, бұл сапар аса мазмұнды және 
Жалпы алғанда, ҚПО қызметкерлерінің Канадаға сапары, қалдықтарды пайдаға 
Қазіргі күні ҚПО үшін мұндай тәжірибе алмасулар айдалаға 
«Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг Б.В». компаниясының жоғары өндірістік 
Биыл Капустин Яр сынақ айлағының құрылғанына 60 жыл 
Демек, бұл айлақтың қасіреттен көзін ашпаған қазақ даласына 
Капустин Яр және Азғыр сынақ айлағының (бұлар кешенді 
- Біреулер «жерді, суды, ауаны әбден бүлдіріп болды, 
Демек, сынақ айлағының зияны қанша күшті болса да, 
Өзі қоғамдық қозғалыс ретінде құрылған 14 жыл ішінде 
ҚОРЫТЫНДЫ  
Қазір өндірісті қоршаған ортаға, табиғатқа кесірі мен кері 
Ендігі жерде экологияға зиянын тигізбейтін өндіріс құру – 
«Экологиялық қылмыстарды саралауды құықтық реттеу» атты дипломдық жұмысымды 
Диплом тақырыбы бойынша көптеген әдебиеттермен, басқа да материалдармен 
Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан кейін 1996 жылы 10 сәуірде 
Бірінші мәселе, қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесінің тиімді 
Екінші мәселе, экологиялық қауіпсіздік – қоршаған ортаны қорғау 
Осы тақырыпта дипломдық жұмыс жазудағы басты мақсатым экологиялық 
Экологиялық қылмыстарға итермелейтін себептер мен жағдайларды зерделей отырып, 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ  
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.1995 ж.  
4. Қазақстан Республикасының «Экологиялық сараптама туралы» Заңы. 18.03.1997 
5 Қазақстан Республикасының «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар 
6. Қазақстан Республикасының «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңы. 
7. Қазақстан Республикасының «Жануарлар дүниесін қорғау, өнімін молайту 
8. Қазақстан Республикасының «Өсімдіктер карантині туралы» Заңы. 01.02.1999 
9. Қазақстан Республикасының «Атмосфералық ауаны қорғау туралы» Заңы. 
10. Қазақстан Республикасының «Айналадағы табиғи ортаны қорғау» Заңы. 
11. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Ұлттық Қауіпсіздігі туралы» 
12. Қазақстан Республикасының Орман кодексі. 31.03.1993 ж.  
13. Қазақстан Республикасының Су кодексі. 31.03.1993 ж.  
14. Қазақстан Республикасының Президентінің Заң күші бар «Жер 
15. Қазақстан Республикасының Президентінің Заң күші бар « 
16. Қазақстан Республикасының Президентінің Заң күші бар «Мұнай 
17. Қазақстан Республикасының Президентінің Заң күші бар «Жер

"Батыс Қазақстан облысының экологиялық проблемаларының реестрі жасалып, айрықша өзекті экологиялық проблемалар айқындалды", - деді облыстық аумақтық қоршаған ортаны қорғау басқармасының бастығы Роберт Сүйербаев.

Р. Сүйербаевтың мәліметінше, оның ішінде "өндірістік тұтыным қалдықтарын жинау, өңдеу және пайдалы жарату, соның ішінде пестицидтер мен улы химикаттар бойынша мәліметтер жинау ", сондай-ақ, "Орал жер асты сулары кенішінің аумағындағы Зеленов ауданының Дарьинское ауылында қатты қалдықтар полигонының жоқтығы" болмақ.

Тағы бір басты проблема - Орал өзеніне ластаушы заттарды тастау. "Сүзгіштер мен көлденең тұндырғыштарды жуған сулар тазартылмай өзенге жіберіледі, ал өзен - халықтың ауыз су көзі", - деді Р. Сүйербаев. Осы орайда ол сүзгіштерді жуғаннан кейін ластаушы заттарды Оралға тастауды доғаруға арналған құрылғы салу жоспарланып отырғанын жеткізді. Жобаның құны 132 млн теңгеге бағаланған. Қазір жобалық-сметалық құжаттамасы жасалды.    

Батыс Қазақстан облысының осы жылдардағы экономикасының күрт төмендеуі. 
Еліміздің тәуелсіздік алған тұста бізге жантәсілім экономиканың сынығы ғана тиді, соның өзінде оны игеру мен зерделеу керек болды, өйткені республика бұрын өз әуелетін басқарып көрмеген еді. Кеңес Одағынан бізге, әлемдік қалыптарға мүлде сай келмейтін кәсіпорындар мен жабдықтары бар өнеркәсіп пен жағдайы жайсыз ауылдары мен селолары бар экстенсивті ауыл шаруашылығы мұра болып қалды. Жаңа экономикалық қатынастар бұрынғы басқару мен материалдық-техникалық қамту құрылымдарының жойылмауымен қатар жүрді. Бұл халық шаруашылығының барлық салаларында өндірістің құлдырауына әкелді. Облыс бойынша өндіріс көлемі 1991 жылмен салыстырғанда 1992 жылы 18,8 пайызға қысқарды және 16651 млн сомды құрады, 3754,2 млн сомның өнімі алынбай қалды. Өнім шығарудың күрт төмендеуі машина жасау (23%), тамақ өнеркәсібі (28%), қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындарында болды. 1991 жылғы өндіріс деңгейіне 41 кәсіпорын немесе олардың 65 пайызы жеткен жоқ.  
Өндіріс көлемінің ең үлкен төмендеуі ет комбинатында (27,4%), «Уральскреммаш» өндірістік бірлестігі (42,9%) арақ-шарап заводында (33%), Орал нан өнімдері комбинатында (33,5%), Ақсай құрамажем заводында (32,6%), балық комбинатында (54,4%) байқалды.  
Облыстың өнеркәсіп кәсіпорындарынан жұмысшылар мен қызметкерлердің кету процесі жүрді. 1991 жылы 30435 адамның орнынан 1992 жылдың аяғында өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны 29102 адам немесе 95 пайыз болды. Халықтық тұтыну товарларын өндіру 20,7 пайызға қысқарды және ол 8,7 млрд сом құрады. 1992 жылы қаңтар-желтоқсан кезеңінде азық-түлік товарларын өндіру 7,6 млрд сом, басқа товарлар 2755 млн сом құрады. Облыс экономикасының негізін құрайтын машина жасау заводтары қоймаларында сіресіп тұрып қалған ешкімге керексіз өнімдеріне сұраныстың күрт төмендеуінен дағдарысқа ұшырап тұралап қалды.  
Республика және жекелей алғанда біздің облыс үшін күрделі де ауыр болған өтпелі кезеңнің алғашқы үш жылының тәжірибесі болып жатқан процестердің мәнін түсініп, олардың даму барысын талдауға мүмкіндік берді. Бұл тәжірибелер кез-келген реформаның ауыртпалықтар мен қиындықтар арқылы жүзеге асатынын көрсетті, реформалау кезеңі ұзаққа созылса, оның әлеуметтік бағасы да соғұрлым жоғары болмақ. Еліміздегі экономикалық саясат пен экономиканы реформалау жұмысы, Президент атап өткендей, шын мәнінде өз ұлттық валютамыз – теңгені айналымға енгізуден басталды. Жүргізілген экономикалық реформа бұрынғы орталықтан тотальдық жоспарлау мен мемлекет тарапынан бақылау әдісінен бас тартып, мемлекет пен экономика арасындағы өркениетті байланыс түрлеріне көшуде, яғни парламент тиісті заң актілерін қабылдайды, ал өнім берушінің жұмысы бұрынғыдай мемлекеттік жоспарлау комитетіне немесе министрлікке емес, өзінің алғырлығына, шаруашылық жүргізе білуіне байланысты.  
Осындай нарық жағдайындағы ауыл шаруашылығының жағдайы көпшілік қауымды ойландырды. Ауыл шаруашылығы экономикасын реформалаудың елеулі нәтижелері болғанмен, айтарлықтай жетістіктер байқалмады. Агросектордың қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайы барлық аграршы ғалымдарды толғандырды. Осы орайда ауыл шаруашылығын нарықтық экономикаға көшіру қарсаңында осындай көкейтесті проблемалар тұрған болатын.  
Экономикасы өтпелі кезеңдегі ел болашағының екі нұсқасы бар еді: 
1. Экономикада қалыптасқан үрдісті қалпында қалдыру, оны үнемі интеграциядан тыс әрі әлемдік нарықтың сырттан бақылау жасалатын бір пұшпағына айналдыру. 
2. Ең соңғы, осы заманғы әрі ұтымды технологиялар негізінде өзінің ғылыми-техникалық әуелетін жедел қалпына келтіру мен дамыту ұлғаймалы өндіріс пен инвестициялау арқылы экономиканы өрге бастыру. 
Қазақстан екінші жолды таңдады – экономиканың ұзақ мерзімді серпінді өркендеу әуелетіне ие, бәсекеге қабілетті және тиімді қазақстандық үлгісі қалыптастырылмақ, мұның өзі еліміздің тұтастығы мен қауіпсіздігін сақтай отырып, шешуге мүмкіндік берді. 1994 жылы облыс өнеркәсіп өндірісінің көлемі 1993 жылмен салыстырғанда 36 пайызға қаржыландырудың барлық көздері бойынша күрделі қаржы көлемі 69 пайызға қысқарды. Осы жыл тез экономикалық гүлдену жөніндегі қиялдан бас тартып, кезек күттірмейтін шаралар мен экономикалық реформаларды тереңдету бағдарламаларын орындау жолындағы талаптарды қатаңдатты.  
1.2 Облыс өнеркәсібін нарықтық экономикаға бейімдеу және оны ілгері дамыту.   
Нарықтық қатынастарға көшудің облыстық концепциясы меншіктің жаңа қатынастарын анықтады. 1990 жылы Қазақстанның халық шаруашылығында экономикалық дағдарыстың күшеюі салдарынан, өндірістің құлдырауы, тұтыну нарығының тұрақсыздануы белең алып, бюджеттің тапшылығы сезілгендіктен облыстарда мемлекеттік мүлік комитеттері құрылды. Мемлекеттік меншікті қайта құру облыс әкімшілігі басшысы 1992 жылы 5 наурызда бекіткен республикалық және коммуналдық меншіктегі объектілерді мемлекет меншігінен алу және жекешелендіру бағдарламасы бойынша жүргізілді. Мемлекеттен алу кәсіпорындарды акционерлік, коллективтік және басқа да меншік түрлеріне беру арқылы жүргізілді. Облыс өнеркәсібінде меншіктің негізгі түрі бұрынғыша мемлекеттік болды. Меншіктің арендалық түріне өнеркәсіп кәсіпорындарының шамамен 5 пайызы көшті. 1996 жылы 1 қаңтарда облыста 130 объект, оның ішінде 29 сауда, 16 қоғамдық тамақтандыру, 22 тұрмыстық қызмет, 16 өнеркәсіп, 16 құрылыс, 1 транспорт, 22 ауылшаруашылық, 1 коммуналдық шаруашылық және 8 басқа салалардағы объектілер жекешелендірілді. Егер 1991 жылы 9,8 млн сомға 17 объект жекешелендірілсе, 1992 жылы 374,6 млн сомға 130 объект жекешелендіріліп, нәтижесінде бюджетке 159,0 млн сом, соның ішінде республикалық бюджетке 132,2 млн сом, жергілікті бюджетке 26,8 млн сом аударылды. Мемлекеттік меншікті өзгертудің негізгі формасы коллективтік меншікке сатып алу болды. 

-‘๑’- ♥ Alhamdulillah...♥ -‘๑’-

-‘๑’- …Δаßайmе заnо∫lнuм сегоΔняшнuй Δень у∫lыбкамu :) У∫lыбнumесь - эmо cунна!! ∫lучuк Со∫lнцα – эmо ßам… -‘๑’-