Химия өнеркәсібінің қалдығын өңдеу және пайдалану

 

Жыл сайын елімізде 700 млн. тонна өнеркәсіп қалдықтары пайда болады.

АСТАНА. Қарашаның 16-сы. ҚазАқпарат /Қанат Мәметқазыұлы/ -Жыл сайын елімізде 700 млн. тонна өнеркәсіп қалдықтары пайда болады.

Бұл туралы бүгін ҚР Парламенті Мәжілісінде өткен Үкімет сағатында ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрі Нұрғали Әшімов мәлім етті, деп хабарлайды ҚазАқпарат.

«Жыл сайын елімізде 700 миллион тонна шамасында өнеркәсіптік қалдықтар пайда болса, бұның 250 миллион тоннаға жуығы улы болып табылады. Салыстырмалы түрде алып қарастырсақ, қалдықтар бойынша ең үлкен салмақ Қарағанды облысына тиесілі - 29,4 пайызды құраса,  Шығыс Қазақстан облысында - 25,7, Қостанай облысында - 17,0 және Павлодар  облысында 14,6 пайызды құрайтын өңірлердегі кен байыту кешендері қалдықтарының еншісіне тиеді. Сонымен қатар, қазіргі кезде республикада 96 миллион тонна тұрмыстық қатты қалдықтар жинақталса, жыл сайын түзілетін көрсеткіш 2 миллион тоннадан асады. Қазақстанда тұрмыстық қатты қалдықтар негізінен сұрыпталмастан ашық қоқыстарға апарылып, жинақталады. Қоқыстардың 97 пайызы табиғатты қорғау және санитарлық заңнама талаптарына сәйкес келмейді», деді министр.

Оның айтуынша, ең көп тұрмыстық қатты қалдықтар Павлодар облысында және Алматы қаласында жинақталады екен. Республика бойынша ең аз тұрмыстық қатты қалдық көлемі Жамбыл (50 мың тонна) және Ақмола (65 мың тонна) облыстарында байқалған.

 

 

 

 

2.4.Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану  

Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану көрсеткiшi – барлық қалдықтардың қандай үлесі немесе қалдықтардың ңақты санаттары қайталама қолданудан өткізілгенің көрсететің, қадағалаудың үлгi көрсеткiші. 
Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану – ресурстар орнықты қолдануының ең маңызды компонентi. Бұл көрсеткiш қатты қалдықтарды басқарудың маңызды компонентi боп табылады. Халық саны өсуіне байланысты, қалдықтарды орналастыру және жою үшін қолдануға болатын жер алқаптары кысқаруда, қалдықтарды оданда алыс қашықтықтарға тасуға дәл келедi. Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануының ынталандыру кезінде қоқыс тастайтын жерлер сыйымдылық өзгерiссiз болып қалады, ал қатты қалдықтармен жұмыс істеуге жұмсалған шығындар қысқарады. Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану масштабтарының арттыруы қалдықтарды мүлде жоюының экологиялық зардаптарының азаюына әкеледі, мысалы, қалдық полигондарынан метан және көмiрқышқыл газдың шығарылуының азаюына және табиғи қорларды қорғауын қамтамасыз етедi. Бұдан басқа, қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануы халықтың бұл процессте қатысуы арқылы табыстарың арттыруға мүмкiндiк бередi. Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану қалдықтардың бiр бөлiгi қалдықтардың жалпы ағынынан шығарылатың қалдықтарды өндiрiс процессiне қосуын білдіреді. Отын ретiнде қайта қолдану (қуат ауы) мұнда жатпайды. Бұл процесс өнiмнiң сол түрiне өңдеуiмен қатар, басқа мақсаттардағы өңдеуді қосады. Кәсiпорындарда қалдықтардың пайда болу орынында қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануы бұл процесстен шығарылады. Қайта өңделетiн және қайталама қолданылатын қалдықтарды есепке алуы барлық қалдықтар мен қалдықтардың нақты санаттарың (өнеркәсiптiк, қауiптi және қатты тұрмыстық қалдықтар) дәл бағалауды талап етедi. Химиялық қалдықтардың қайта өңдеу және қайталама қолдануының көрсеткiшi барлық қайта өңделетiн және қайталама қолданатың қалдықтар немесе қайта өңделетiн және қайталама қолданатың қалдықтардың нақты санаттың барлық пайда болған қалдықтар және нақты санаттың пайда болған қалдықтарының жалпы санына бөлу арқылы алынады, нәтиже пайызбен бiлдiріледі. Бұдан басқа, қатты тұрмыстық қалдықтары үшiн қайта өңделетiн және қайталама қолданылатын қалдықтардың ұлесің қайта өңделетiн және қайталама қолданылатын компоненттерiнiң пайызбен бiлдiру қажет мысалы, металлдардың, пластмасса, қағаз, шыны, кездеме немесе органикалық материалдар.[7]

 

2.5.Химиялық өнеркәсіп қалдықтарын жою

Елде қалдықтарды басқару iске асырулуы халықтың денсаулығы, экономика және қоршаған орта үшін түбегейлi ұзақ мерзiмдi зардабы бар. Сондықтан қалдықтармен экологиялық тиiмдi жүмыс істеуғе жәрдем беру және оларды жою программаларды жетiлдiру айтарлықтай маңызды. Әдеттегiдей, қалдықтармен барабар басқару өкiметтің денсаулық және қоршаған ортаға туындайтың тәуекелдер туралы мағлұматты екенің және олар қалдықтардың пайда болуының қысқарту және алдын алу бойынша тиiстi шараларды қолдауынын немесе ұйғаратынын куәландырады. Жоюды талап ететiн қалдықтар көлемiң қысқартуы өз кезегiнде, шикiзатқа сұранысты төмендетедi, ресурстар өндіруінің қысқаруына әкеледі. Өңдеу және қайта қолдануға келмейтін қалдықтар үшiн, оларды өртеу жиi таңдаулы нұсқа болып есептеледi, егер жағатын қондырғылар шығарындылар стандарттары туралы заңнамаларға сәйкес келсе және де егер қалдықтардың өртеуiнен қуат алынса, үйткені бұл олардың жалпы көлемiң азайтады.Өңдеу және қайта қолдану немесе өртеудiң мүмкiндiлігі болмаған жағдайларда, ұлттық заңнамаларға сәйкес тиiстi техникалық бақылау жүзеге асыра, қалдықтар рұқсат етілген полигондарда көміледі. 
Қалдықтарды рұқсат етілген полигондарда бақылау көмуі қолданыстағы ұлттық заңнамаларға сәйкес келiсетiн рұқсат етілген рәсімдер және техникалық бақылаулардың жүйелер қолдануын талап етедi. Қалдықтардың түпкілікті жою басқа да әдiстерiне олардың тұрақты сақтауын жатқызуға болады. 
Көрсеткiш қалдықтарды рұқсат етілген полигондарда жерлеуi арқылы немесе өртеуi арқылы (қуат алусыз) түпкілікті жойылған қалдықтардың көлемiн көрсетедi және оның экономикалық қызмет түрлері бойынша (өнеркәсiптiк және қатты тұрмыстық қалдықтар) және зиянды әсер бойынша (қауiптi қалдықтар) тұтастай елде пайда болатың қалдықтардың жалпы көлемiне пайыздық қатынасын көрсетеді. Тонналарда өлшенедi. [5]

Қазақстанда қазiргі кезде қатты химиялық қалдықтарды жинау және шығару туралы деректер Қазақстанның Республикасы Статистика агенттiгімен жұртшылық шаруашылықтарының коммуналдық қалдықтарын, сондай-ақ кәсіпорындар мен ұйымдардың ұқсас қалдықтарын жинау мен шығаруды жүзеге асыратын заңды тұлғалардан және олардың құрылымдық бөлімшелерінен жыл сайынғы мерзімділікпен тапсырылатын «Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару туралы есеп» (нысан индексі – 1-қалдықтар) жалпы мемлекеттік статистиқалық байқаудын статистикалық нысаны бойынша жиналады. Қалдықтарды іріктеу және сақтау туралы деректер қалдықтарды іріктеуді және сақтауды (жинақтауды, көмуді) жүзеге асыратын заңды тұлғалар және олардың құрылымдық бөлімшелері жыл сайынғы мерзімділікпен тапсырылатын «Қалдықтарды іріктеу және сақтау туралы туралы есеп» (нысан индексі – 2-қалдықтар) жалпы мемлекеттік статистиқалық байқаудын статистикалық нысаны бойынша жиналады.

 

 

 

 

 

 

Есептеу бөлімі

Есептеу әдістемесі

Қалдықтың қауіптілік индексін келесі формула бойынша анықтайды: 

мұндағы Кі- і-лік қалдық компонеттің қауіптілік индексі.

Кі= 

мұндағы Сі- і-лік қалдық компонеттің концентрациясы, мг/кг; Wі- қалдық компонеттің экологиялық қауіпсіздігінің стандартталған нормативі (1 кесте).

Қалдықтардың қауіптілік деңгейі 2 кесет бойынша анықталады.

1 кесте – Экологиялық  қауіпсіздіктің стандартталған  нормативтері.

Компонент	Wi		Компонент	Wi
Кварц SiO2	3467		Титан оксиді TiO2	10000
Корунд Al2O3	6166		Марганец оксиді MnO2	1072
Кальцит CaCO3	47863		Никель оксиді NiO	295
Гематит Fe2O3	6310		Хром оксиді Cr2O3	1698
Алюмосиликаттар Na2Al2Si6O16	26915		Ванадий  V	741
Магнезит MgCO3	47863		Иттрий  Y	79
Галенит PbS	219		Галий  Ga	603
Пирит FeS	2188		Молибден  Mo	2512
Барит BaSO4	8710		Мышьяк  As	129
Смитсонит ZnCO3	3311

 

 

Берілгені:

SiO2 – 42,7;

ZnCO3 – 12,3;

CaCO3 – 38,4;

NiO – 2,8;

Ү – 0,6;

Мо – 3,2.

Т/к: Қалдықтың қауіптілік индексін.

Шығарылуы:  1) Кі=

КSiO3== = 0,01375829;

КZnCO3= = 0,00371489;

КCaCO3== = 0,0008022899;

КNiO== = 0,009491525;

КY== = 0,007594937;

КMo== = 0,001273885.

 

 

 

Жауабы: Қалдықтың қауіптілік индексі = 36,63582. Яғни, ол 4 деңгейде.

2 кесте – Қалдықтардың қауіптілік деңгейлері

Қауіптілік деңгейлері	Улылықтың қосынды индексі
1	10000-нан көп
2	10000...1000
3	999...100
4	99...10
5	10-нан кем емес

Қорытынды

Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану – ресурстар орнықты қолдануының ең маңызды компонентi. Бұл көрсеткiш қатты қалдықтарды басқарудың маңызды компонентi боп табылады. Халық саны өсуіне байланысты, қалдықтарды орналастыру және жою үшін қолдануға болатын жер алқаптары кысқаруда, қалдықтарды оданда алыс қашықтықтарға тасуға дәл келедi. Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдануының ынталандыру кезінде қоқыс тастайтын жерлер сыйымдылық өзгерiссiз болып қалады, ал қатты қалдықтармен жұмыс істеуге жұмсалған шығындар қысқарады. Химиялық қалдықтарды қайта өңдеу және қайталама қолдану масштабтарының арттыруы қалдықтарды мүлде жоюының экологиялық зардаптарының азаюына әкеледі, мысалы, қалдық полигондарынан метан және көмiрқышқыл газдың шығарылуының азаюына және табиғи қорларды қорғауын қамтамасыз етедi. Қазақстанда қазiргі кезде қатты химиялық қалдықтарды жинау және шығару туралы деректер Қазақстанның Республикасы Статистика агенттiгімен жұртшылық шаруашылықтарының коммуналдық қалдықтарын, сондай-ақ кәсіпорындар мен ұйымдардың ұқсас қалдықтарын жинау мен шығаруды жүзеге асыратын заңды тұлғалардан және олардың құрылымдық бөлімшелерінен жыл сайынғы мерзімділікпен тапсырылатын «Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару туралы есеп» (нысан индексі – 1-қалдықтар) жалпы мемлекеттік статистиқалық байқаудын статистикалық нысаны бойынша жиналады. Қалдықтарды іріктеу және сақтау туралы деректер қалдықтарды іріктеуді және сақтауды (жинақтауды, көмуді) жүзеге асыратын заңды тұлғалар және олардың құрылымдық бөлімшелері жыл сайынғы мерзімділікпен тапсырылатын «Қалдықтарды іріктеу және сақтау туралы туралы есеп» (нысан индексі – 2-қалдықтар) жалпы мемлекеттік статистиқалық байқаудын статистикалық нысаны бойынша жиналады.

Қалдықтардың мүлде жою туралы тексерулермен қалдықтарымен жұмыс істеу қызметің іске асыратың барлық кәсiпорын мен ұйымдарды қамту қажет (мысалы, қоқыс жағатын зауыттар және қалдықтардың рұқсат етілген полигондары, қалдықтарды жинау бойынша кәсiпорындар).

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Денсаулық журналы.

2. Петров В.В Экологическое право Россия// Москва Изд. ВЕК 1996г

3.Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозматаева «Экология».

4. Арустамов Э.А. и др. Экологические основы природопользования. Москва,2001

5. Ғ.Сағымбаев. «Экология негіздері»..

6. Ә.Бейсенбаева, А.Самақова, Т.Есболов, Ж.Шілдебаев «Экология  және табиғатты тиімді пайдалану».

7. Федоров А.И, Никольская А.Н. Практикум по экологи. Москва: Гумм.изд. центр Владос,2001.