Экожүйенің орта модификацирлеуші рөлі және бұзылған экожүйелерді қалпына келтіру мәселелері

СӨЖ              

 

 Семей мемлекеттік медицина университеті  
        Тамақтану және гигиена кафедрасы

 

 

 

 Тақырыбы:Экожүйенің орта модификацирлеуші рөлі және бұзылған экожүйелерді қалпына келтіру мәселелері

 

 Орындаған:Агибаева Н.

Тексерген:Темиржанова  А.Е.

 

             Семей 2013жыл

                                                           Жоспар: 
Кіріспе 
Негізгі бөлім 
1)Экожүйе ұғымы және оның жіктелуі 
2) Табиғи ландшафттардағы экожүйелердің функционалды маңыздылығын бағалаудың негізгі критерилері  
4)Су экожүйелерінің ластануы  
5)Техногендік ластану 
6) Топырақ эрозиясы мен дегумификация үрдісі  
Қортынды 
Пайдаланған әдебиеттер 

Кіріспе 
Кейбір ғалымдардың көзқарасы бойынша “биогеоценоз” ұғымының мазмұны негізінен зерттеліп отырған макрожүйенің құрылымдық сипаттамсын берсе,ал “экожүйе” ұғымы ең алдымен оның функционалдық мәін көрсетеді.Экожүйеге құмырсқа илеуі,орманның бір бөлігі,тұтас орман,космос корабльінің кабинасы,ландшафт және бүкіл биосфераның өзі мысал бола алады.Жалы алғанда биогеоценоз экожүйеге қатысты жекеден жалпыға қарай қатнаста болады. 
Табиғи экожүйелер көлемі бойынша әр түрі болуы мүмкін:су қоймасы,мұхит,шалғындық,орман,тайга,дала.

1.Экожүйе-ағзалар мен абиотикалық ортадан,олардың әрқайсысы бір-біріне әсер ететін тірі табиғаттың негізгі функционалдық бірлігі.  
1935жылы А.Тенсли ұсынған “Экожүйе”ұғымы-зат,энергия және ақпараттар алмасу нәтижесінде бірттас ретінде тіршілік ететін кез келген өзара әрекеттесуші тірі ағзалар мен қоршаған орта жағдайларының жиынтығы.  
Экожүйелердің жіктелуі.Экологиялық жүйелер функционалдық және құрылымдық белгілерібойынша ерекшеленеді.Функционалдық жіктелу экожүйеге келіп түсетін энергия көзі,мөлшері және сапасына негізделген. 
Экожүйелердің құрылымдық жіктелуі өсімдіктер типіне және ландшафттың негізгі белгілеріне негізделген.  
Құрлық экожүйелері(биомдар)өсімдіктердің табиғи белгілері ,ал су экожүйелері-геологиялықжәне физикалық белгілері бойынша ерекшеленеді. 
Кең қолданылып жүрген құрылымдық жіктелу бойыша ғаламшарды төмендегі экожүйелерге бөледі: 
1)құрлық экожүйелері-тундра,тайга,орманда дала,дала,шөлейт,шөл,тропиктер,тау; 
2)тұщы су-ағынсыз су(көл,тоған)және ағынды су(өзен,бұлақ,жылға),батпақтар мен батпақты ормандар  экожүйлері; 
3)теңіз экожүйелері-теңіздер мен ашық мұхит. 
 
 

Табиғи ландшафттардағы экожүйелердің  функционалды маңыздылығын бағалаудың негізгі критерилері: аумақтың геоморфологиялық ерекшеліктері; жер бедерінің сипаты мен типі; топырақтың механикалық құрамы мен сортаңдану дәрежесі; доминаттардың, субдоминаттадың орнықтылық дәрежесі және флора мен фаунаның шаруашылық бағасы, мұның ішінде өсімдік жамылғысы табиғи жүйелер жағдайының индикаторы болып табылады.  Таулы аумақтарда өсімдіктер жамылғысы жер бедерін тұрақты етіп, ресурстық-шикізаттық рөл (пішен шабу, дәрілік жайылымдар) атқарады. Табиғи ауытқулар жағдайында ағаш-бұталы өсімдіктер селге тосқауыл ретінде бола алады. Шөл зонасындағы экожүйенің өсімдік жамылғысының негізгі қызметтері: ландшафттық-қорғаныс, жайылымдық, орман шаруашылық (сексеуіл болғанда), шыбындық, галомелиоративті, және де топырақ түзуші. Өзендердің аңғары бойынша өсімдіктер қосымша су реттегіш рөлін де атқарады. Экожүйелердің фондық жағдайы флоралық және фауналық биоәртүрлілік үшін негіз болады

                    1 Сур. – Қазақстан аудандарының шөлдену дәрежесі бойынша аралуы

Су экожүйелерінің деградациясы су ағзаларының жойылуын, су нысандарына  биогендік заттардың түсуі, эфтрофикацияның  артуы, оттек концентрациясының  төмендеуін тудыратын токсинді ластану  нәтижесінде болады. Су экожүйелерінің өзіндік тазалану қабілеті нашарлаған. Ластанудың ең ірі ошақтары алдын-ала  тазалаусыз (тау-кен өндіретін кәсіпорындар, жеке өндірістік кәсіпорындар, қалалық  агломерация), өндірістік және тұрмыстық  ағындарды тазалаудың тиімсіз жүйелері салдарынан жер бетіне немесе су желісіне тасталатын өндірістік қалдықтар және су ағындар өнеркәсіп маңындағы  аумақтарда байқалады.

Техногендік ластанған жерлер барлық табиғат  белдеулерінде кездеседі және олар жерлерді ұзақ уақыт пайдалану барысындағы  жайылымдардың дегумификациясымен, сор және сортаңдануымен, жел және су эрозиясының дамуымен, топырақтың ластануы мен техногендік бұзылуымен, шамадан тыс жайылымға қолданылғандығымен байланысты. Жер бедерінің түзілу үрдістері – эрозия және дефляция үрдістерінің әсерінен жерлердің деградациясы жүреді. Халықтың тығыздығы да қоршаған ортаға және шөлденуге әсерін тигізеді.  

Республиканың табиғи және антропогендік экожүйелерінің бұзылуын интегралды бағалау әсер ету  факторлары мен деградация дәрежесімен, типімен сипатталады. Биологиялық  табиғи өзін-өзі реттеу түрлі дәрежеде бұзылған барлық экожүйелерге тән. Бірақ  табиғи белдеулік жүйелердің толық  қалпына келу үрдісі өте сирек  кездеседі. Қалпына келу үрдісі жылдам (10 жылға дейін) немесе ұзақ (50-100 дейін  және одан көп жыл) мерзімді болуы  мүмкін. Олардың ұзақтығы олардың  бұзылу дәрежесі мен сипатына, пайдалану  нұсқасына, бірлестік мелиорациясын  қолдану нұсқаларына тәуелді.  

ҚР 14 облысы ішінен тек бес облыста ғана  (Ақтөбе, Маңғыстау, Солтүстік Қазақстан, Қарағанды және Қостанай) кері белгілер (яғни шөлдену) жемдік жерлердің 30% құрайды. Басқа облыстарда деградация 30-50% және одан жоғары.  
Жыртылған жерлерде топырақ эрозиясы мен дегумификация үрдісі күшейген.  
 
Қарашіріктің мөлшері 25-30% азайған. Осыған байланысты топырақтың құнарлығы нашарлап,  астық дақылдардың өнімділігі төмендеген. 17 млн. га жыртылған жерлер тыңайған, жайылымға шығарылды.  Бірақ ұзын шөпті арамшөптермен қаптаған тың жерлер егістердің зиянкестерінің санының артуына ықпал етеді. Топырақтың сортаңдануы, су және жел эрозиясы, қарашіріктің азаюы, суарудан қалған сулардың қайтадан жібергенде жерлердің сортаңдануы республикада топырақтық  90% астамын қамтиды.  

Қортынды: Алға қойылған мақсаттарды іске асыру үшін негізгі жиырма міндеттер анықталды. Биоәртүрліліктің бағалық құндылығын анықтау, осы көрсеткіштерді ұлттық бағдарламалар мен даму жоспарларына енгізу, биологиялық әлеуетті және экологиялық орнықтылықты сақтауға бағытталған іс-әрекеттерді экономикалық ынталандыру негізінде биоәртүрліліктің азаюын минимум көрсеткішке жеткізу; флора мен фаунаның табиғи мекен ортасының тозуы қарқынын азайту. Климаттың өзгеруі мен ресурстарға қажеттілігін ескере отырып, антропогендік қысымын азайту негізінде түрлі экожүйелердің табиғи қорларын орнықты пайдаланудың тетіктерін немесе жүйелерін әзірлеу.  

2 Сур. – Орталық Қазақстан – Қарағанды облысының экологиялық қауіпті аймақтары

3 Сур. – Шығыс Қазақстан облысының экологиялық қауіпті аймақтары

                                                 Пайдаланған әдебиеттер: 
1)Молдахметов З.М., Ғазалиев А.М., Фазылов С.Д. Экология негіздері.  Қарағанды, 2002  
2)Одум Ю. Экология негіздері, М., Прогресс, 1975 
3)Тарасов А.О. Экология және табиғатты қорғау, М., 1990 
4)Чернова Н.М. Экология негіздері, М., Просвещение, 1995 

Назарларыңызға 

рахмет!!

 

1