Бағдарламалау тілі

 

          Кейбір процедураларға ассемблер  жасай алатындай аппараттық қамтамасыз  етуге толық қатынау қажет.  Бұл категорияларға операциялық  жүйедегі үзіліс өңдеушілері  мен үзілістер, сол секілді  реттелген жүйелердегі құрылғылардың  тексерушілері келіп түседі.

Ассемблер тілінде оператор құрылымы машиналық командаға сәйкес құрылымды білдіреді. Әр түрлі машиналар  мен әр түрлі деңгейлердегі ассемблер  тілі бір-бірімен ұқсас. Intel компьютерлеріндегі Microsoft MASM, SPARC процестеріне Sun ассемблерге  мысал бола алады.

Ассемблер тілінің жеткізілуі төртке бөлінеді. Олар: белгі, операция, операнд және комментарий алаңдарынан  тұрады. Белгілер жады адресіне арналған символикалық аттармен қамтамасыз ету  үін қолданылады. Олар командаларға өту және деректі сөздердің сақтайтын  жерге символдың аттары бойынша  қатынау мүмкіндігін алу қажет.

Егер жекізу машиналық  командаың символикалық репрезентациясы, не бұл кодтың символикалық аббревиатурасы, не ассемблердің өзне арналғанкомандасы  болып табылса, онда операция коды алаңында жатады.

Операндтардың алаңдары машиналық  командалар үшін операндтар болып табылатын  адрестер мен регистрлерді анықтайды. Регистрлер. тұрақтылар, жады ұяшықтары  және т. б. операндар болуы мүмкін.

Комментарий алаңында программа  әрекетінің түсіндірмесі келтіріледі. Бұл комментарийлерсіз ассемблердегі  программаларды түсіну өте қиын. 

 

Жоғары деңгейлі бағдарламалау тілдері.

Фортран.

IBM фирмасы жасап шығарған  Фортран бағдарламалау тілі ең  алғашқы және сәтті компилятор  болып табылады. Профессор Дж. Букс пен американдық мамандардың бір тобы  бұл тілді алғаш  рет 1954 жылы жария етті. Толық түрінде FORmulae TRANslation – формулаларды түрлендіру.

Фортран тілінің көпке  шейін сақталуының себебі Фортран  тілінің өзінің және оған арналған трансляторлардың қарапайым құрылымы болып табылады. Фортран тіліндегі бағдарлама белгілі бір стандарттар бойынша құрастырылады, операторлар тізбегі қатаң ретпен жазылады. Фортран тілінде жазылған бағдарлама бір немесе бірнеше сегменттердің жиынтығы болып табылады. Бүтін бағдарламаның жұмысын басқаратын сегмент негізгі бағдарлама деп аталады.

Фортран тілі ғылыми және инженерлік-техникалық салаларда қолдану үшін ойлап  табылған. Алайда бұл тілде тармақталған логикалық есептер, экономикалық есептер  және де әсіресе безендіру есептері(кестелерді, сілтемелерді, ақпартізімдерді құрастыру  және т. б.) оңай сипатталады.

1958 жылы Фортран тілінің  модификациясы – Фортран ІІ  пайда болды. Араға бірнеше  жыл салғаннан кейін 1962 жылы  Фортран ІҮ, қазіргі кезде жиі  қолданылатын тілдердің бірі, пайда  болды. 1966 жылы Фортран тілінің екі жаңа стандарты шықты: Фортран және базисті Фортран (Basic FORTRAN). 

 

Кобол.

Кобол бағдарламалау тілі 60-жылдарда жасалған, ол экономикалық салада бизнес-есептерді шығаруда қолданылады. Оның ерекшедігі «көпсөзділігінде» болып табылады – оның операторлары кәдімгідей ағылшын фразаларына ұқсайды. Кобол тілінде сан алуан сыртқы тасымалдағыштарда сақталатын өте ауқымды ақпараттармен жұмыс жасау үшін қуатты құралдар жасалған. Бұл бағдарламалау тілінде қазіргі таңда көп қолданылатын қосымшалар жазылған. 

 

Алгол.

Алгол – 1960 жылы шығарылған компиляторланатын тіл. Негізінен, алгол тілі фортран бағдарламалау  тілінің орнына қолданылу үшін жасалынған болатын, алайда оның құрылымы өте ауқымды  болғандықтан, бұл бағдарламалау  тілі кең тараған жоқ. 1968 жылы Алгол 68 версиясы пайда болды. Бұл версия өзінің мүмкіндері жағынан қазіргі  кездегі көптеген бағдарламалау  тілдерінен басым болып табылады, алайда сол заманда жетілдірілген  компьютерлер болмауы салдарынан бұл  тілге сәйкес тиімді компиляторлар  жасап шығару мүмкін болған жоқ еді.  

 

Бейсик.

Бейсик тілі 1964 жылы Англияда шығарылған. Бұл тіл, негізінен, бағдарламалауды  оқыту тілі болып табылады. Толық  түрінде Beginner’s All-purpose Symbolic Instruction Code (BASIC) – бастаушыларға арналған көп мақсатты символдық оқытушы код.

Көп ұзамай бұл бағдарламалау  тілінің үйренушілері және авторлары  Бейсик тілінің Фортран тіліне ұқсас  екенін аңғарады. Бұл тіл оңай қабылданғандықтан, Фортран тіліне қарағанда бұл тілдеағдарламалар жылдамырақ құрастырылатын. Сонымен қатар Бейсик тілі дербес компьютерлерде қолайлы болған. Осылайша Бейсик тілі әйгілі тілдердің біріне айналады. 

 

Си.

Си бағдарламалау тілі Bell лабораториясында жасалған. Бұл  тілді ассемблердің орнына қолдану  үшін шығаруды жоспарлаған еді. Си –  бұл жалпы тағайындаудың тілі, ол өзінің үнемділігімен, тиімділігімен  және тасымалданғыштығымен ерекшеленеді. Аталған ерекшеліктер арқасында  Си тілі арқылы бағдарлама өнімдерінің  кез келген түрін жасауға болады. Си тілі құралдық тіл ретінде қолданғанда, жедел және тұтас бағдарламаларды  құрастыруға болады. 

 

Ява.

Бұл тіл 90-жылдарда Sun компаниясымен  Си++ негізінде шығарылған болатын. Бұл тіл Си++ тілінің жетілдірілген  түрі болып табылады. Ол Бейсиктен  кейін дүние жүзі әйгілі тілдердің  ішінде екінші орында. 

 

Жүйелік бағдарламалау. Паскаль тілінде бағдарламалау.

Паскаль тілін 1979 жылдары  Швейцарияда Никлоус Вирт ашқан.

Паскаль тілі – IBM PC дербес компьютерлеріне  арналған дәстүрлі алгоритмдік бағдарламалау  тілі болып табылады. Бұл Паскаль тіліндегі бағдарлама қойылған мәселені шешуге әкелетін, арнайы ұйымдастырылған декректерді түрлендіру қадамдарының тізбегі екенін білдіреді.

Кез келген басқа тілдер сияқты, Паскаль тілінің өзінің алфавиі, символдар жиыны, өзінің грамматикасы, операторларды жазу және бағдарламаларды  безендіру ережелері болады.

Орыс әріптері мен пернетақтаның  кейбір басқа символдары Паскаль  алфавитіне кірмейді, бірақ оларды жалқы тырнақшаларда және түсініктемелерде пайдалануға болады. 

Паскаль тілінің алфавиті.

 

Символ	Атауы	Символ	Атауы
A-Z	Бас әріптер	:	Қос нүкте
a-z	Кіші әріптер	+	Плюс таңбасы
0-9	Цифрлар	-	Минус таңбасы
	Бос орын	*	Asterisk жұлдызы
!	Леп белгісі	/	Қиғаш сызық (слеш)
#	Диез	^	Кірістіру белгісі
%	Процент белгісі	=	Теңдік белгісі
&	Амперсант белгісі	<	Кіші белгісі
$	Доллар таңбасы	>	Үлкен белгісі
Символ	Атауы	Символ	Атауы
“	Қос тырнақшалар	( )	Сол жақ және оң жақ дөңгелек жақшалар
‘	Апостроф (жалқы тырнақша)	[ ]	Сол жақ және оң жақ квадрат  жақшалар
.	Нүкте	{ }	Сол жақ және оң жақ фигуралық  жақшалар
,	Үтір	_	Астын сызу белгісі
;	Нүктелі үтір	@	Коммерциялық «эт»

 

 

Паскаль тілінде жазылған бағдарламаның  құрылымдық бөлімі.

Паскаль тіліндегі бағдарлама құрылымының жалпы түрі мұндай болады:

program <атау>;

label – белгілеу;

const – тұрақтылар;

type – түрлер;

var – айнымалылар;

procedure, function – процедуралар  мен функциялар;

begin

1-оператор;

2-оператор;

3-оператор;

…

end.

 

Паскаль тілінде қолданылатын арифметикалық  амалдардың символдары. 

Арифметикалық амалдардың таңбалары	Амалдардың аты	Паскаль тілінің  символдары	Жазылу пішіні	Нәтиже
х	көбейту	*	2*3	6
:	бөлу	/	8/2	4
	бүтінсандық бөлу	div	5 div 2	2
+	қосу	+	2+3	5
-	азайту	-	5-2	3
	бүтін сандық бөлу қалдығы	mod	3 mod 2	1

 

Бағдарламаны  компьютерде орындау.        

 Бағдарламаны орындау  процесі екі бөліктен:

1. Бағдарламаның мәтінін машинаның жадына Турбо Паскаль текстік редакторы арқылы енгізуден;
2. Бағдарламаны орындау үшін іске қосудан тұрады.

Турбо Паскаль бағдарламалау  ортасы бағдарламалар мәтінін жасауға, редакциялауға, оларды компиляциялауға (компьютерге түсінікті тілге  аударуға), қателерді тауып алып, түзетуге, жөнделген бағдарламаны орындауға  мүмкіндік береді. Бағдарламаны іске қосу үшін Ctrl + F9 басып немесе мәзір жолындағы  Run        Run  командасын орындау керек. 

 

Элементар функцияларды Паскаль тілінде кескіндеу.

Математикада	Паскальда	Нәиженің типі
|х|	abs(x)	бүтін, нақты
x2	sqr(x)	бүтін, нақты
√x	sqrt(x)	нақты
sinx, cosx	sin(x), cos(x)	нақты
arctgx	arctan(x)	нақты
ex	exp(x)	нақты
lnx	ln(x)	нақты
π=3,1414926…	pi	нақты

 

 

Деректер типі.

құрылымды

¯ жолдық

string;

¯ жиым

array;

¯ жазу           

record;

¯ көпше(жиын)

set;

¯ файлдық

file.

скалярлық        

     (қарапайым)

¯ бүтін

byte  0..255

shorting

integer -32768..+32767

longint-2млрд+..2млрд

word

¯ логикалық

boolean 

¯ символдық

char

¯ нақты

real 2.9E-39..1.7E+38

single

double

extended

comp

¯ реттелген

¯ интервалдық

 

 

 

 

 

 

 

 В) Бағдарламалау  тілінің қызметі

 

Объектіге бағытталған бағдарламалау.

80-жылдардың ортасында бағдарламалау негіздерінде жаңа бағыт – объектіге бағытталған бағдарламалау пайда бола бастады. Мұндай бағдарламалауға Delphi 7, Visual Basic және С++ сияқты тілдері жатады.

 

Visual Basic.

1991 жылы Microsoft корпорациясы  компьютерлік әлемге Visual Basiс бағдарламалау жүйесін ұсынады.

Visual Basiс – оқиғалы-бейімделгіш бағдарламалауды ұстанатын (поддерживающий) алғашқы тілдердің бірі. Оқиғалы-бейімделгіш бағдарламалауда әрбір қадамды толықтай сипаттаудың орнына әр түрлі оқиғаларға, яғни пайдаланушының әрекеттеріне қалай жауап қайтару керек екенін(реагировать) көрсетсеңіз болғаны.

Бұл бағдарламалау жүйесі арқылы бір ауқымды бағдарлама емес, Windows-тың пайдаланушы басқаратын, өзара байланысты микропрограммалары (процедура) бар қосымшасы құрастырылады. Visual Basiс көмегімен осындай қосымшаларды жылдам құрастыруға болады, ол үшін міндетті түрде бұл тілді терең, профессионалды түрде меңгеру қажет емес.

Өңдеудің  интеграцияланған ортасы.

Visual Basiс-тің жұмыс ортасын өңдеудің интеграцияланған ортасы деп жиі атайды( Integration Development Eniroment немесе қысқаша IDE), себебі оның сан алуан функциялары бар: жобалау, редакциялау, компиляциялау және қателерді іздеп, түзету.

Сайып келгенде, IDE дегеніміз  – бұл бағдарлама жасауға қатысатын  құралдар үстелі мен жұмыс ортасы. Бағдарламалауды іске қосқан кезде ең қажет деген элементтер экранға шығады. Оларға қоса ондаған көмекші және жасырын терезелер бар, олар тек пайдаланушыға керек кезде ғана шақырылуы мүмкін.

 

Си++.