Delphi интегралды ортысы

Кейбiр жағдайда бөлiмге проект сақталатын бума атын меншiктеу командасын қосып қою да мүмкiн, т.б.

Delphi-де программаның орындалуы автоматты түрде негiзгi модульдi орындаудан басталады.

Модуль – түрлi iс-әрекеттердi орындауға арналған программа бөлiмi. Модуль  тақырыбы Unit (модуль) қызметшi сөзiнен басталып, соңына әдеттегiдей нүктелi үтiр (;) таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады. Delphi-дiң модульге алғашқы рет меншiктейтiн атауы: Unit1. Жаңа проект ашылған кезде  модуль дайындамасы да  автоматты түрде қҮрылады:

 

unit Unit1;

interface

uses

  Windows, Messages, SysUtils, Classes,

  Graphics, Controls, Forms, Dialogs;

type

  TForm1 = class(TForm)

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form1: TForm1;

implementation

{$R *.DFM}

end.

Интерфейс (interface) бөлiмi interface кiлттiк сөзiмен басталады да, оған келесi бөлiмдер енгiзiледi: uses – Турбо Паскальда пайдаланатын бөлiм сияқты, оған стандартты модуль атаулары жазылады, бөлiмге пайдаланушы дайындаған модуль атауын кiрiстiрiп қою да мүмкiн. Одан әрi, Delphi дайындаған форма типi сипатталады (онда өрiстер, қасиеттер, компоненттер сипатталып, олардан соң модульде жазылатын процедуралар мен функциялар (программа элементтерi) жарияланады, т.б.).

Private (жеке, дербес) бөлiмiне тек ағымдық модульге тиiстi элементтер енгiзiлуi мүмкiн (элемент – өрiстер, әдiстер, қасиеттер мен оқиғалар); Public (көпшiлiк) бөлiмiнiң iшiнде ағымдық модульге қол жеткiзуге болатын кез келген программа не модульдiң көрiнетiн элементтерi, облыстары енгiзiледi. Олар класқа енетiн элементтердiң пайдалану облыстарын ғана анықтайтын болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) олар бос көрiнедi.

Implementation (iске асыру,орындау) бөлiмiндегi {$R*.DFM} – .dfm кеңейтiлуi бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқауы. Ол модульдi оған сәйкес форманың сипаттамасымен байланыстырады (файлға форма қасиеттерiнiң мәндерi жазылып қойылған. Ол формада орнатылған компоненттер қасиеттерiнiң де сипаттаммаларын бойында сақтайды. Қасиеттер сәйкес Object Inspector терезесiнде көрiнедi). Одан соңғы қатарларға программалаушы Delphi тiлiнде қажеттi процедураларды қолдан кiрiстiру керек. Олардың iшiндегi оқиғаны өңдеуiш процедуралардың тақырыптары модульдiң интерфейс бөлiмiнде автоматты түрде жазылып қойылады.

Кейде модульдiң соңына инициалдау (initialization) бөлiмi енгiзiледi. Бөлiм модуль айнымалыларын инициалдап (бастапқы мәндер берiп), программаны дайындау үшiн қажет. Егер ол толтырылса, бҮл бөлiм басқаруды программа денесiне  беруден бұрын орындалады. Бөлiм нұсқауларын begin және end кiлттiк сөздерiнiң арасына енгiзу керек. Жоғарыда көрсетiлген сияқты, бөлiм толтырылмаса, begin сөзi жазылмай, оған тек end. сөзi енгiзiледi. Ол - модульдiң соңын бiлдiретiн кiлттiк сөз.

 

 

 

 

                                   1.3. Компоненттер палитрасы

 

Компоненттер жинағы – Delphi-ң негізгі байлығы болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жағында орналасып, қажетті компонентті                                тез табуға арналған белгілерден тұрады: 
Компонент деп белгілі бір қасиеттерді иемденген және форма терезесінде кез-келген объектіні орналастыру мүмкіндігін туғызатын функциональды элементті айтады. Delphi ортасының компоненттері 19 топқа              бөлінген, ол топтарды парақтар деп атаймыз. 
Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі. Форма құрастырушының немесе форманың терезесі – болашақ программаның Windows жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады. Бұл терезенің жұмыс аймағы координаттық тордың нүктелерімен реттелген. 
Формада орналасқан әр компоненттер өзінің мекен-жайымен, мөлшерімен және түсімен анықталады. Форманы құрастыру File=>New=>Form опциялары арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бір компонентті, мысалы Standard парағының Button батырмасын орналастыру үшін компоненттер жинағындағы Standard белгісін сырт еткізіп, парақты екпінді күйге келтіру керек. 
           Button батырмасының кескінің ажырату үшін тышқанды баспай тұрып парақта орналасқан белгілердің үстінен жылжытып көрген сәтте компоненттердің аты шығып тұрады. Қажетті компонентті сырт еткізіп белгілеп, тышқанды форма аймағының кез-келген жеріне сырт еткізсек, форманың бетінде Button 1 элементі пайда болады. 
Жиi қолданылатын беттер мен компонеттер 1-кестеде көрсетiлген:

1-кесте

Standard   Additional Win32 System DataAccess DataControls InterBase Midas Internet QReport Dialogs	ҚҮрамына жиi қолданылатын компонеттер енгiзiлген стандартты бет. Стандартты беттi толықтырушы қосымша бет. Windows 95/98 стилiнде қолданылатын 32-биттiк компонеттер Таймер, плеер т.с.с. жүйелiк компонеттер бетi Берiлгендердi BDE арқылы басқару бетi Берiлгендердi басқару бетi  InterBase программасымен тiкелей байланыс Берiлгендер қорын басқару қосымшаларын қҰру Инетрнет – Интернетпен жҰмыс iстейтiн қосымшалар қҮру Есептер даярлау “Open file”, т.с.с. сҰхбаттық терезелердi пайдалану
Standard бетiнiң кейбiр компоненттерi:
Label Edit Memo Button Panel MainMenu	Мәтiндi шығару Бiр жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау Көп жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау Командалық тұйме қҰру Компоненттердi топтастыру контейнерi Мәзiр қҮру
Additional бетiнiң компоненттерi:
BitBtn Image Shape Chart	Бетiне биттiк бейне орнатуға болатын командалық түйме Графикалық кескiндердi шығару (бейнелеу) Форма бетiне түрлi геометриялық фигураларды шығару Диаграммалар мен графиктер тҮрғызу
Win32 бетiнiң компоненттерi:
Animate ProresBar	Дыбыссыз клиптердi орындау Орындалуы бiршама уақыт алатын процестердi бейнелеу
System бетiнiң компоненттерi:
Timer PaintBox	Қосымшада уақыт интервалын беру Форма бетiнде сурет салуға болатын облыс қҮру
Dialogs бетiнiң компоненттерi:
OpenPictureDialog   SavePictureDialog		Графикалық файлдарды ашу сҮхбаттық терезесiн пайдалану Графикалық файлдарды сақтау сҮхбаттық терезесiн пайдалану

Аталған компоненттердi пайдалану мысалдары 2-тарауда келтiрiлген. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны компоненттер панелiне қосып қоюына болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.4. Компоненттердi пайдаланып қарапайым проект  құру

 

Формада орнатылған Label, Edit компоненттерiнiң Caption, Text қасиеттерiне программа арқылы қол жеткiзу – Паскальдағы жазу өрiсiне қол жеткiзу сияқты. Алдымен объект атауы жазылып, одан соң нүкте қойылады да, оның соңына қасиет атауы енгiзiледi. Қасиетке мән меншiктеу тәсiлi әдеттегiдей. Мысалы:

 

Label1.Caption:=’Бiз студенттермiз’;

 

Edit1 өрiсiне енгiзiлген қарапайым мәтiндi (S) Label1 өрiсiне шығару да мүмкiн. Ол үшiн процедура денесiн мынадай етiп алу жеткiлiктi (Edit1.Text - Edit1 объектiсiнiң Text қасиетiн программа арқылы орнату әдiсi):

 

var  s : string;

begin  

s := Edit1.Text;

Label1.Caption := s;

end;

 

1-Мысал. Екi санның көбейтiндiсiн есептейтiн қосымша құру керек.

1. Delphi-дi iске қосып, жаңа проект құру. Компоненттер палитрасынан Edit1, Edit2, Label1, Label2, Label3, Panel1, Button1 компоненттерiн форма бетiне 5-суреттегiдей етiп орнату;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-сурет. Компонеттер орнатылған форма

 

2- кесте. Форманың және оның компонеттерiнiң қасиеттерiн орнату:

Компонент	Қасиет	Меншiктелетiн мән
Form1	Font Caption	Times Kaz, 10 Сандарды кобейту
Edit1	Text	- (бос ету)
Edit2	Text	- (бос ету)
Label1	Caption	1-сан
Label2	Caption	2-сан
Label3	Caption	Нәтиже
Panel1	Caption	- (бос ету)
Button1	Caption	Есептеу

 

3. Формада Есептеу (Button1) түймесiн екi рет шерту. Click оқиғасы процедурасының дайындамасы көрiнедi. Оның тақырыбы:

 

Procedure TForm1. Button1Click (Sender : TObject);

 

4. Процедура денесiн енгiзу:

Рrocedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

Begin {негiзгi програма}

// Меншiктеу 

Panel1.Caption:=Edit1.Text+'*'+Edit2.Text+'='+

FloatToStr(StrToFloat(Edit1.Text)*StrToFloat(Edit2.Text));

end;

 

Фигуралық жақшалар iшiне ({ }) жазылған мәтiн – түсiнiктеме (Турбо Паскальдағы сияқты); Delphi-де бiр жолдық түсiнiктеменi қос көлбеу сызықтан ( // ) соң жазуға да болады (процедураны қараңыз).

5. Iске қосу командасын беру (±9);

Программа компиляцияланып шыққан соң, жүйе “Сандарды көбейту” тақырыбы жазылған форманы экранға шығарады;

6. 1-сан және 2-сан өрiстерiне мәндер енгiзу (-8 және 91);
7. “Есептеу” түймесiн шерту. Panel1 өрiсiне нәтиже жазылып қойылады (6-сурет).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6-сурет. Нәтиже шығарылған форма

 

Delphi-де визуальды программалау тәсiлi екi процестен тұрады: форма не онда орнатылған компоненттер арқылы программаның визуальды орындалуын құрастыру және оларды пайдаланып, программалық код жазу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                        1.5. Проектiнi сақтау және ашу

 

Проектiнi дайындап болған соң оны сақтау үшiн File-Save Project As  не File-Save All командасын беру керек. Егер проект алғаш рет сақталынып жатса, онда модульдi сақтауды сұралатын Save Unit1 As терезесi көрiнедi.

Проект сақталу үшiн арнайы бума дайындалмаған болса, ол Projects (C:\Program Files\Borland\Delphi5\Projects) бумасында сақталады. Бiрақ пайдаланушы сақтау терезесiнде жаңа бума құрып, проектiнi сонда сақтағаны жөн. Ол оны iздеп табуды жеңiлдетедi. Жаңа бума құру тәсiлi:

• сақтау сұралатын терезенiң Жаңа бума құру түймесiн шерту. Бума белгiшесi терезеде орналастырылып қойылады;
• клавиатурадан бума атын енгiзу;
• буманы екi рет шертiп, ашу;
• терезенiң Файл аты өрiсiне модуль атауын енгiзiп, сақтау түймесiн шерту. Модуль .pas кеңейтiлуi бойынша сақталып қойылады да, экранда проект аты сұралатын терезе көрiнедi;
• Файл аты өрiсiне проект атын енгiзiп, сақтау түймесiн шерту. Проект файлы .dpr кеңейтiлуi бойынша сақталады да, Негiзгi модуль атауы осы атауға өзгертiледi. Ол программа атауы ретiнде қабылданады.

Мұндағы ескеретiн жайт: модуль мен проектiнi бiрдей атау бойынша сақтауға да болады, мысалы, Calc1.pas, Calc1.dpr. Бiрақ модульдi басқа проектiлерде де пайдалану мүмкiн. Сондықтан оларды түрлi атаулар бойынша сақтау керек.

Сақтаулы проектiнi ашу үшiн File-Open Project командасының берiлуi тиiс. Көрiнген терезеден қажеттi буманы ашып, онда көрiнген проект атауын екi рет шертсе болғаны.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6. Программаны компиляциялау. ЕХЕ файл

 

Жаңа құрылған программаны (проектiнi) сақтаған соң, оны iске қосу үшiн компиляциялау қажет. Ол үшiн берiлетiн команда: Project-Compile Project (Проект-Проектiнi компиляциялау). Жүйенiң сәйкес күйге келтiрiлуiне байланысты, iске қосу командасы берiлген кезде компиляциялау барысы Compiling сұхбаттық терезесiнде көрiнiп тұрады (7-сурет).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7-сурет. Компиляциялау барысын көрсету терезесi

 

 

 

Компиляциялау командасы берiлген кезде Compiling терезесi экранда көрiнбеуi ықтимал. Оны экранға шығару тәсiлi:

• Tools-Environment Options  (Сервис-Күйге Келтiру) командасын беру. Environment Options терезесi ашылады;
• терезенiң Preferences (Орнату)  қосымша бетiн  ашып, Compiling and running (Компиляциялау және орындау) блогында орналасқан Show Compiler progress (компиляциялау барысын көрсету) жалаушасын орнату.

Компилятор ерекшелеген жолда синтаксистiк қате болмай, қате оның алдындағы жолда жiберiлуi де мүмкiн, мысалы, оған енгiзiлген команда соңына нүктелi үтiр (;) таңбасы қойылмаған, т.б.

Қате түзетiлiп болған соң Iске қосу командасын қайта беру керек не Run-Step Over (Iске қосу-Қадамнан бастап) командасын беруге болады.

Егер программада синтаксистiк қате бар болса, компиляциялау кезiнде Delphi қате табылған жолды код терезесiнде ерекшелеп көрсетiп, қате жiберiлген орынға курсорды орналастырады және қате типiн терезенiң төменгi бөлiгiнде орналасқан терезеде көрсетiп, машина жұмысын тоқтатады.

Мұндағы ескеретiн жайт: компилятор бiр қатенi төменгi терезеде екеу етiп көрсетедi: бiрiншiсi - синтаксистiк қате жөнiнде мәлiмет, екiншiсi - файлдың компиляцияланбағанын және орындалмайтынын хабарлау.

Проектiнi сақтау кезiнде Delhi PAS, DFM, DCU кеңейтулерi қосылатын үш файл дайындап шығады. PAS -  файлы – код терезесiндегi мәтiн көшiрмесi; DFM файлында форма терезесiнiң iшiндегiсi сипатталады; DCU - файлы – екi файлдың да машиналық нұсқауға түрлендiру нәтижесi. Егер программада синтаксистiк қате болмаса, компилятор оларды ехе файлға түрлендiрiп шығады (файлдың аты проект атауымен бiрдей етiп жазылады да, оған .ехе кеңейтiлуi қосылып қойылады). Ол Windows-қа кiрiстiрiлiп, проект файлы сақталған бумада орналастырылады. Оны Windows жетекшiсi (сiлтеушiсi) терезесiнен әдеттегiдей iске қоса беру мүмкiн.