Компьютерлік желілер

DECnet 1975жылы екі кішкентай ЭВМ жалғау үшін құралған. DECnet стегі желілік протоколдар жиының көрсетеді. DECnet жүйелік архитектураның концепциясын іске асырады.

Ethernet - осы күндегі локальды желінің ең көп тараған түрі. Қазіргі уақытта бұл хаттама бойынша жұмыс істейтін желілер саны 5 миллион, ал Ethernet желісінің адаптері орналасқан компьютерлер саны – 50 миллион. CSMA/CD қатынау әдісіEthernet желілерінде коллизияны анықтау және тасушыны тану ұжымдық қатынау әдісі(carrier-sense-multiply-access with detection, CSMA/CD) ретінде таныс.Бұл әдіс жалпы логикалық шинасы бар желілерде қолданылады. Мұндай желідегі барлық компьютерлер жалпы шинаға қатынай алғандықтан, кез келген екі желі түйінінде ақпарат алмасуға мүмкіндік береді. Желі арқылы берілген барлық мәліметтер белгілі бір құрылым кадрына орналасады және бағытталған станцияның уникалды адресімен қуаттанады.Кадрды беру мүмкіндігін алу үшін, станция бөліп тұрған ортаның бос екендігіне көз жеткізуі қажет. Ол тасушы жиілік деп аталатын сигнал гармоникасын тыңдау арқылы жүзеге асырылады. Тасу жиілігінің болмауы ортаның бос екендігін білдіреді.мысалы, манчестерлік кодтауда ол 5-10 МГц-ке тең болады.Егер орта бос болса, түйін кадрды беру құқығына иеленеді. Бұл кадр 1 суретте көрсетілген. 1 түйін ортаның бос екендігін анықтап, өз кадрын беруді бастады. Классикалық Ethernet желісінде коаксиальды кабель сигналы 1 түйінде екі бағытта да жіберіледі. Сол себептен де желінің барлық түйіндері оны қабылдай алады. Мәліметтер кадры әрқашанда преамбуламен бірге жүреді, ол 7 байттықта 10101010, ал 8 байттықта 10101011 мағыналарына ие. Преамбула қабылдағышқа биттік және байттық синхронизммен кіру үшін қажет. Кабельге жалғанған барлық станциялар кадрдың беріліп жақанын тапса, басқа станциялар кадр мазмұнынан өз адресін біліп алып, өзінің ішкі буферіне жазып алады, алған мәліметтерін өңдеп, өзінің жоғарыдағы стектеріне жібереді. Артынан кабель арқылы кабель-жауапты жібереді. Жіберіп отырған станция мекен-жайы осы кадрда болғандықтан қабылдаушы жауабын қайда жіберетінін бірден біліп отырады. 2-түйін де кадрды бере бастаған кезде ортаның бос емес екендігін анықтайды, яғни онда тасу жилігін байқайды да 1-түйіннің жұмысының аяқталуын күтеді. Кадрды жіберіп болғаннан кейін желінің барлық түйіндері 9.6 мкс техникалық үзіліс жасауы керек(Inter Packet Gap). Бұл кадраралық интервал деп те аталатын үзіліс желі адаптерлерінің қалпына келуіне және бір станция ортасының монопольды жаулап алынбауы үшін қажет. Үзілістен кейін түйіндер өз кадрларын жіберуді жалғастыра берулеріне болады.

Fast Ethernet желісінде  ағымдағы арнаны бақылай отырып,көпарналы қатынасты жүзеге асыратын және қайшылықтарды (CSMA/CD Carrier Sense Multiple Acces  with Collision Detection) айқындай алатын  Ethernet технологиясы қолданылады.Бұл екі технологияларда ІЕЕЕ 802.3 стандартына тнегізделген осыған орай осы екі типтегі желілерді жасау кезінде (көбінесе) бірдей кабель типтерін,ұқсас желі құрылғыларын және біріңғай қолданбалы программаларды пайдалануға болады.Fast Ethernet желісінде мәліметтер 100Мбит/с жылдамдықпен тасымалданады,яғни Ethernet желісіне қарағанда он есе жылдам жүргізіледі.Қолданбалы программалар күрделенгенде және желідегі тұтынушылар саны артқан кезде мұндай жоғарғы өткеру мүмкіндігі қысылшаң кездерді болдырмайтын тәсілдің бірі болып табылады. Қолданбалы программалар күрделенгенде және желідегі тұтынушылар саны артқан кезде мұндай жоғарғы өткеру мүмкіндігі қысылшаң кездерді болдырмайтын тәсілдің бірі болып табылады. Соңғы кездерде 10Мбит/с Ethernet және 100Мбит/с Fast Ethernet шешімдерін қатарластыра  үйлестіреді қамтамасыз ететін жаңа шешім табылады

FDDI технологиясы. Негізгі сипаттамалары. FDDI қатынау  әдісінің ерекшеліктері.Token Ring және FDDI технологиялары маркерлік қатынас құруға негізделген қумалы желі жасауда пайдаланылады. Олар сақина бойымен бір бағытта маркер деп аталатын арнайы биттер тізбегінен тұратын мәліметтердің айналып жүруі арқылы жасалған үздіксіз тұйық желі түрін құрайды. Token Ring желілері мәліметтерді 4 немес 16 Мбит/с жылдамдықтармен тасымалдап, көбінесе  IBM компьютерлері ортасында қызмет етеді.FDDI технологиясы да сақиналы негізде жасалып, оптоталшықты кабельдермен жұмыс істеу үшін магистральды желілерде пайдаланылады. Token Ring технологиясынан айырмасы мұнда маркерлері қарама – қарсы бағытта қозғалыста болатын екі сақина болады. FDDI желілері мәліметтерді 100 Мбит/с жылдамдықпен өте үлкен қащықтықтарға тасымалдау үшін қызмет етеді. Мұндағы желі сақинасы ең көп дегенде ұзындығы 100 км-ге дейінгі тұйық қашықтықты қамтиды да, жұмыс станцияларының арасы 2 км шамасында болады.

Frame Relay желісі.Кадрларды ретрансляциялау (frame relay, FR) технологиясын қолдану арқылы деректерді жіберу қызметі аймақтық-тарату жергілікті желілерін біріктіруге мүмкіндік береді және ақпараттың сөйлесу типтерін, оның ішінде бір мезетте ақпарат пен дауысты беру, сонымен қатар Ғаламтор және Х.25 желілеріне ену қызметтерін ұсынуды сапалы жіберу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.  
Frame Relay технологиясы желілік қызметердің кең ауқымының жұмыс істеуін қамтамасыз ететін Frame Relay хаттамасында жоғары деңгейлі хаттамалардың көп көлемді жұмысын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. FR қызметтерін пайдалану қымбат айшықталған арналарға қарағанда (нүкте-нүкте) экономикалық жағынан ең тиімдісі болып табылады. 

Gigabit Ethernet технологиясы.Негізгі  сипаттамалары.Физикалық ортаның 
спецификациясы, UTP-5 есулі қос өткізгіште желіні құру.Gigabit Ethernet желілері  Ethernet және Fast Ethernet желілерінің ифрақұрылымымен үйлеседі,оның үстіне олар  Fast Ethernet желілеріне қарағанда 10 есе артық,яғни 1000Мбит/с жылдамдықпен жұмыс істей алады. Gigabit Ethernet желілері негізгі желілердің «қысылшаң» орындарын болдырмайтын мықты шешім болып саналады. «Қысылшаң» орындар тасымалдау арналарының өткеру  алабына сезімтал қолданбалы программаларға байланысты және интражелілер мен мультимедиалық программалардың трафиктері ағынының шамадан тыс ұлғаюына қарай туындайды. Gigabit Ethernet желісі  Ethernet және Fast Ethernet жұмыс топтарын біртіндеп жаңа технологияға көшіру тәсілі болып табылады.Мұндай тәсіл – олардың жұмыстарына өте аз әсер етіп,жоғары жұмыс өнімділігіне тез қол жеткізу мүмкіндігі.

ICMP - Internet Control Message Protocol хаттамасының негізгі міндеттерінің бірі түйіндерге ағымдағы бағдарлауыштың күй жайы туралы хабардар етіп тұру. Бұл хабардардың аты redirect (0 кодасы – қабылдаушы желісіне қайта бағыттау).  Интернет хабарларын басқару хаттамасыDNS (Domain Name System) – бұл Internet желісіндегі түйнектерді идентификациялау үшін иерархиялық жүйені қолдайтын бөлінген мәліметтер базасы. DNS қызметі ІР – адресін түйнектің белгілі белгілік атауы бойынша автоматты іздеу үшін арналған. DNS спецификациясы RFC 1034 және 1035. стандарттарымен анықталады. DNS өзінің ІР адресіндегі компьютерлердің атауларын көрсететін өзінің сұлбаларының статистикалық конфигурацияларын талап етеді.ARP Адрестерді анықтау хаттамасы.RARP желілік адресті орны бойынша анықтау хаттамасы

IEEE802.x стегі. IEEE 802 — группа стандартов семейства IEEE, касающихся локальных вычислительных сетей (LAN) и сетей мегаполисов (MAN).В частности, стандарты IEEE 802 ограничены сетями с пакетами переменной длины. Число 802 являлось следующим свободным номером для стандарта, хотя часто ассоциируется с датой принятия стандарта — февраль 1980 года.Службы и протоколы, указанные в IEEE 802 находятся на двух нижних уровнях (Канальный уровень и Физический) семиуровневой сетевой модели OSI. Фактически, IEEE 802 разделяет канальный уровень OSI на два подуровня — Media Access Control (MAC) и Logical Link Control LLC. Таким образом, уровни располагаются в следующем виде:Канальный уровень,Подуровень LLC,Подуровень MAC,Физический уровень.Семейство стандартов IEEE 802 поддерживается комитетом по стандартам IEEE 802 LAN/MAN Standards Committee (LMSC). Наиболее часто используются для семейства Ethernet,Token Ring, беспроводной LAN, мостов и сетей с виртуальными мостами (Virtual Bridged LANs). Каждая отдельная рабочая группа работает в своей области стандарта.

IP адрес (ағылш. Internet Protocol address) - Интернет протокол адресі бұл әр құралға (компьютер, принтер және т.б.) жеке-дара бекітілген нөмірлі белгі, бұл құралдар компьютер желісінде өзара қарым қатынас жасау үшін Интернет протоколын қолданады.

IPX/SPX стегі (IPX – Interwork Packed Exchange; SPX – Sequenced Packed Exchange) стегі. Бұл стек 80 жылдардың басында NetWave желілік операциялық жүйесі үшін әзірленген Novell фирмасының ерекше стек хаттамасы. Стек танымалдылығы операциялық жүесіне байланысты және тағайындалатын жүйе саны бойынша көшбасшылығын әлі сақтап келеді. Бұл стектің ерекшелігі аз ресурстарымен дербес компьютерлерден тұратын кішігірім өлшемді локальді желіде жұмысқа деген бағдарлауымен кесімді.Стектің негізгі протоколдарыPX (Internetwork Packet Exchange) – желіаралық пакеттермен алмасу хаттамасы. Бұл стектің негізгі хатамасы, олжелілік деңгейлі OSI моделімен қарастырылады;SPX (Sequenced Packet Exchange) – пакеттердің кезекті алмасу хаттамасы; деректердің берілу сенімділігін қамтамассыз етедіPEP (Packet Exchange Protocol) – пакеттермен алмасу хаттамасы;NCP (NetWare Core Protocol) – жоғарғы деңгейдің негізгі хаттамасы. Ол ОС Novell NetWare желі қызметтердің негізгі жұмысын қамтамассыз етеді және транспорттықтан қолданбалы OSI моделіне дейінгі барлық деңгейдегі функцияларды байланыстырады;RIP (Routing Information Protocol) – маршрутты ақпарат хаттамасы;SAP (Service Advertising Protocol) – сервистар жөнінде мәлімдейтін хаттама; ол үлкенкөлемді хабарламаларда қолданылады желілік қызметтер туралы түйін хабарлама жіберген кезде ол да көрсете алады; осында оның желілік адресі көрсетіледі.

ISDN желісі.ISDN (ағылш. Integrated Services Digital Network – қызметтердің интеграциясы бар сандық желі) — арналар комутацияланған байланыстың телефондық жүйесін қолдана отырып Интернетке уақытша қатынау. ISDN желісі телефонның қарапайым мыс сымы арқылы дауыс пен мәліметтерді сандық (аналогты жеткізуден ерекше) жеткізуге мүмкіндік береді, аналогты жүйелерге қарағанда жеткізу сапасы мен жылдамдығы жоғары. ISDN желісі бойынша байланыс төменгі жылдамдықты (тар жолақты) қатынауға жатады.

NetBIOS протоколы IBM и Microsoft компанияларының бағдарламаларында кеңінен қолданылады;NetBIOS протоколы (Network Basic Input/Output System) 1984 жылы IBM фирамасының жүйелік бағдарламаға арналған, (BIOS) IBM PC деп аталынатын  енгізу-шығару базалық жүйенің стандартты функцияларының базалық кеңейтілімі ретінде құрлған болатын;содан соң, бұл протокол NetBEUI — NetBIOS Extended User Interface кеңейтілген интерсфейсті протоколымен ауыстырылған болатын;SMB (Server Message Block) протоколы  сеанстық, қолданбалы деңгейлерінің қызметтерін атқарады.  SMB  негізінде файлдық қызмет және баспа мен приложениялар арасында хат алмасу орындалады;физикалық және каналдық деңгейлерінде Ethernet, Token Ring, FDDI протоколдары қолданылады.eнжоғарғы деңгейлерінде NetBEUI и SMB қолданылады;

OSI стегі.OSI моделі ашықтылықтың бір аспектісін ғана қарастырады, яғни есептегіш желіде байланысқан құрылғының өзара әрекетінің құралдарының ашықтығын. Ашық жүйе – жіберілетін және алынатын мәліметтердің форматын, мазмұнын және мәнін анықтайтын стандартты ережелерді қолданатын, басқа желілік құрылғылармен өзара әрекеттесуге дайын желілік құрылғы. Ашық жүйенің жарқын мысалы Internet халықаралық желісі. Internet желісінің жұмысын анықтайтын стандарт – RFC (Request For Comments) «комментарийге сұраныс» деген мағынаны білдіреді, яғни қабылданған стандарттың ашық та, кең қолданысы мінезін көрсетеді. Осының нәтижесінде Internet әр түрлі құралдармен бағдарламалық қамтамасыздандырылуы бүкіл әлем бойынша таратылған желілердің үлкен санын біріктіре алды.

OSI эталондық моделі. Желілік программалық жабдықтарды құруды реттеу мақсатында және кез келген есептеу жүйелерінің әрекеттесу мүмкіндіктерін қамтамассыз ету үшін Стандарттаудың Халықаралық Ұйымы (International Standart Organisation — ISO) ашық жүйелер әрекеттестігі эталондық моделін (Open System Interconnection -OSI) құрды. Бұл есептеу желілері жұмысының жеті деңгейлі логикалық үлгісі, ол деңгейлер:1) физикалық деңгей;2) арналық деңгей;3) желілік деңгей;4) көліктік деңгей;5) сеанстық деңгей;6) көрсетімдік деңгей;7) қолданбалы деңгей .Бұлардың алғашқы үшеуі (физикалық, арналық, желілік) мәліметтер жеткізу мен бағдарлауға, көліктік деңгей алғашқы үшеуі мен жоғарғы деңгейлер арасындағы байланысты жасақтауға, соңғы үш (сеанстық, көрсетімдік, қолданбалы) деңгейлер пайдаланушы қолданбаларына қызмет көрсетуге негізделген. әрбір деңгей салыстырмалы тәуелсіз, әрбір деңгей желілік құрылғылардың қатаң анықталған әрекеттесу функцияларын сипаттайды. Барлық деңгейлер иерархиялық құрылым құрады, мұнда қандай да бір деңгейде жасалған сұраныс орындалуға одан төмен деңгейге беріледі. Сұранысты өңдеу нәтижелері жоғарғы деңгейге қайтарылады. Деңгейлердің программалық және аппараттық әрекеттесуін сипаттау үшін интерфейстер және хаттамалар қолданылады. Екі көршілес деңгейлер арасындағы әрекеттесуді және олардың арасындағы берілетін мәліметтердің пішімін сипаттау үшін интерфейс (мысалы, Х.25 ) деп аталатын ережелер мен келісімдер орнатылады. Бір деңгейдегі объектілердің 

Token Ring технологиясы. Жалпы сипаттамасы, маркерлік  қатынау әдісі.    Token Ring кадрлер форматы. Сақинаға артылықшылығымен қатынау.   Token Ring технологиясының физикалық деңгейі.Token Ring желілері Ethernet желілері сияқты, сақинаға әкеліп барлық желінің станцияларын қосатын, кабельдер үзінділерінен тұратын, мәліметтерді тасымалдау ортасы. Token Ring технологиясы 1984 жылы IBM компониясымен жасалынған, ал содан кейін проект стандарты деп IEEE комитетіне берілген. IBM компаниясы  Token Ring технологиясын әр түрлі классты компьютерлер негізде жергілікті желілерді құру үшін желілік технологияның негізі ретінде қолданады. Компьютердің әр түрлі кластары – бұл мэйнфреймдер, миникомпьютерлер және дербес компьютерлер. Token Ring желілері екі биттік жылдамдықтармен жұмыс істейді – 4 және 16 бит/сек. Әр түрлі жылдамдықтарда жұмыс істейтін, станциялардың араласуы бір сақинада мүмкін емес. Token Ring технологиясы кедергіге тұрақтылық қасиетіне ие. Token Ring желісінде, сақина тәрізді құрылымды кері байланысты қолданатын, желінің жұмыстық бақылау процедуралары анықталған. Token Ring-те кадрдың үш түрлі форматтары бар:маркер;мәліметтер кадры;үзетін тізім.Маркер дегеніміз- компьютерге деректерді кабель бойымен жіберуге мүмкіндік беретін алдын-ала анықталған биттер тізбегі Token Ring технологиясының физикалық деңгейі.IBM фирмасының Token Ring стандарты желіде MAU (Multistation Access Unit) деп аталатын, концентраторлардың көмегімен байланыстардың құрылуын қарастырған. Token Ring желісі 260-қа дейін түйіндерді қосуы мүмкін. Token Ring сақинасының максималды ұзындығы 4000 метрді құрайды.

TSP/IP  стегі. ТСР/IP стегінде адресациялардың үш түрі қолданылады: жергіліктілер (сонымен қатар аппараттық деп аталатындар), IP-адрестер және символдық домендік атаулар. ТСР/IP терминалогиясында жергілікті адресінен мынадай адрес типі ұғынылады, желіден тыс деректер жеткізуге арналған базалық технология құралдарымен қолданылады, желідегі құрама элемент болып табылады. Әртүрлі желілерден әртүрлі стек протоколдары, әртүрлі желілік технологиялар жіберіледі, сондықтан ТСР/IP стегін құруда әртүрлі барлық жергілікті адрес типтер барысы шамаланды. Егер желі ішіндегі интержелі жергілікті желі болып табылса, онда жергілікті адрес-ол МАС-адрес. МАС-адрес желілі адаптерлерге және желілік интерфейс маршрутизаторларына тағайындалады. МАС-адрестер жабдықтау өндірушілерімен тағайындалады және бірегей (уникальным) болып келеді, дәл осылай орталықтандырылғаны басқарылады. Жергілікті желілердің барлық қолданылу технологияларына арналған МАС – адрес 6 байтты форматқа ие, мысалы 11-АО-17-3D-BC-01. Бірақ IP протоколы протоколдарымен өте жоғары дәрежеде жұмыс істеуі мүмкін, мысалы IPХ протоколы немесе Х.25.

VG Any Lan технологиясы. Негізгі сипаттамалары. Ерекшеліктері  және қолданылатын қатынау әдісі.