Визуалды программалау негіздері

Мазмұны

 

Кіріспе

I. Delphi ортасымен танысу

1. Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
2. Пиктографиялық батырмалар
3. Терезелерді түзету
4. Delphi ортасының  компоненттер политрасы

1.5.  Формалар терезесі

1.6.   Обьектілер тармағының терезесі

1.7.  Обектілер инспекторының терезесі

1.8. Программалар коды терезесі

 

II. тарау. Визуалды программалау негіздері

2.1. Бос форма және оны түрлендіру

2.2. Delphi- ді баптау 

2.3. Форманың қасиеттерін өзгерту

2.4. Формаға жаңа компоненттер  орналастыру 

2.5.  Оқиғаға жауапты қалыптастыру

 

Қортынды

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

 

 

 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялардың қарқынмен дамып, күнделікті тұрмысқа енуіне байланысты соңғы кездері программалауға деген қызығушылықтың арта түскені белгілі. 

Есептеуіш тениканың қақынмен дамуы тиімді программалық құралдарды жасау - обькетілі бағдарланған программалау жүйелерінің жасалуына әкелді. Бұл орта қазіргі заманғы компьютерлік технологиялардың кез келген саласындағы бизнес программа, мультимедия, ойын, мәліметтер қоры сияқты өнімдерді құруға мүмкіндік беретін қазіргі заманғы ең қуатты программалау тілдерінің бірі болып табылады.  

Программалау тілін жүзеге асыру саласындағы программа құрумен әлемге әйгілі Borland компаниясы 1996 ж. Delphi жаңа буынның комплияторын шығарды. Delphi - Бұл ең алдымен, Windows ортасында программа құрумен қатар, қосымша Pascal тілінің қуатты комплияторы болып табылады.  Бұл өте жоғары деңгейлі программалау жүйесі. Обьектілі - бағдарланған программалаудың ең басты жетістігі -  форманы жобалау және оған компаненттерді орналастыру барысында Delphi  осы компаненттерді сипаттайтын  фрагменттерді енгізе отырып, автоматты түрде код программасын құрайтындығында. 

Delphi - жаңа программаны өңдеуге арналған инструменттер жиынтығының интегралданған IDE (Integated Development Environment ) ортасы болып табылады. Обьектілі - бағдарланған пргограммалау технологиясын RAP – Rapid Application Development (қосымшаларды жылдам құру ортасы) жылдам құру жүйесінің негізіне жатқызады.

Delphi программасымен  көптеген жұмыстар атқаруға болады. Мысалы: терезелерді түзету, ортасының компаненттер политрасы, формалар терезесі, обьектілер тармағының терезесі, программалар код терезесі , форманың қасиеттерін өзгерту, формаға жаңа компоненттер орналастыру т.б. жұмыстар істеуге болады.

1. DELPHI ортасымен танысу

 

      Delphi Ортасын – программалаушының сапалы жұмысын қамтамасыз ететін күрделі механизм. Ол экрандағы бір уақытта ашылатын бірнеше  терезелермен сипатталады. Бұл терезелер бір – бірінен жартылай немесе толығымен жауып, экранда орын ауыстра алады.

Delphi отасы – көптерезелік жүйе. Оның негізгі төрт терезесі:

1. Негізгі терезе ( Project 1).
2. Обьектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector).
3. Формаларды құрастырушының терезесі (Form 1).
4. Программа кодының терезесі(Unit 1.Pas).
5. Браузер (көру) терезесі.
6. Обьектілер тармағының терезесі.

 

 

 Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын басқаратын негізгі қызметті атқарады. Бұл терезе экранда барлық уақытта болады және ең жоғарғы бөлігінде орналасады. Негізгі терезе Delphi ортасының бас менюі, питографиялық командалық батырмалар жиынтығы, компоненттер палитрасы орналасқан.

 Негізгі терезеден басқа терезелерді жыжытуға , өлшемін өзгертуге немесе экраннан алып тастауға болады.Форманың терезесінен  Unit кодына өту және одан кері өту F12 пернесі арқылы орындалады.

 Негізгі терезе жиі пайдаланылатын пиктограммаларды орналастырған ыңғайлы: программа командаларының синтаксисін тексеру; толадкалық режимді бақылау терезесіне кіру және т.б.

Негізгі тереземен компаненттер жинағы. Негізгі терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және Delphi ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғарғы қатарында орналасады. Бұл терезеде Delphi – ң негізгі меню жүйесі , пиктограммалық камандалық батырмалары мен компаненттер политрасы орналасады.

Компаненттер жинағы – Delphi-ң негізгі байлығы болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жағында орналасып ,қажетті компанентті тез табуға арналған белгілерден тұрады:

Компанент деп белгілі бір қасиетті иемденген және форма терезесінде кез-келген обьектіні орналастыру мүмкіндігін туғызатын функционалды элементті айтады.Delphi ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген ,ол топтарды парақтар деп атаймыз.

Форма құрастырушының және обьектілер бақылаушының терезесі .форма құрастырушының немесе форманың терезесі –болашақ программаның Windows жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады. Бұл терезенің жұмыс аймағы координаттық тордың  нүктелерімен реттелген.

Формада орналасқан әр компоненттер өзінің мекен жайын ,мөлшерімен және түсімен анықталады.форманы құрастыру File=>New=>Form опциялар арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бір компонентті ,мысалы Standard парағының Button  батырмасын орналастыру үшін компоненттер жинағындағы Standard белгісін сырт еткізіп ,парақты екпінді күйге келтіру керек.

Button батырмасының кескінін ажырату  үшін тышқанды баспай тұрып  парақты орналасқан белгілердің үстінен жылжытып көрген сәтте компоненттердің аты шығып тұрады.қажетті компоненттерді сырт еткізіп белгілеп ,тышқанды форма аймағының кез келген жеріне сырт еткізсек,форманың бетінде

Button 1элементі пайда болады.

Обьектілер бақылаушысының терезесі 2 парақтан құрылады: Properties-қасиеттері және Events - оқиғалары. Properties парағы арқылы компоненттңғ қасиеттері -  параметрлері анықталады.ал Events парағы арқылы компонентті әртүрлі оқиғаларға сәйкес сезіндіру анықталады.

 

Программа кодының терезесі:

Программа кодының терезесі программаның мәтінін құруға және оны түзетуге арналған.бұл мәтін арнайы ережелер бойынша құрылып,аогоритм жұмысын анықтайды.Delphi жүйесінде  Pascal тілінің ұлғайтылған және дамытылған нұсқасы–Object Pascal программалау тілі қолданылады. Delphi  ортасы іске қосылғанда программа кодының терезесі Windows ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан тұрады. Жаңа форманың кодына Delphi ортасы бұл қатарларды автоматты түрде қосып тұрады.

Жобаны құру барысында осы кодқа қажетті өзгерістер енгізіледі. Delphi ортасы Unit,Unit 1және implementation қатарларының арлығын өзгертіп отырады,ал программалаушының жұмыс аймағы-{SR*DFM}  және END қатарлар аралығы бойынша.

 

2. Пиктографиялық батырмалар

 

Пиктографиялық батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам кіруге мүмкіндік береді.олар басқару белгілері бойынша 7 топқа бөлінген.Әрбір топ бір панельде орналасады:

1.Standard тобы ;

2.View тобы;

3.Debug тобы;

4.Custome тобы;

5.Desrtops тобы;

6.Internet тобы;

Галерея компоненттерінің тобы жеке қарастырылады.

 

3. Терезелерді түзету

 

Delphi ортасының 5 - нүсқасынан бастап, үш жаңа интерфейістік элементтермен  толықтырылған, олар Desktops  тобында  орналасқан. Осы инструменттердің  көмегімен программист Delphi дің қалған  терезелерінің орналасуының бірнеше варианттарын дайындап, оны түзету файлында сақтап қоюына болады. әдетте екі немесе үш терезенің негізгі конфигурациясы таңдалынады: форма жасау режимі, кодтау режимі және отладка. Форма жасау кезінде экранда форманың өзі, обьектілер тармағы мен обьектілер инспекторы терезелері көрініп тұруы тиіс.

Терезелердің сәйкес  өлшемі мен оны орналастырудың күйін келтіргеннен кейін, оны мысалы,  “Design desk” деген атпен сақтауға болады. Кодтау режимін түзеткеннен кейін  “Code desk”, отладкалық режимді “Debug desk’ деген атпен сақтауға болады.

 

1.4. Delphi ортасының  компоненттер  политрасы

 

Компоненттер политрасы - Delphi ортасының ең басты байлығы болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жақ бөлігінде орналасқан және онда қажетті компонентті жылдам іздеуді қамтамасіз ететін ашылатын беттері бар. Компонент деп белгілі бір қасиеті бар, программист формалар терезесіне орналастыра алатын қандай да бір басқару элементтін түсінеміз. Компоненттердің көмегімен программаның сүлбесі жасалады,жалпы жағдайда экранда көрінетін терезерлер,батырмалар ,таңдаулар тізімі және т.б.

Батырмалар панелі тәрізді ,компоненттер политрасы да түзетіледі. Ол үшін арнайы редактор пайданылады,редактор терезесі компоненттер палитрасындағы кез келген пиктограммаға курсорды келтіріп ,тышқанның оң жақ батырмасын басқанда және Properties опциясын таңдағанда пайда болады.

 

5. Формалар терезесі

 

Формалар терезесі жобасы болашақта программа жазатын терезе болып табылады. Басында бұл терезе бос болады. Дәлірек айтсақ ол Windows- дің интерфейстік элементтері үшін стандартты жүйелік менюді шақыру батырмаларынан,терезені үлкейту, кішірейту, жабу батырмаларынан және тақырып жолынан тұрады. әдетте терезенің жұмыс алаңы нүктелік координаталық тормен толтырылған ,ол формадағы компоненттердің орналасуын реттеу қызметін атқарады.

Форма - бұл Delphi ортасының ең маңызды обьектісі, мұнда программаны жобалау және өңдеу байланысты атқарылатын осы жүйенің барлық жұмыстары орындалады. Форма әдістер, оқиғалар және қасиеттердің жиынтығына бай, тіпті өте күрделі алгаритімдердің жұмыс істеуі үшін оларды оңай ұйымдастырып, баптауға мүмкіндік береді. Форманың стандартты өлшеміне Height (биіктік) және Width (ені) ескертусіз алынған өлшеммен сәйкес келеді. Пқасиеті экранның жиектеріне қаысты форманың орнласуын басқарады. PoDesigned мәні форманы Poscreen Center экранның центрі бойынша симметриялы етіп орналастыруды талап етеді.

 

 

 

 

6. Обьектілер тармағының терезесі

 

Бұл терезе екпінді формада немесе мәліметтердің екпінді модулінде орналасқан жеке компоненттер арасындағы байланысты көрнекі бейнелеуге арналған. Терезедегі кез келген компонентті белгілеу формалар терезесіндегі сәйкес компонентті екпінді жасайды және обьектілер инспекторы терезесінде осы компоненттің қасиеті бейнеленеді. Екі рет тышқанмен белгілеу Code Insight механизмінің жұмыс істеуіне әкеледі, ол OnClick оқиғасын өңдеу үшін дайындалғанды код терезесіне орналастырады.

 

7. Обектілер инспекторының терезесі.

 

Формаға орналасатын кез келген компонент бірқатар параметрлер жиынымен сипатталады: орналасуы, өлшемі, түсі және т.б. Мысалы, компоненттің орналасуы мен өлшемін программист формалар терезесінде компонентты басқара отырып , өзгерте алады. Ал, обьектіліер инспекторы терезесі қалған өзгертулерді орындауға арналған. Бұл терезеде екі бет бар: Proptrties (қасиет) және Events (оқиға) . Proptrties - беті компоненттің керекті қасиеттерін тағайындау қызметін атқарады, Events беті қандайда бір оқиға компоненттің жауабын анықтайды.

Обьектілер инспекторы терезесінің кез келген беті екі бағанды кесте түрінде беріледі, сол бағанда қасиеттің немесе оқиғаның аты, ал оң жақта қасиеттің нақты мәні немесе сәйкес оқиға өңдейтін қосалқы программаның аты болады.

 

8. Программалар коды терезесі

 

Код терезесі программа мәтінін құрып,жөндеуге арналған. Бұл мәтін арнайы ереже бойынша құрылады және программаның жұмыс алгаритмін сипаттайды. Мәтінді жазу ережелерінің жиындығын программалау тілі деп аталады. Delphi жүйесінде  Обьекті pascal программалау тілі пайданылады. Ол кеңінен таралған pascal  тілінің кеңейтілген,жетілдірілген нұсқасы,оны алғаш рет швейцариялық ғалым Н.Вирт жылы ұсынған және оны Borland  коорпорациясының қызметкерлері жетілдірді.

Ең алғашында код терезесінде толыққанды Windows терезесі ретінде бос форманы басқаруды қамтамасыз ететін алғашқы шағын мәтін шығады. Жобамен жұмыс барысында програмист оған программаны басқаруды жүзеге асыратын алғашқы толықтырулар жасайды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II. тарау. Визуалды программалау  негіздері

 

      Delphi де  программалау екі процестің өзара тығыз әрекеттесуінен тұрады: программаның визуалдық көрінісін құру және программаға толық қажетті басқаруды беру үшін программа кодын жазу процесі. Код жазу үшін код терезесі пайданылады,программа құру үшін қалған терезелер ,оның ішінде форма терезесі пайдаланылады.

Форма мен код тепрезелерінің мазмұндарының арасында үздіксіз байланыс болады. Формаға компонентті орналастыру программа кодының автоматты өзгеруіне әкеледі және керісінше автоматты немесе қолмен қойылған код фрагменттерін өшіру сәйкес компоненттерді өшіруге әкеледі. Сондықтан программистер алдымен форма құрады,қажет болған жағдайда код фрагментін жазуға көшеді.

 

2.1. Бос форма және  оны түрлендіру

Формалар терезесі, программалар терезесі Windows жобасынан тұратынын айыттық. Сөйтіп File/New/Application опйиясын таңдағаннан кейін қарапайым программа дайын болады.