Клиникалық эпидемиология, түсінігі, маңызы

 

Сезімталдығы (Se) = a/(a+c)

Спецификалығы (Sp)=d/(b+d)

 

Сезімтал  тест ауру бар кезде жиі оң нәтиже береді (ауруды анықтайды). Бірақ, ол әсіресе теріс нәтиже берген кезде мәліметті болады, өйткені ауруы бар пациенттерді өткізіп алуы сирек кездеседі.

Спецификалық  тест ауруы жоқ кезде сирек жағдайда оң нәтиже береді. Әсіресе оң нәтиже берген кезде диагнозды (болжамды) дәлелдейтін мәлімет ретінде саналады.

Диагностикалық  тестінің сезімталдығы мен спецификалығы  туралы мәліметтерді пайдалануда едәуір көмектесетін екі ереже бар:

• 1 ереже, егер аурудың белгісі, тест немесе симптомның сезімталдығы жоғары бола тұрып, теріс нәтижелі болса, ауру жоқ болып есептеледі;
• 2 ереже, егер аурудың белгісі, тест немесе симптомның сезімталдығы жоғары бола тұрып, оң нәтижелі болса, ауру бар екен деп дәлелдейді.

 

Диагностикалық  тестінің болжамдық құндылығы

Тестінің болжамдық  құндылығы – зертеу нәтижелері белгілі болған кезде, аурудың бар (жоқ) екенін айту мүмкіндігі.

Аурудың таралуы 0% - ға жақындағанда, оң нәтиженің болжамдық құныдылығы нөлге жақындайды.

Аурудың таралуы 100%- ға жақындағанда, нәтиженің болжамдық құныдылығы нөлге жақындайды.

Клиникалық  тестіден (зертханалық тест жүргізу  міндетті еиес кейін жауап беру қажет  негізі сұрақ – зерттелуші ауырған ба? Бұл жерде бізге тестінің болжамдық құныдылығы туралы түсінік көмектеседі. Оны келесі кестеде көрсетілген мысалдан байқауға болады.

 

		Ауру
		Бар	Жоқ
Тест	Оң нәтижелі	а	b		+PV=a/(a+b)
	Теріс нәтижелі	с	d	c+d	-PV=c/(c+d)
		a+c	b+d	a+b+c+d
		Se=a/(a+c)	Sp=d/(b+d)	P=(a+c)/(a+b+c+d)
		+LR=[a/(a+c)]/[b/(b+d)]	- LR=[c/(a+c)]/[d/(b+d)]

 

 

Оң нәтиженің  болжамдық құныдылығы – тестінің оң нәтижелі (патологиялық) кезінде  ауру болу мүмкіндігі.

Теріс нәтиженің  болжамдық құныдылығы – теріс  нәтижелі (қалыпты) кезінде ауру болмау мүмкіндігі.

 

Тестінің  болжамдық құныдылығын анықтайтын факторлар

Болжамдық құндылық – диагноз қою әдісінің сезімталдығы мен спецификалығына, зерттелетін  популяциядағы аурудың таралуына  байланысты.

Таралымы (prevalence) ауруы бар (немесе кез – келген басқа жағдай) адамдар санының зерттелетін популяцияның барлығымен қатынасы ретінде анықталады. Таралым – априорлық (тестіге дейін) деп аталады, яғни ол тест нәтижесі белгілі болғанға дейін – ақ аурудың анықталу ықтималдылығы. Болжамды құндылық аурудың постаприорлық (тестіден кейінгі) мүмкіндігі деп аталады (болжамды құндылық – аурудың ықтималдылығын тестіден кейін анықтау).

Оң нәтижелі болжамдық құндылығы бар кездегі  аурудың сезімталдылығын, спецификалығын және таралымын байланыстыратын формула Байес теоремасы бойынша шығарылады:

+PV=(Se*P)/[ (Se*P)+(1-Se)*(1-P)]

Бұл жерде 

+PV – оң нәтиженің  болжамдық құныдылығы

Se – сезімталдылық

P – таралуы

(Р. Флетчер  соавт. Клиническая эпидемиология.  Основы доказательной медицины, М., 2004)

Тест сезімтал болған сайын оның теріс нәтижесінің  құндылығы жоғарылайды (яғни терісінің  теріс нәтижелері бойынша ауру бар  екендігін жоққа шығару мүмкіндігі артады). Керісінше, тест спецификалығы жоғарылаған сайын оң нәтижелерінің болжамдық құныдылығы арта түседі (яғни, тест оң нәтижелерінің болжамды диагнозды дәлелдеу мүмкіндігі жоғарылайды).

Болжамды  құндылықты түсіндіру

Тестінің оң және теріс нәтижелерінің болжамды құндылығын түсіндіру аурудың таралу ауқымына қарай өзгереді.

 

Ауыру ықтималдылығы төмен популяция

Тіпті жоғары спецификалы  тестінің оң көрсеткіштері (нәтижелері) ауыру ықтималдылығы төмен популяциядан алынған болса, олардың оң нәтижесі көбінесе жалған болады.

Зерттелетін ауру жоқ популяциядан алынған оң нәтижелер  жалған – оң – нәтижелі деп есептеледі, сондықтан аурудың таралуына  нөлге жақындайды, оң нәтижелердің болжамдық құндылығы да нөлге  жақындайды.

 

Ауру  болуының мүмкіндігі жоғары популяция

Аурудың болу мүмкіндігі жоғары популяцияда сезімталдығы жоғары тестімен алынған теріс нәтижелері көбінесе жалған – теріс болады.

Ауру арқайсысында бар популяцияда тестінің жоғарысезімталдылығына қарамастан, барлық теріс нәтижелер  жалған теріс болып шығады. Таралымы 100% - ға жақындаса, теріс нәтиженің болжамдық құндылығы нөлге жақындайды. Тестінің сезімталдылығын және спецификалығын тұрақты деңгейде ұстап, таралымды өзгерту арқылы оның құндылығын есептеп шығаруға болады.

 

 

● Иллюстрациялы  материалдар: (слайдтар)

 

● Әдебиеттер

1. Әміреев С.Ә, Темірбеков Ж.Т. Эпидемиология. Т.1. Жалпы эпидемиология. – Алматы: Ғылым, 2000.- 551 б.
2. Әміреев С.Ә., Момынов Т.Ә., Черкасский Б.Л., Оспанов К.С. Жұқпалы аурулардың стандарттық анықтамасы және атқарылатын шаралар алгоритмдері. 1 т. Алматы, 2009.
3. Амиреев С.А. Эпидемиология. 2 т. Алматы,  2002.
4. Черкасский Б.Л. Руководство по общей эпидемиологии – М.:Медицина, 2001. – 560 с.
5. Покровский В.И., Пак С.Г., Брико Н.И. и др. Инфекционные болезни и эпидемиология. Учебник для медицинских вузов. 2-е издание.-М.-ГЭОТАР.-МЕД, 2007.- 816с.
6. Белозеров Е.С., Иоанниди Е.А. Курс эпидемиологии: Учеб. пос. для леч. и пед. фак. медвузов // Элиста: Джангар, 2005.-136с.

 

● Бақылау  сұрақтары (кері байланысы)

 

1. Дәлелді медицинаның  негіздері.

2. Клиникалық эпидемиология және диагностикалық тесттер.

3. Аурудың болуына  пре-тесттілік мүмкіншілік.

4. Диагностикалық  тесттің сезімталдығы мен арнайылылығы.

5. Диагностикалық  тесттің болжамдық бағасы.

6. Сырқаттану  мүмкіншілігі төмен популяция.