Интерактивті оқытулар: жаңа тәсілдер

 

Сабақтарда дүлей апаттардың қаупін төмендету жөнінде көркем және деректі бейнефильмдерді, олардың  фрагменттерін, сондай-ақ бейнероликтер  мен бейнесюжеттерді пайдалануға болады.

Тиісті мазмұндағы бейнефильмдерді  тек қана қосымша материалдар  ретінде емес, сабақтардың және тренингтердің  кез-келген түріне оның тақырыбы мен  мазмұнына сәйкес пайдалануға болады.

Фильмді көрсетер алдында  оқушылардың алдына бірнеше (3-5) шешуші сұрақтар қою керек. Бұл келесі талқылауға салудың негізі болады. Алдын ала таңдалып алынған кадрлармен фильмді тоқтатып, пікір сайыс өткізуге болады.

Соңында оқушылармен  бірігіп міндетті түрде жиынтығын  шығару және қорытындысын жариялау керек.

 

 

Ширату

 

Ширату денеге және психологияға түскен салмақты кетіру мақсатында қолданылады. Ширату сондай-ақ коммуникативтік машықты (қарым-қатынасты) дамытуға мүмкіндік  береді. Олар мазмұны, іс-әрекеттің  нысаны және ұзақтығы бойынша ретті болуы тиіс. Мысалы, айталық, зейінді жинақтауды талап ететін жаттығудың алдында көп қимылды керек ететін ширату ойынын жүргізудің керегі жоқ.

 

 

Кері байланыс

 

Кері байланыс қатысушылардың талқылап отырған тақырыптарының  реакциясын ұғынуға, оқуды ұйымдастыру мен өткізудің кемшіліктері мен артықшылықтарын көруге, нәтижелерін бағалауға мүмкіндік береді.

Қатысушылар (ерікті түрде) өткізілген жаттығулар, ақпараттық блок, нақты күн немесе барлық тренинг  бойынша өз ойларын айтуды ұсынады.

Әрқайсысының сезімдері мен қобалжуларына назар аударып отыру маңызды.

Барлық айтылған пікірлер тренерлер тарапынан да, басқа  қатысушылар тарапынан да үнсіз, даусыз, түсініктемесіз және сұрақсыз тыңдалуы тиіс. Әрбір сөйлеушіге айтқандары үшін алғыс айтқан дұрыс. Басқалармен  тең дәрежеде тренерге де кері байланыс ұсынған дұрыс.

 

 

Тренинг

 

Оқудың интерактивті әдістерін пайдаланумен өткізілетін  сабақ тренинг деп аталады.

Тренинг дегеніміз не? Тренинг сөзі (ағылшын тілінен train – тәрбиелеу, оқыту, үйрету,  машықтандыру) – бұл жұмыс нәтижесіне және қажетті машықты дамытуға қол жеткізуге бағытталған, машықтану және қандай да бір саладағы жүйелі тапсырмаларды, әрекеттерді немесе ойындарды орындай білу.

Тренинг оған қатысушыларға  ақпарат жетіспейтін бөлімшелерге, құрдастарының қысымына төзе алатындай дағды, тәлім (мінез-құлық) қауіпсіздігі дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Тренингтің талассыз беделі – ол оқу процесіне барлық қатысушылардың белсенді болуын қамтамасыз ету болып табылады.

Тренинг өткізуге қойылатын  талап қандай? Бұл, ең алдымен:

* тренингке қатысушылардың  қолайлы саны 20-25 адам;

* тренингке қатысушылардың  көлеміне сәйкес, қатысушылардың  өзара белсенді әрекет етуіне  мүмкіндік беретін, «тренингтік  шеңбер» бойынша орналастыратын  орны бар ғимараттың болуы;

* тренингтің кез-келген сабағының басында аталған сабақтың мақсаттарымен және тапсырмаларымен қатысушылардың танысу міндеттілігі;

*  тренингтің бірінші  сабағында «таныстыру» мен «келісім»  қабылдау жаттығуларын  –   топтардың  жұмыс істеу ережесін  өткізу;

* достық қалыптағы сенімді атмосфера қалыптастыру және бүкіл тренинг бойында соған қолдау көрсетіп отыру;

*  бүкіл тренинг  бойында барлық қатысушыларды  белсенді араласуға тарту;

* әрбір қатысушының  сезімдері мен пікірлерін құрметтеу;

* тренингке қатысушыларды  мадақтау;

* тренингке қатысушылардың (оқытушылардың) алдарына қойған оқу-жаттығуларының мақсатына, өз пікірлерін таңбай қол жеткізу;

* тренингтің әрбір  кезеңінде тренерлердің уақытша  шекті қадағалауын қамтамасыз  ету;

* теориялық     материиалдар мен интерактивті  жаттығуларды тиімді үйлестіруді    қамтамасыз ету;

* тренинг аяқталысымен  оның қорытындысын шығарудың  міндттілігі.

 

Тренинг бір немесе бірнеше  сабақтан тұрады, олардың ұзақтығы – бір сағаттан бірнеше күнге  дейін созылуы мүмкін.

 

Тренингті өткізу құрылымы мен кезеңдері қандай?

 

1. Тренер (оқытушы) ең  алдымен қатысушыларға міндетті  түрде тренингтің тақырыбын хабарлауы  тиіс.

2. Содан кейін қатысушылар  тренингтің мақсаттарымен және  тапсырмаларымен таныстырылады.  Егер тренингтің мақсаттары және  тапсырмалары жазылып, көрінетін жерге ілініп қойылса, онда жақсы.

3. Тренингті өткізуге  қажетті материалдар мен жабдықтар  алдын ала дайындалады. Оны  дайындауға тренингке қатысушыларды  тартуға болады.

 

 

Кіріспе

 

Бұл кезең кез-келген қолайлы нысанда  өткізілуі мүмкін, бірақ ол келесі жұмыстың сарынына бағыт береді. Сондықтан бұл кезеңде тренер демократиялық, дем беруші атмосфера жасауы тиіс. Егер тренер-педагог өзінің күтетіні туралы және алда тұрған жұмысқа қатысты ережелер туралы айтса, ол дұрыс. Қатысушыларды жұмысқа кіріспе сөздің, мультимедиалық таныстырудың және т. б. көмегімен «кіргізуге» болады.

 

 

Таныстыру

 

Таныстыру кез-келген тренингтің бірінші  сабағының қажетті процедурасы  болып есептеледі. Таныстыру топтарды жандандыруға, оларға қатысушыларды  оқу процесіне тартуға, қарым-қатынас жасау машығын өрістетуге мүмкіндік береді. Таныстыру қатысушылар бірін-бірі білетін жағдайда да жүргізіледі. Таныстыруға: «Сұхбат», «Мені таны», «Визит картасымен алмасу» ойындарын өткізуге болады.

 

 

Қатысушыларды күту

 

Бұл кезеңге семинар-тренингтен олар «айналым бойынша» кезекпен жауап беретін сұрақтардың көмегімен қатысушыларды күту ұғымы жатқызылады. Мысалы: «Бұл семинардан сіздер нені білуді/алуды қалайсыздар?»

Алдын ала ватманға «күту ағашын»  салуға болады. Әрбір қатысушыдан  семинар-тренингтен жапсырылатын түрлі-түсті парақтарға (стикерлерге) және олар нені күтуге болатынын сұрап жазу және өзінің парағын күту ағашына жапсыру. Содан кейін осы барлық күтуді дауыстап оқу.

Тағы бір нұсқасы, бұл, әрбір оқушы шығып өзінің күтетінін  флипчартқа жазу.

 

 

Тренингті өткізу тәртібі

 

Әрбір қатысушы өзінің күтетінін  айтып (жазып) болғаннан кейін, тренер-оқытушы  оған тренингті өткізу тәртібін хабарлайды. Бұл аталған тренинг-семинардың қаншаға созылатынына, онда қанша  сабақ болатынына байланыссыз жасалады. Қатысушылардың сұрақтары бар ма, соны міндетті түрде анықтау керек.

 

 

Топтардың жұмыс  ережелерін («келісімдерін») қабылдауы

 

Тренинг-сабағының басынан  бастап қатысушылар өз оқуының жауапкершілігін  сезінуі, тиісті жұмыс атмосферасын құруы, өзара сыйластық пен сенімге кіруі, сондай-ақ материалды меңгеру тиімділігін арттыруы үшін сабаққа мінез-құлық ережесін  – тренинг немесе «келісім» қабылдау ұсынылады.

«Келісім» пункттерін парақ  қағазға немесе тақтаға жазу қажет. Әрбір пунктті бірігіп талқылағаннан  кейін, көпшілік дауыспен қабылданады және көрнекті орынға ілінеді. Тренинигке қатысушылардың  назарын дауыс берілгеннен кейін олардың әрқайсысы аталған «келісімнің» орындалуы үшін жауап беретіндігіне аудару қажет.

 

«Келісімнің»  үлгісі

 

* кешікпейміз;

* білуге және көбірек есте сақтауға тырысамыз;

* «қол көтеру» ережесін  қадағалаймыз;

* ашық айтамыз;

* бір-бірлеп сөйлейміз;

* мәселенің мәні бойынша  сөйлейміз;

* бір-бірімізді тыңдаймыз;

* бір-бірімізді ұғынуға  тырысамыз;

* өзгелердің сезімін  сыйлаймыз;

* құпиялылықты қадағалаймыз;

*  уақытша шекараны  қадағалаймыз;

* бір-бірімізге сый  көрсетеміз (сөзбен, шапалақпен) және  т.б.

 

 

Топтардың хабарландырылу деңгейінің бағасы

 

Оқытушылардың (тренерлердің) алдында тұрған міндеттердің бірі тренингке  қатысушылардың хабарландырылу деңгейін бағалау болып табылады. Осы мақсат үшін тренинг тақырыбы жөнінде сұрақтары бар сұрақнамалар немесе сауалнамалар пайдаланылады. Сауалнамалар барлық тренинг өтіп болғанша сақталады, содан кейін оқушылардың білім деңгейі тағы бір рет бағаланылады. Нәтижелерін салыстыра отырып, қатысушылардың білімдері мен машықтарында қандай өзгеріс бар екенін білу қызық болады. Оның үстіне, тренингтің тиімділігін бағалауға болады.

 

 

Мәселелерді маңыздандыру

 

Мінез-құлықты өзгертуге  уәж дайындау үшін тренингте талқыланатын мәселелерге қатысушылардың қызығушылығын ояту керек, бұл мәселені әрқайсысы үшін өзекті етіп жасау керек.

Осы мақсатпен рөлдік ойын өткізуге болады.

 

 

Оқыту

 

Оқытушы-тренер психологиялық-педагогикалық  білімді меңгеруі және оларды оқу  процесінде іскерлікпен қабылдап алу әдістерін меңгеру қажет, ақпараттарды қатысушылардың жинақтауы және ұсынуы, олардың мінез-құлық қатынастарына ықпал ету керек.

Оқытушы-тренер оқудың мақсаттары мен міндеттерін, әдістері мен тәсілдерін, ақпараттардың қайнарларын, алдын алу, білім беру бағдарламаларын  білулері тиіс.

Табысты оқу үшін қажетті шарттар:

- оқушының оқуға дайындығы;

- оқудың әртүрлі нысандары  мен әдістерін қолдану;

- білімді нығайту үшін  қайталауды пайдалану;

- шынайы өмірлік жағдаймен  оқу процесінің сәйкестігі;

- дұрыс пікірдің, оқытушы-тренерлердің  оқушылардың әрекеттерін адекватты  бағалаудың дер кезінде болуы.

 

 

Тікелей оқудың 2 кезеңі өзіне:

 

                                        І.  Ақпараттық блок немесе  теориялық білімді         

                                            ұсынуды;  

                                        ІІ. Тәжірибелік машықты шыңдандыруды  

                                             қосады.

 

 

1. Ақпараттық  блок

 

Бұл кезеңді толып  жатқан қиындықтар туындаған сұрақ  берушілердің сұрақтарына жауап беруден бастауға болады. Негізгі материал лекция, мультиймедиялық  таныстыру  түрінде ұсынылады. Содан кейін оқытушының (тренердің) таңдауына интерактивті оқытудың келесідей: рөлдік ойындар, сөзсайыстар, сапаршыны шақыру, кіші топтардағы жұмыс және т.б. әртүрлі әдістерін пайдалануға болады.

 

 

2. Тәжірибелік  машықтарды шыңдандыру

 

Ақпараттық, теориялық  тұрғыдағы кез-келген білімді ескере отырып, тәжірибелік іскерлікпен  және машықпен міндетті түрде үйлесуі  тиіс, осы машықтарды шыңдандыру қажет. Тренингтің аталған кезеңі өзінің өмірі мен денсаулығын, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау жөнінде қатысушылардың іс жүзінде меңгеру бейімділігіне шақырады. Осы мақсатпен рөлдік ойындарды, инсценировкаларды, сөз сайыстарды, «ми шабуылын» және жағдайға байланысты жұмыстың басқа да интерактивті нысандарын пайдалануға болады.

 

 

Қорытындысын  шығару

 

Қорытынды тренингтің кез-келген сабағының аяғында шығарылады. Ереже  бойынша, бұл процедура қатысушылар  өздерінің ой-пікірлерімен, сезімдерімен бөлісуге, өздерінің ниеттерін айтуға есептелінген.

Тренер семинарға қатысушылардан олар жаңалардың қандайын біледі, оларға қайсысы қызық, пайдалы, олар қандай жаттығулар орындады, естеріне түсіруді өтінуі, сұрауы мүмкін, сөйте отырып өткен материалдарды нығайтады. Егер тренер тренингке қатысушыларды  олардың істеуіне мүмкіндігі бар тәсілдермен: ауызша және жазбаша алғыс жариялап, әлдеқандай бір кітапшалар, буклеттер, кәдесыйлар және тағы басқалармен  үнемі көтермелеп отырса, ол  жақсы. Не болмаса әлдеқайда жауапты тапсырмаларды сеніп тапсырады.

Интерактивті әдістер  әмбебап болып табыла ма?

Жоқ, интерактивті әдістер  ешқандай жағдайда да сабақ өткізудің  лекциялық нысанын алмастыра  алмайды, бірақ лекциялық материалдарды  жақсылап меңгеруге бейімдейді, ең маңыздысы сол, пікірлерді, қатынастарды, мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады.

Оқудың интерактивті әдістерін пайдаланудың жағымды  сәттері немен тұжырымдалады?

Интерактивті әдістерін  пайдалану кезінде оқытушының рөлі күрт өзгереді, ол тек қана процестерді  реттеп отырады және оны жалпы ұйымдастырумен айналысады, қажетті тапсырмаларды алдын ала дайындайды  және сұрақтарды немесе топтарда талқылауға арналған тақырыптарды қалыптастырады, кеңестер береді, белгіленген жоспардың орындалу тәртібі мен уақытына бақылау жасайды.

Қатысушылар әлеуметтік тәжірибеге - өзінің немесе басқа адамдардың тәжірибесіне жүгінеді, сондықтан оларға бір-бірімен коммуникацияға түсуге, берілген тапсырмаларды бірігіп шешуге, кикілжіңдерді болдырмауға, жақындасудың ортақ нүктелерін табуға, ымырашықлыдққа баруға тура келеді.

Психологтар  оқу қарым-қатынасы жағдайында дәл қабылдаудың жоғарылайтынын қадағалаған, жаднама жұмыстарының нәтижелері артады, жеке тұлғаның –  назар аудару тұрақтылығы, оны тарата білу сияқты интеллектуалдық және эмоционалдық өзіндік ерекшелігі дамиды; қабылдау кезінде қырағылығы; әріптесінің іс-әрекетін оның дәлелдері мен мақсаттарын талдау қабілеті артады.