Радиациялық, химиялық барлауға және дозиметрлік бақылауға арналған жабдықтар

 Радиациялық, химиялық барлауға және дозиметрлік бақылауға арналған жабдықтар.

           Санитарлық-радиометриялық, дозиметриялық зерттеулер ҚР Үкіметінің 2012 жылғы «03» ақпан №201 қаулысымен бекітілген «Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» гигиеналық нормативтеріне, ҚР Үкіметінің 2012 жылғы    «25» ақпанында  № 168 қаулысымен Бекітілген «Қалалық және ауылдық елді мекендердегі атмосфералық ауаға, топыраққа және олардың қауіпсіздігіне, қалалық және ауылдық елді мекендердің аумақтарын күтіп-ұстауға, адамға әсер ететін физикалық факторлардың көздерімен жұмыс істеу жағдайларына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» және   ҚР Үкіметінің 2012 жылғы «03» ақпан №202 қаулысымен бекітілген «Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық ережелеріне сәйкес жүргізіледі.                           

Радиациялық, химиялық барлауға және дозиметрлік бақылауға  арналған жабдықтар: әскери химиялық барлау жабдығы (ӘХБЖ), ДКГ-02У «АРБИТР-М» гамма сәуленелу дозиметрі, РРА-01М-03 радон радиометрі, АМ-5 сильфонды аспиратор, ДКС-96 дозиметр-радиометр, ДРГ-01Т1 дозиметр және т.б.

Әскери  химиялық барлау жабдығы (ӘХБЖ) ықтималды қарсылас ауа, жергілікті жер, әскери техниканың  қауіпті улану заттарын жұқтыру дәрежесін индикаторлық трубкалар көмегімен анықтауға арналған.

ӘХБЖ зарин, эоман, V-газын, ипритті, фосгенді, дифосгенді, синильді қышқылды, хлорцианды ауа ылғалдығы 100% дейінгі орташа және суық (40-4) °С-ден (40-4) °С минусқа дейінгі климат жағдайында индикаторлы трубкалармен анықтайды.

Жабдықтың құрамына мына заттар кіреді: жабдық корпусы – 1 дана, сорғыш – 1 дана, саптама – 1 дана, грелка - 1 дана, оқ – 10 дана, түтінге қарсы фильтрлер – 10 дана, шам – 1 дана, йық белдігі – 1 дана, иприт трубкасы (белгісі - сары сақина)  – 10 дана, трубка зарин, зоман, V-газдар трубкасы (белгісі қызыл сақина және нүкте) – 10 дана, фосген, дифосген, синиль қышқылы және хлорциан трубкасы (тир жасыл сақина белгісі) – 10 дана, қақпақтар – 8 дана, күрекше – 1 дана, төл құжат – 1 дана, ӘХБЖ нұсқаулығы көрсетілген ескертпе – 1 дана.

ӘХБЖ жұмысқа  дайындау:

1. заттардың  жинағын орамыштардан босату;

2. төл құжатқа  сәйкес жинақтың заттарын  және  сақталу мерзімін тексеру;

3. сорғыштың герметикасын тексеру – ұясының бас жағына ашылмаған қанадайда бір трубканы қою, трубка ұяның тетігіне оңай кіріп, біраз күшпен алынып тұру керек.

4. ӘХБЖ корпусын  йық белдігіне байлау.

ӘХБЖ жұмыс  істеу тәртібі.

1. Жабдықтармен жұмыс істейтін барлаушы-химик улану заттарының қасиеттерін білуі міндетті.

2. Индикаторлы  трубкалармен жұмыс істеу ережесі.

3. Индикаторлы  трубкалармен жұмыс істеу кезінде жабдықтың нұсқамасы бойынша жұмыс істеу ету керек.

           Ықтималды қарсылас улану заттарын индикаторлы трубкалармен анықтау:

• ИТ ашу.
• ИТ ампуланы сындыру
• ИТ арқылы ауаны сору; жұмыс қарқыны сорғышпен минутына 50-60 рет;
• ИТ бояуын кассеталы этикеткамен салыстыру.

4. Индикаторлы  трубкаларды ашу:

-  сол қолға  сорғышты жоғары қаратып алу,  ИТ оң қолға;

- сақиналы саңылауға салып, бұру арқылы, тірек пен ашқыш арасына қойып айналдып кесу;

- ИТ кесілген  жерін жырық басына қойып трубканы  сындыру;

- солай ИТ  екінші жағын сындыру.

5. Индикаторлы  трубканың ампуласын сындыру:

       -  тұтқаның дәл ИТ белгісіндей тетіктен ИТ ашу;

          Ампула ашқыштың ұстағышын басып ИТ ампуласы сынғанша бұрау керек.

• ИТ суырып алып, белгіленген соңынан қатты сілкілеу керек.

         6. Ықтимал қарсылас қауіпті зат түтінде болса, түтінге қарсы фильтрді саптау керек, өйткені түтін индикаторлы трубканың улану затынан болған бояуын жасырады.

         Түтінге қарсы фильтрді саптамаға  бекіту үшін:

• Жабдықтан саптауды алып, сорғышты бұрау, гайканы  солға бұру арқылы 2-3 мм варонка мен уақ сақина аралығында саңылау жасау.
• Түтінге қарсы фильтрді алып, тетікке фильтрді материалмен жоғары қаратып көрсетілген саңылауға қою.

Будың пайда болуы оқтың дұрыс жұмыс істейтігін білдіреді.

Ампула ашқышты  оқтан ауа бөлініп бітпегенше алуға болмайды.

ДКГ-02У  «АРБИТР-М» гамма сәуленелу дозиметрі амбиентті дозалы гамма сәуленелуінің қуатын өлшеу үшін, гамма сәуленелу көздерін іздеу үшін, бекітілген доза және доза қуаты асқан кезде дыбыс шығарып белгі беру үшін арналған. Дозиметр атомды энергетика және радиохимиялық өнеркәсіп орындарында, медицинада және иондалу сәуленелу көздерімен жұмыс істейтін өнеркәсіптерде, арнайы және кеден бақылауларының нүктелерінде, сонымен қатар экология қызметерінде және санитарлы-эпидемиологиялық станцияларда қолданылады.

Жұмыс істеуге  дайындау:

• «ВКЛ/ВЫКЛ» тетігін басу арқылы өшіріледі және қосылады.
• Егер өлшеу режимі 5 минут аралығында қосылмаса, жабдық автоматты түрде өшіп қалады. Бұл ары қарай 5 минут аралығында жұмыс жалғаспаса қайталана береді. Егер қажет болып жатса өлшеу тоқтатылғаннан кейін жабдықты «ВКЛ/ВЫКЛ» тетігін басу арқылы өшіріп қойса болады.

Жұмыс істеу  реті:

           Өлшеу режимін таңдау

Жабдық 4 режимде  жұмыс істейді: эквивалентті доза қуатын анықтау үшін «однократное измерение» , «измерение количества импульсов  и поиск источника ионизирующего  излучения», «непрерывное измерение дозы и мощности дозы», «индикация суммарной дозы», жабдық қолдануға берілген сәттен енгізілген.

Режимді ауыстыру «РЕЖИМ»  тетігін басу арқылы жүзеге асырылады.

ТЕТІКТІ БАСУ АРҚЫЛЫ ӘР КОМАНДАНЫ  ОРЫНДАУ ДЫБЫС БЕЛГІСІМЕН НАҚТЫЛАНАДЫ.

Режимді қосу және өшіріу. Қандай да бір режимді қосу «СТАРТ/СТОП» тетігін басу арқылы жүзеге асырылады. Тетікті басу дыбыс белгісі шыққаннан кейін жіберіледі.

Сонымен қатар өлшеу процессі нақтыланады:

- «однократное  измерение» режимінде  экранның  сол жақ бөлігінде пульсті  квадрат және эквивалентті доза  қуатының мәні жіңішке сызықтармен  беріледі.

- «непрерывного  измерение дозы и мощности  дозы»  режимінде сол жақ  бөлігінде дәл алдынғы режимдегідей  пульсті квадрат пайда болады,  ол белгінің болмауы процесстің тоқтатылғанын білідреді. 

Жоғарыда көрсетілген  режимдерде 3 секунд аралығындағы өлшеу жалпы есепте жүргізіледі, содан кейін МЭД нақты есеп диапазонына түседі, автоматты түрде нақты есеп және өлшеу қайтадан басталады. Сонымен қатар индикаторда есептің ауысу белгісі пайда болады.

«Измерение  количества импульсов и поиск  источника ионизирующего излучения» режимінде өлшеу көрсеткішімен  индикатордың сол жақ жоғарғы  бөлігінде және есептің импульс  саны индикатордың оң жақ жоғарғы бөлігінде өзгергіш таймерде көрсетіледі. Өлшеу «СТАРТ/СТОП» тетігін басу арқылы тоқтатылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

РРА-01М-03 радон радиометрі белсенді радон-222 көлемін және жұмыс орындарында және тұрғын орындарында ауадағы, сонымен қатар радиометрдің пайдалану параметрі шегінде ашық орындарда ауадағы ыдырау санын өлшеуге араналған.

Радиометр қосымша  қоршаған ортаның  мына параметрлерін  қадағалай алады: температура, салыстырмалы ылғалдық және қысым.

Радиометрдің  құрылғылары және жұмыс істеуі.

Көтеріп жүруге арналған жабдық түрінде, автономды  және байланыс қоректендіруімен (зарядка).   Басты байланыстары мыналар:

- өлшеу камерасы  жартылай проводты детектор және  фильтрмен.

- микроауаөткізгіш;

- климат камерасы  температура датчигімен, ылғалдылықпен және қысыммен;

-зарядсезгіш  алдын ала көбейткіш;

- жоғары вольтті  қорек блогы;

- автономды қорек көзі;

-бақылау элементерімен және микропроцессор базасы индикациясымен бақылау блогы;

- байланыспен  блок қорегі.

Радиометрдегі жұмысты басқару үшін панелдің бетінде «СТАРТ», «ПРОСМОТР», «СБРОС», сонымен қатар үш «режим» және матрицалы сұйықкристалды индикаторда жану нүктесі қарастырылған.

Матрицалы сұйықкристалды индикатор радиометрдің жағдайын қадағалауға  және өлшеу нәтижелерін көруге арналған.

Майысқыш пленкалы клавиатураның «СТАРТ», «ПРОСМОТР», «СБРОС» нүктелері, индикатордың жануы, «режим» 1,2,3 цифрларын теру радиометрді бақылауға қызмет етеді.

Радиометр радонымен  жұмыс істеу жағдайы жоғары ылғалдылықта, сынама алу құрғатқыш-патрон қолдану арқылы болғаны жөн.

Радиометрдің  қорегін қосу.

Радиометрдің  қорегін қосу ПИТАНИЕ тумблерін  жоғары басу. Сонымен қатар индикаторда, дыбыс белгісімен бірге жазу пайда  болады.

Бұл этапта аккумулятордың қуаты қадағаланады. Индикаторда аккумулятор батареясының қүшінің өлшем бірлігі шығады. Аккумулятор батареясы отырған жағдайда индикаторда «Battery discharged» жазуы шығады және радиометр өлшеуі тоқтатылады. Бұл жағдайда ПИТАНИЕ тумблері арқылы өшіру керек және зарядтау құрылғысын қолданып аккумулятор батареясын зарядтау.

Радиометр панелінің алдында орналасқан «СБРОС» нүктесін басқаннан кейін, индикаторда ауаның климаттық мінездемесінің талдамасы туралы ақпарат пайда болады: температура, сынап бағанасының қысымы мм және салыстырмалы ылғалдық.

«СТАРТ» нүктесін басу. Ауаөткізгіш қосылады да, 5 минут аралығында өлшеу камерасы арқылы өтетін ауа айналымын қамтамасыз етеді. Микроауаөткізгіштің 4,5 минут жұмысынан кейін өлшенетін камерасының торына жоғары күш түседі. 5 минуттық микроауаөткізгіштің жұмысы бікеннен кейін, 20 минуттық өлшеу басталады.

Өлшеу біткеннен  кейін кешенді нәтиже автоматты түрде радиометрдің ОЗУ сақталады. Микроауаөткізгішті қоспай-ақ өлшеу режимі 3 рет қайталанады. Микроауаөткізгіш үш циклді өлшеу аяқталғаннан кейін автоматты түрде қосылады және жаңа өлшеу циклі қайталанады.

Соңғы мәні өлшеудің уақыты аяқталғаннан кейін ОА радон-222 радиометрдің процессорында автоматты түрде есептеліп шығады. Егер радиометрмен өлшеу кезінде ОА радон-222 алынған мәні төменгі диапазон шегінен асатын болса, өлшеу біткеннен кейін индикаторда Rn˂20 Bq/m3 белгісі пайда болады. Өлшеу циклін тоқтату үшін «СБРОС» нүктесін басу керек. Сонымен қатар «СБРОС» нүктесін 2 с кем емес басып тұру керек.

АМ-5 сильфонды аспиратор газдарды анықтаушы ГХ-М химиялық жинағына кіреді, сынап ауасының құрамын индикаторлы трубкаларымен зертелетін газ қоспаларын сору арқылы экспресс-анықтау үшін арналған.

 

ДКС-96 дозиметр-радиометр қоладанылады:

1. Жылдам және мезгілінде радиационды жағдайды қадағалау үшін, сонымен қатар:

- эквиваленті  амбиент дозасының Н* (10) қуатын және эквиваленті амбиент дозасының Н* (10) рентген импульсін және гамма сәуленелуін өлшеу үшін;

- үздіксіз гамма сәуленелу көзінің эквиваленті амбиент дозасын Н* (10) және эквиваленті амбиент дозасының Н* (10) қуатын өлшеу үшін;

- нейтрондық сәуленелудің эквиваленті амбиент дозасын Н* (10) және эквиваленті амбиент дозасының Н* (10) қуатын өлшеу үшін;

- альфа-, бета- және гамма- белсенді заттарымен жоғарғы беттердің ластануының деңгейін өлшеу үшін.

2. Ионды сәуленелу көздерін және жазық жердегі иондаушы сәуленелу көздерін іздеу және көздкрді жайылтпаушылық үшін.

3. Гамма каротаж үшін – гамма-сәуленелу ағыны және гамма-сәуленелуінің экспозициалық дозасының құбырда және сұйық ортада өлшеу үшін;

4. Жергілікті жерді географиялық координаталарымен радиационды суретке түсіру (GPS датчигімен) істеу алгаритімінің

Дозиметр-радиометрдің басты  жұмыс алгаритімінің қазіргі  функциясы –МЕНЮ - СЕРВИС – МЕНЮ. Бұл функция СУБМЕНЮ функциясымен бірге дозиметр-радиометрдің бағдарламалануын және белсенді жұмысын қамтамасыз етеді. Көмекші басқа функциялардың көмекшісі ретінде жол СЕРВИС-МЕНЮ арқылы жүзеге асады.