Комплексті қосылыстар

 

Co³⁺

 

4s

 

4р

 

3d

 

Кобальт атомының бос  орбитальдары, аммиак молекуласындағы  азот атомдарының бөлінбеген  электрон жұптары үшін ваканция  болып табылады. Комплексті қосылыстағы  ішкі координациялық сфераның  түзілуі төмендегіше орындалады:

 

..

 

NH³

 

NH³

 

..

 

NH³

 

..

 

NH³

 

..

 

NH³

 

..

 

NH³

 

..

 

Co³⁺

Валентті байланыс әдісі

 

Комплекстің түрі

 

Октаэдрлі

 

Тетраэдрлі

 

Квадратты

 

Сызықтық

 

гибридтелу типі

 

d²sp³, sp³d²

 

sp³

 

dsp²

 

sp

 



 



 



 



 

5d

 

6s

 

6p

 



 



 



 



 



 



 



 



 

5d

 

6s

 

6p

 

Pt²⁺

 

[Pt(NH³)⁴]²⁺

 

dsp²

Валентті байланыс әдісі

 



 



 



 



 



 

3d

 

4s

 

4p

 

4d

 

Со³⁺

 



 



 



 



 



 



 



 



 



 



 



 

3d

 

4s

 

4p

 

4d

 

[СоF^63-]

 

[Со(NH³)⁶³⁺]

 



 



 



 



 



 



 



 



 



 

3d

 

4s

 

4p

 

4d

Со³⁺ комплекстері үшін МО әдісі

 

[CoF_⁶]^3-

 

[Co(NH_³)_⁶]³⁺

 

(^_sсв)²(^_рсв)⁶(^_dсв)⁴(_^d)⁴(^_dразр)²

 

(^_sсв)²(^_рсв)⁶(^_dсв)⁴(_^d)⁶

Кристалдық өріс теориясы

Комплекс  қосылысындағы  изомерия

 

Заттардың сандық және  сапалық құрамы бірдей, бірақ  қасиеттері әртүрлі болатын құбылысты  изомерия деп атайды. Изомерия  құбылысы комплекс қосылыстарына  да тән. Мұндай изомерияның бірнеше  түрі кездеседі: геометриялық, оптикалық, гидраттық, ионизациялық және басқа. Геометриялық изомерия комплекс  құрамындағы лигандалардың өзара  орналасуына байланысты. Егер лигандалар  біріне -   бірі  жақын орналасса  – цис, қарама-қарсы орналасса  транс изомер болады.

Егер комплексті қосылыста  су молекулалары болса, оның ішкі  және сыртқы сферада орналасуына  қарай әртүрлі гидратты изомерия  болады.

Комплекс қосылыстарында  қышқыл қалдықтарының ішкі және  сыртқы сферада орналасуына байланысты  ионизациялық изомерия болады.

Комплекстер

изомериясы 

 

құрылымдық

 

Кеңістік 

 

Тұздық

 

 

Ионизациялық

 

Координа-циялық 

 

Оптикалық

 

Геометриялық

Геометриялық изомерия

 

гран-изомер

 

ос-изомер

Оптикалық изомерия

Ионизациялық изомерия

 

[CoBr(NH³)⁵]SO⁴

 

күлгін

 

[CoSO⁴(NH³)⁵]Br

 

қызыл

 

[Cr(H²O)⁶]Cl³

 

көгілдір-күлгін

 

[Cr(H²O)⁵Cl]H²O

 

қанық-жасыл

 

[Cr(H²O)⁴Cl²](H²O)²

 

ашық -жасыл

 

[Cr(H²O)³Cl³](H²O)³

 

қызыл

Координациялық изомерия

 

• [Co(NH_³)_⁶][Cr(CN)_⁶] және [Cr(NH_³)_⁶][Co(CN)_⁶]

 

• [Pt(NH_³)_⁴][PdCl_⁴] және [Pd(NH_³)_⁴][PtCl_⁴]

   Темір  катиондарына   сапалық   реакция

 

                                   Fe⁽⁺²⁾

 3FeCl2 + 2K3 Fe(CN)6 = Fe3 Fe(CN)6 2 + 6KCl

                қызыл қан тұзы    турнбулл көгі

                                       

                           Fe⁽⁺³⁾

4FeCl_³ + 3K_⁴ Fe(CN)_⁶ = Fe_⁴ Fe(CN)_{^{6 3}}↓ + 12KCl

                                  сары қан тұзы     берлин  көгі

    FeCl3 + NH4SCN = Fe(SCN)3↓ + 3NH4Cl

                                                          қызыл – қан тқзы

 

           

 

 

                      3KCN + Fe(CN)_³ = K_³[Fe(CN)_⁶]

 

                    4NH_³ + CuSO_⁴ = [Cu(NH_³)_⁴]SO_⁴

K_³[Fe(CN)_⁶] 3K⁺ + [Fe(CN)_⁶]^3-

 

 

[Ag(NH_³)_²]Cl [Ag(NH_³)_²]⁺ + Cl^-

 

Сыртқы сфера бойынша  комплексті қосылыстардың  диссоциациясы

(біріншілік диссоциация)

  [Ag(NH_³)]⁺ Ag⁺ + NH_³

 

 

[Ag(NH_³)_²]⁺ [Ag(NH_³)]⁺ + NH_³

 

[Ag(NH_³)_²]⁺ Ag⁺ + 2 NH_³

 

 

 

[

 

]

 

NH

 

3

 

4

 

10

 

  

 

4,8

 

-

 

×

 

=

 

K

 

1

 

Н

 

=

 

[

 

]

 

Ag

 

+

 

[

 

[

 

]

 

)

 

Ag(NH

 

+

 

3

 

]

 

K

 

2

 

Н

 

=

 

[

 

[

 

]

 

)

 

Ag(NH

 

+

 

3

 

]

 

[

 

]

 

NH

 

3

 

[

 

[

 

]

 

)

 

Ag(NH

 

+

 

3

 

]

 

2

 

=

 

4

 

10

 

  

 

1,2

 

-

 

×

 

[

 

]

 

[

 

]

 

[

 

]

 

)

 

(NH

 

 

 

Ag

 

 

 

NH

 

]

 

[Ag

 

K

 

2

 

2

 

3

 

 

 

3

 

жалпы

 

Н

 

.

 

10

 

8

 

,

 

5

 

8

 

-

 

×

 

=

 

=

 

+

 

+

 

Ішкі  сфера бойынша  комплексті қосылыстардың  диссоциациясы

(екіншілік  диссоциация)

Сыртқы  сфера  бойынша  комплексті қосылыстар  реакциясы

 

2K³[Fe(CN)⁶] + 3FeSO⁴ =

                                          Fe³[Fe(CN)⁶]² + 3K²SO⁴

 

[CoCl²(NH³)⁴]Cl + AgNO³ =

                              [CoCl²(NH³)⁴]NO³ + AgCl

 

   K⁴[Fe(CN)⁶] + 4HCl = H⁴[Fe(CN)⁶] + 4KCl

 

   H²[PtCl⁶] + 2CsOH = Cs²[PtCl⁶] + 2H²O

 

Fe⁴[Fe(CN)⁶]³  + 12 KOH =

                                       4Fе(OH)³ + 3K⁴[Fe(CN)⁶]

2. Араластыру

K[AgCl_²] = KCl + AgCl

 

3. Қыздыру

                                  t⁰

  K_³[Cr(ОH)_⁶] = 3KOH + Cr(OH)_³

 

1. Аз еритін қосылыстардың  түзілуі

[Ag(NH³)²]NO³ + KI = AgI + 2NH³ + KNO³

 

лигандалардың  түрлеріне  байланысты

 

 
Комплексті  қосылыстардың   
жіктелуі 

 

комплекстің  зарядына  байланысты

 

по составу внешней сферы

 

сыртқы сфераның  құрамына  байланысты

Комплекстің  зарядына  байланысты жіктеу 

 

Катионды

 

Катионды - анионды

 

Бейтарап

 

Анионды

 

[Cr(H²O)⁴]³⁺Cl³

 

[PtCl⁴(NH³)²]

 

K²[PtCl⁶]^2-

 

[Cu(NH³)⁴]²⁺[PtCl⁴]^2-

Сыртқы   сфераның  құрамына  байланысты жіктеу 

 

Қышқылдар

 

Негіздер

 

Бейэлектролиттер

 

H²[PtCl⁶]

 

Na³[AlF⁶]

 

[Pt(NH³)²Cl²]

 

[Ag(NH³)²]OH

Аквокомплекстер.

Олардың құрамындағы лигандалар  су молекулалары болады. Кей аквокомплекстер  құрамындағы  су молекулалары  сыртқы сферада болуы мүмкін. Олар кристалданған кезде құрамына  су молекулалары да кіреді. Алайда, су молекуласы қыздырғанда бөлініп  кетеді.

 

Ациодокомплекстер.

Олардың құрамындағы лигандалар  қышқыл қалдықтары болып табылады. Кейбір қышқылдарды комплекс  түрінде көрсетуге болады. Гидросокомплекстерді  де осы типке қосады.

Аммиакаттар және амминнаттар.

Комплекс ион құрамында  аммиак не амминдер болады. Амминдер  әртүрлі болады.

 

Көпядролы комплекстер  қосылыстар.

Құрамына екі немесе  одан да көп бір элемент  не әртүрлі элемент комплекс  түзуші кіреді. Ол комплекс түзушілер  бір-бірімен топтар көмегімен  байланысады.

 

Циклді немесе хелат  комплекс  қосылыстар.

Ішкі сферада  лигандалар  цикл түзеді.

Лигандаларға байланысты  жіктеу 

 

Аквакомплекстер

 

Аралас

 

Ацидокомплекстер

 

Аминокомплекстер

 

[Fe(H²O)⁶]SO⁴

 

K[Au(CN)⁴]

 

[Zn(NH³)⁴]Cl²

 

[CoCl(NH³)³(H²O)²](NO³)²

 Комплексті қосылыстардың номенклатурасы мен аталуы

 

• Бірінші катион, сонан соң анион атауы аталады. Комплекс  атауы бір сөз болып жазылады.

 

Комплексті қосылыстарды  атау ережесі:

 

2. Комплексті  атағанда  алдымен  лигандаларды санайды (алфавиттің алғашқы әріптерімен  сонан соң,  орталық  атомды  атайды.

 

3. Бейтарап  лигандаларды  өзгеріссіз  атайды; теріс зарядталған     лигандалар  үшін  «о» жалғауы  жалғанады.

 

4. Егер  комплексте  бірдей лигандалар саны бірнеше болса, онда олардың  атауының  алдына  сәйкес  келетін грек  сандарын қолданады;

 

5. Комплекс  түзушінің  заряды  комплекстің  зарядына  байланысты.

 

5.1. Бейтарап және   катионды комплекс үшін  –  атау септігі

 

5.2. Анионды  комплекс   үшін -  латын тілінде («ат») жұрнағы жалғанады.

КОМПЛЕКСТІ  ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ  НОМЕНКЛАТУРАСЫ 

 

2-

 

4-

 

3-

 

5-

 

6-

 

ди-

 

три-

 

тетра-

 

пента-

 

гекса-

 

САНАҚ  бойынша АТАУЫ:

 

 ЛИГАНДАНЫҢ  АТАУЫ:

 

H_²O - аква

 

NH_³ - амин

 

СO - карбонил

 

OН^- - гидроксо-

 

(СN)^- - циано

 

F^-, Cl^-, Br^-, I^- - фторо-, хлоро-, бромо-, йодо-

 

(NO_²)^- - нитро

КОМПЛЕКСТІ ҚОСЫЛЫСТАР  НОМЕНКЛАТУРАСЫ 

 

 КОМПЛЕКСТІ  АНИОНДАР АТАУЫ:

 

Fe - феррат

 

Cu - купрат

 

Ag - аргентат

 

Au - аурат

 

Hg - меркурат

 

Al - алюминат

 

Zn - цинкат

 

Комплекс түзушінің латынша  атауына байланысты 

ат

  жұрнағын жалғау арқылы түзіледі

 

+3

 

+2

 

+3

 

+

 

+2

 

+3

 

+2

натрийдің  тетрагидроксоцинкаты

 

КОМПЛЕКСТІ  ҚОСЫЛЫСТАРДЫҢ  НОМЕНКЛАТУРАСЫ