Есептеу желілеріне кіріспе

- басқа станцияларға ол жұмысқа  қабілетті екендігі туралы  хабарлама  жіберуі үшін белсенді монитор  периодты түрде  сақинаға Белсенді  монитор бар кадрын жібереді (Active Monitor Present, AMP);

- резервті монитор бар (Standby Monitor Present, SMP), белсенді монитор болып табылмайтын кез келген станциямен жүргізіледі;

- резервті монитор Сұрау маркері  кадрын (Claim Token, CT) жібереді, белсенді  монитор бас тартқанына күдік  туған жағдайда резервті мониторлар  қайсысы жаңа белсенді монитор  болатынын өзара келіседі;

- желілік мәселе (кабельдің үзілуі, станцияны анықтау, станцияны, маркерді  күтпей жіберуші кадрды анықтау, станцияның істен шығуы) туындаған  жағдайда станция  Сигнал кадрын (Beacon, BCN) жібереді. Әрбір станция  өзінің (NAUN) алдыңғы көршісінен BCN кадрын қабылдағанға дейін BCN кадрларын периодты түрде жібереді. Нәтижесінде сақинада тек бір алдыңғы көршісімен мәселесі бар станция ғана BCN кадрларын жібереді. Token Ring желісінде әрбір станция өзінің алдыңғы көршісінің МАС-мекенжайын біледі, сондықтан Beacon-процедура дұрыс емес жұмыс жасайтын станцияның мекенжайын анықтауға алып келеді;

- тазалау кадрын (Purge, PRG) барлық станцияларды бастапқы жағдайына ауыстыру және сақинаны бұрын жіберілген кадрлардан тазалау үшін жаңа белсенді монитор қолданады.

802.5 стандартында 802.3 стандартындағы құрылымның мекенжайы пайдаланылады. Тағайындау мекенжайларында және дерек көздерінде 2 немесе 6 байт ұзындық болуы мүмкін. Дерек көз мекенжайында тағайындау мекенжайындағы секілді сол мөлшер мен пішім бар. INFO кадр мәліметтер өрісінде МАС деңгейінің сипатталған басқарушы деңгейлерінің бірінің мәліметтері немесе LLC деңгей кадрына қапталған пайдаланушы мәліметтері болуы мүмкін. Бұл өрісте стандартпен белгіленген ең ұзын ұзындық жоқ, дегенмен маркерді ұстап тұру уақыты мен кадрды жіберу уақыты арасындағы уақыт қатынастарына негізделген оның мөлшеріне шектеулер бар. FS мәртебе өрісінде 1 байт ұзындық бар және 4 резервті битті және 2 төменгі өріс: мекенжайды тану А биті және кадрды көшіру С битін қамтиды. Бұл өріс CRC қосындысын есептеумен қоса берілмейтін болғандықтан, қолданылатын биттер сенімділік үшін қайталанады: FS мәртебе өрісі. Бөлетін жүйелілік бастапқы және соңғы шектегіші бар екі байттан тұрады. бөлетін жүйелілік биттер ағымының кез келген жерінде пайда болуы мүмкін және кадрдың немесе маркердің ағымдағы жіберілуі өзгеретіндігі туралы сигнал береді.

Token Ring стандарты бастапқыда желідегі  байланыстардың жасалуын MAU (Multistation Access Unit) немесе MSAU (Multi-Station Access Unit) деп  аталатын концентраторларының көмегімен, яғни көп бекетті қол жетімділік құрылғыларымен қарастырды. Token Ring желісі өзіне 260 тораптарға дейін қоса алады.

 

FDDI желісінің сипаттамасы

FDDI стандарты (Fiber Distributed Data Interface, мәліметтердің  оптоталшықты үлестірілген интерфейсі) –ANSI институтымен ұсынылған болатын, содан кейін ANSI спецификацияларына сәйкес келетін ISO стандартымен қабылданды. Жіберудің жоғарғы жылдамдығына (100 Мбит/с) және оптоталшықты кабельді қабылдауға бағытталған. Бұл кезде кедергіден қорғалған, ақпараттарды жіберудің ең көп құпиялылық артықшылықтары және абоненттердің жақсы гальваникалық шешімі бар. Жіберудің жоғарғы жылдамдығы аз жылдамдықты желілерге қол жетімсіз тапсырмаларды шешуге мүмкіндік береді (уақыттың нақты масштабында кескіндерді жіберу). Оптоталшықты кабель ретрансляциясыз бірнеше километр арақашықтыққа мәліметтерді жіберу проблемасын шешеді, қаланы түгел қамтитын және бұл кезде қателердің ең төменгі деңгейі бар желі көлемдері бойынша көбін жасауға мүмкіндік береді. FDDI стандартының негізіне маркерлі қол жетімділік әдісі алынған болатын. Сақиналық топология. Желіде жан-жаққа таралғаноптоталшықты кабель қолданылады, оның біреуі резервте тұрады, дегенмен бұндай шешім пайдалануға және ақпаратты екі еселенген 200 Мбит/с тиімді жылдамдықпен толық дуплексті жеткізуге мүмкіндік береді (бұл кезде екі арнаның әрқайсысы 100 Мбит/с жылдамдықпен жұмыс істейді). Сақинаға қосылған, концентраторы бар жұлдызша-сақиналық топология қолданылады (Token-Ring секілді).

FDDI желісінің негізгі техникалық  сипаттамалары:

- желінің ең көп абоненттер саны– 1000;

- желі сақинасының ең көп  ұзақтығы – 20 км;

- желі абоненттері арасындағы  ең ұзын арақашықтық – 2 км;

- жіберу ортасы – көп модты  оптоталшықты кабель (будың электр  витасын қолдану мүмкін);

- қол жетімділік әдісі – маркерлі;

- ақпаратты жіберу жылдамдығы  – 100 Мбит/с (200 Мбит/с).

Желінің жалпы ұзындығын 20 км шектеу кабельдегі сигналдардың басылуына байланысты емес, қол жетімділікті шекті рауалы уақытын қамтамасыз ету үшін сақина бойынша сигналдың толық жүруінің уақытын шектеу қажеттілігіне байланысты. Абоненттер арасындағы ең ұзын арақашықтық (көп модты кабель кезінде 2 км) кабельдегі сигналдардың басылуымен анықталады (ол 11 дБ аспауы тиіс). Сондай-ақ бір модты кабельді қолдану мүмкіндігі қарастырылған, бұл жағдайда абоненттер арасындағы арақашықтық 45 км жетуі мүмкін, ал сақинаның жалпы ұзындығы – 200 км.                                  .  
Сонымен қатар электр кабельде FDDI іске асыру да бар (CDDI – Copper Distributed Data Interface немесе TPDDI – Twisted Pair Distributed Data Interface). Бұл кезде RJ-45 ағытпалары бар 5-дәрежелі кабель қолданылады. Бұл жағдайда абоненттер арасындағы ең ұзын арақашықтық кемінде 100 м болуы керек. Бұл кезде жабдықтың үйлесімділігіне кепілдік жоқ.

Мәліметтерді FDDI жіберу үшін осы стандарт үшін арнайы жасалған 4В/5В коды қолданылады. Кодтың басты қағидасы – нөлдер мен бірліктердің ұзын жүйелігінен аулақ болу. 4В/5В коды кабельдің секундына 125 миллион сигналды өткізу қабілеттілігі кезінде манчестер коды жағдайы секілді 200 МБод емес, 100 Мбит/с жіберу жылдамдығын қамтамасыз етеді (немесе 125 МБод). Бұл кезде берілетін ақпараттың әрбір төрт биттеріне (әрбір полубайтқа немесе нибблға) кабель бойынша берілетін бес битке сәйкес қойылады. Бұл қабылдағыштың қабылданған мәліметтердің қабылданған төрт биттің синхронизациясын бір рет қалпына келтіруіне мүмкіндік береді. Осылайша қарапайым NRZ коды мен өзін-өзі синхрондау арасындағы әрбір биттегі компромисс манчестер кодымен жеткізіледі. Сигналдар NRZI кодымен (TPDDI жағдайында) және MLT-3 (FDDI жағдайында) кодталады.

FDDI стандарты абоненттер сақинасына  қосуды қарастырады:

- А класы (қосарлап қосу абоненттері, DAS – Dual-Attachment Stations) желінің екі сақинасына  да қосылады (ішкі және сыртқы);

- В класы (дара қосу абоненттері, SAS – Single-Attachment Stations) желінің тек бір (сыртқы) сақинасына ғана қосылады. Олар А класты адаптерлермен салыстырғанда қарапайым және арзан, бірақ олардың мүмкіндіктері жоқ. Оларды желіге апат кезінде сөндіретін тек концентратор немесе айналма коммутатор арқылы ғана қосуға болады.  
Желідегі абоненттерден басқа (терминалдар және т.б.) қосылатын қосылулардың барлық нүктелерін желідегі жұмысты бақылау, ақауларды диагностикалау, реконфигурацияны жеңілдету және электр сигналдарды оптикалық және керісінше қайта түрлендіру функциялары мақсатында бір орынға жинауға мүмкіндік беретін байланыс концентраторлары қолданылады. Концентраторлар қосарлап қосу (DAC – Dual-Attachment Concentrator) дара қосу (SAC – Single-Attachment Concentrator) болып бөлінеді.

 

7  дәріс. X.25 желісін құрудың жалпы қағидалары

 

Пайдаланушыларға мәліметтерді жіберудің (PDN) қолжетімді желілерімен ғаламдық желінің байланыстылығын қамтамасыз ету үшін 1970 жж. хаттамалардың белгілі жиынтығы талап етілді. PDN (TELENET және TYMNET) желілері жетістікке жетті, бірақ хаттамаларды стандарттау жабдықтың дамыған үйлесімділік және өте төменгі бағалары есебінен PDN абоненттер санын одан да жоғары көтеретіндігі белгілі болды. Нәтижесінде ең танымал болып табылатын Х.25В хаттамалар тобы өңделді. Х.25 хаттамасы телефон көшірмелерімен өңделген болатын. 
Х.25 қасиеттерінің бірі оның халықаралық сипаты болып табылады. Х.25 желілерінің технологиясында бірнеше елеулі белгілер бар:

- желі құрылымында арнайы құрылғының  болуы - PAD (Packet Assembler Disassembler), желі бойынша  берілетін және өңдеу үшін компьютерлермен жіберілетін алфавиттік-сандық терминалдардан бастап байттардың ең төменгі жылдамдықты старт-стопты ағымдарын пакеттерге жинауға арналған;

- мәліметтер ағымдарын басқаратын  және қателерді түзететін қосылыстарды  орнату арқылы арналық және желілік деңгейлерде хаттамаларды пайдаланумен хаттамалардың үш деңгейлі стектерінің бар болуы;

- көлік хаттамаларының дара  стектерін желінің барлық тораптарында  бағдарлау – желілік деңгей  арналық деңгейінің тек бір  хаттамасымен жұмыс істеуге ғана есептелінген және ІР хаттамасына ұқсас әртүрлі желілерді біріктіре алмайды.

 

7.1 сурет. Х.25 желісі

Х.25 желісі әртүрлі географиялық нүктелерде орналасқан және сандық және баламалық бола алатын жоғары жылдамдықты белгіленген арналармен жалғанған пакеттер коммутациясының орталығы (ПКО) деп аталатын коммутаторлардан (Switches, S) тұрады (7.1-суретті қараңыз).

Асинхронды старт-стоптық терминалдар желіге PAD құрылғысы арқылы қосылады. Олар іштей салынған және алыстатылған болуы мүмкін. Іштей салынған PAD құрылғысы коммутатор тіреуінде орналасқан. Терминалдар іштей салынған PAD құрылғысына рұқсатты асинхрондаған интерфейс көмегімен телефон желісі бойынша алады. Іштей салынған PAD құрылғысы телефон желісіне ансинхрондаған интерфейс арқылы бірнеше модемдердің көмегімен қосылады. Алыстатылған PAD құрылғысы белгіленген Х.25 байланыс арнасы арқылы коммутаторға қосылған шағын автономды құрылғыны ұсынады. Алыстатылған PAD құрылғысына терминалдар асинхронды интерфейс арқылы қосылады, әдетте осы мақсат үшін RS-232C интерфейсі пайдаланылады. PAD бір құрылғысы әдетте 8,16 немесе 24 асинхронды терминалдар үшін қол жетімділікті қамтамасыз етеді.

Х.З стандартымен анықталған PAD негізгі функцияларына:

- синхрондаған терминалдардан  алынған пакеттердегі символдар  жиыны;

- пакеттердегі мәліметтер өрістерін  бөлу және мәліметтерді синхрондаған  терминалдарға шығару;

- қосылыстарды орнату процедураларымен  басқару және Х25 желісі бойынша  қажетті компьютерден ажырату;

- талап бойынша асинхронды терминал  бойынша старт-стопты сигналдарды және биттердің жұптылығын тексеруді қосқанда символдарды жіберу;

- пакетті толтыру, күту уақытының  аяқталуы және басқалар секілді  сәйкес келетін шарттар болған  кезде пакеттерді жылжыту.

Терминалдарда Х.25 желісінің соңғы мекенжайлары жоқ. Мекенжай белгіленген арнаның көмегімен Х.25 пакеттерінің коммутаторына қосылған PAD портын иемденеді. «Интеллектуалды емес» терминалдарды алыстатылған компьютерлерге қосу тапсырмасы қазіргі уақытта өте сирек туындайтындығына қарамастан, PAD функциясы әліде сұраныста қалады. PAD құрылғысы касса терминалдарының және асинхронды RS-232 интерфейсі бар банкоматтардың Х.25 желілеріне қосу үшін жиі пайдаланылады.

Х.28 стандарты терминал параметрін, сондай-ақ терминалдың PAD құрылғысымен өзара әрекеттесу хаттамасын анықтайды. Терминалда жұмыс істеу кезінде пайдаланушы ең алдымен символ пәрмендерінің стандартты жиынтығын пайдалана отырып,  PAD құрылғысымен кейбір мәтіндік диалог жүргізеді.  PAD терминалмен екі режимде: басқарушы және мәліметтерді беруде жұмыс істей алады. Басқарушы режимде пайдаланушы пәрмендердің көмегімен Х.25 желісі бойынша қосылысты орнату тиісті, сондай-ақ PAD жұмысының (пакетті жедел жөнелту пәрменін белгілеу үшін символды таңдау, символдардың эхо-жауап режимін орнату) параметрлерін орнатуға тиісті компьютердің мекенжайын көрсете алады.

Шынын айтқанда, Х.З және Х.28 хаттамалары терминал эмуляциясының хаттамасын анықтайды.  Пайдаланушы PAD құрылғысының көмегімен қажетті компьютермен қосылысты орнатады, содан кейін қажетті бағдарламаларды іске қоса отырып, өз экранында терминалды компьютерге жергілікті қосқан кездегі секілді және олардың жұмысының нәтижелерін қарай отырып, осы компьютердің ОЖ (мәліметтерді PAD құрылғысымен беру режимінде) диалог жүргізе алады.

Компьютерлер және жергілікті желілер әдетте  Х.25 желісіне тікелей Х.25 адаптері немесе өз интерфейстерінде Х.25 хаттамаларын қолдайтын бағыттаушы арқылы қосылады. PAD құрылғыларымен басқару үшін желіде Х.29 хаттамасы бар, осы хаттаманың көмегімен желі торабы желі бойынша PAD алыс басқара және конфигурациялай алады. Мәліметтерді беру қажеттілігі кезінде Х.25 желісіне қосылған компьютерлер тікелей PAD қызметтерін қолданбайды, өз беттерімен желіде виртуалды арналарды орнатады және олар бойынша Х.25 пакеттерінде мәліметтерді береді.

 

Х.25 желілеріндегі адресациялау

Егер  Х.25 желісі сыртқы әлеммен байланыспаса, онда ол кез келген ұзындықтағы мекенжайды (мекенжайдың өріс пішімі шектерінде) пайдалана алады және мекенжайларға ерікті мәндерді бере алады.  Х.25 пакетіндегі мекенжай өрісінің ең көп ұзындығы 16 байтты құрайды.

Х.121 CCITT ұсынысы жалпы пайдалану мәліметтерін беру желісі үшін мекенжайларды нөмірлеудің халықаралық жүйесін анықтайды.  Егер  Х.25 желісі басқа Х.25 желілерінің мәліметтерімен алмасқысы келсе, онда Х.121 стандартының адресациялануын ұстауы керек. Х.121 мекенжайларында (International Data Numbers, IDN) 14 ондық белгілерге дейін жете алатын әртүрлі ұзындығы бар. IDN бірінші төрт санын желінің сәйкестендіру коды деп атайды (Data Network Identification Code, DNIC). DNIC коды екі бөлікке бөлінген; бірінші бөлігі (3 цифр) желі бар елді, ал екіншісі – осы елдегі Х.25 желі нөмірін анықтайды. Осылайша әрбір елдің ішінде Х.25 тек 10 желісін ғана ұйымдастыруға болады. Егер бір ел үшін 10-нан да көп желіні қайта нөмірлеу талап етілсе, онда бір елге бірнеше код беріледі. Қалған цифрлар ұлтық терминал нөмірімен аталады (National Terminal Number, NTN). Бұл цифрлар DTE құрылғысын Х.25 желісінде сәйкестендіруге мүмкіндік береді.