ББҚ өндірістегі жасуша культурасы

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

 

 

 

           

Тақырыбы: ББҚ өндірістегі жасуша культурасы

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              Семей 2015 ж.

                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жасуша эволюциясы. Жасуша – өмірдің элементарлық бірлігі. Жасушалық теория және оның тіршіліктану ғылымдарын дамытудағы рөлі. Клеткалық теорияның қазіргі жағдайы. Қарапайым биологиялық молекулалар. Полинуклеотидтер. Өзін — өзі реттеуші молекулалар. Полинуклеотидтерден пептидтерге ақпарат беру. Вирустар. Алғашқы жасуша. Микоплазмалар – тірі жасушалардағы қарапайымдысы.  Метаболикалық процесстердің дамуы. Фотосинтез. Аэробты тотығу. Эукариоттық жасушалардың органеллалары. Митохондриялар. Хлоропласттар. Эндоплазматикалық ретикулум. Гольджи аппараты. Лизосомдар. Пероксисомдар. Цитоқаңқа. Қараппайым микроорганизмдер.  Генетикалық материал жасушадан көп жасушалы ағзаға өтуі. Жоғары организмдердің жасушалары. Ішкі ортаны қорғау. Жасушааралық коммуникациялар. Қайта жасау аппараты. Омыртқалылар жасушалары.

Кіші молекулалар, энергия және биосинтез. Жасушаның химиялық компоненттері. Метильді топ. Гидроксильді топ. Карбоксильді топ. Аминді топ. Кіші органикалық молекулалар. Қанттар. Моносахаридтер. Олигосахаридтер. Полисахаридтер. Май қышқылдары. Аминқышқылдары. Нуклеотидтер. Нуклеин қышқылдары. Пиримидинді негіздер. Пуринді негіздер. Рибонуклеин қышқылы. Дезоксирибонуклеин қышқылы.

Биологиялық жүйенің реті. Фотосинтездеуші организмдер. Тотығу – тотықсыздану реакцияларының энергиясы. Ферментативті реакция. Анаболикалық (синтездеуші) химиялық реакциялар. Катаболикалық (ыдырау) химиялық реакциялар. АТФ.

Биосинтез және реттілікті құру. Коферменттер. Биологиялық  полимерлердің синтезі. Катаболиз және биосинтез үйлесімділігі. Метаболизм.

Макромолекулалар, құрылымы, түрі және ақпараттық қызметі. Молекулярлық таным процесстері. Ақуыздар. Нуклеин қышқылдары. Полисахаридтер. Макромолекулаларға ендірілген ақпарат. Ионды қарым — қатынастар. Сутегілік байланыстар. Вандервальстік қарым – қатынас. Гидрофобты қарым — қатынас. Диффузия. Гендер. ДНҚ. ДНҚ молекулалары.  Комплементарлы біріктіру. ДНҚ құрылымы. ДНҚ репликациясындағы қате-лер. Гендегі нуклеотидтер реті. РНҚ көшірмелер. Ақпараттық РНҚ. Матри-цалық РНҚ. ДНҚ транскрипциясы. Транспорттық РНҚ. Генетикалық код. Рибосома.

Ақуыз құрылымы. Ақуыз молекуласының конформациясы. Дисульфидті байланыстар. b-қатпарлы қабат. a — спираль. Коллагендер. Эластин. Ақуыз-дардың құрылымдық ұйымдасуының деңгейлері. Екінші құрылымдық ақуыздар. Домендер. Жаңа ақуыздардың пайда болуы.  Серинді протеиназа-лар. Аминқышқылдары. Ақуыздық субъбірлік. Ақуыз агрегаттары.

Ақуыз қызметі. Ферменттер. Коферменттер. Субстраттың байланысуы. Михаэлис-Ментен коэффициенті. Жасушаішілік мембраналар. Аллостерикалық ақуыздар.

Жасушалардың молекулярлық ұйымдасуы. Ақуыз синтезі. ДНК декодирленуі. ДНҚ-кері полимераза. РНҚ-полимераза. ДНҚ транскрипциясы. Промотор. Аминоацил – тРНК – синтетаза. Аминқышқылдық қосылыстар. Пептидил – тРНК-байланыстырушы бөлім рибосомалары. Аминоацил – тРНК-байланыстырушы бөлім рибосомалары. Ақуыз синтезінің жалпы жылдамдығы. Ақуыз синтезінің ингибиторлары.

ДНҚ репарация механизмдері. Спонтанды мутациялар жиілігі. Гендер тұрақтылығы. Апуринизация. ДНҚ-гликозилазамин.

ДНҚ репликация механизмдері. ДНҚ – полимеразалар. Репликационды  вилка. Репликацияның жоғары дәлдігі. Репликация бағыты. Қос спиральды айыратын ақуыздар. ДНҚ-токоизомеразалар.

Вирустар. Вирустардың генетикалық компоненттері. Капсид. Жасуша хромосомасына вирус гендерінің қосылуы. Жасушаларды вирустармен жұқтыру. Жасушадан вирустардың шығуы. Онкогенді вирустар.

Генетикалық рекомбинация механизмдері. Жалпы рекомбинация. Сайт – арнаулы рекомбинация. Сайт-арнаулы рекомбинация ферменттері.  Қозғалмалы элементтер – транспозондар.

Плазматикалық мембрана. Липидті биқабат. Мембранды ақуыздар. Мембранды көмірсулар. Кіші молекулаларды мембрана арқылы тасымалдау. Экзоцитоз, эндоцитоз.

Ішкі мембраналар және макромолекулалар синтезі. Компартментализация. Цитозоль. Эндоплазматикалық ретикулум. Гольджи аппараты. Лизо-сомдар и пероксисомдар. Қос мембраналы органеллалар. Ядро. Митохондрялар. Хлоропласттар.

Жасушалық ядро. ДНҚ хромосома құрамындағы құрылмдық ұйымдасу. Ядродағы РНҚ синтез және процессинг. Ядролық қабат. Гендер экспрессиясын бақылаудың негізгі элементтері. Жасушалық және  генетикалық бақылау механизмдері. ДНҚ ретінің ұйымдасуы мен эволюциясы.

Энергияны өңдеу. Митохондриялар. Матрикс. Мембрана аралық кеңістік. Ішкі және сыртқы мембрана. Кристалар. Дем алу тізбегі. Электрондар тасымалдануы. Электрондар тасымалдануы кезіндегі бөлінетін энергия. Хлоропласттар. Митохондриялар және хлоропласттардың генетикалық жүйесі.

Цитоқаңқа. Бұлшық ет жиырылуы. Миофибрилла. Филаменттер.  Кірпік-шелер мен күйдіргілердің қозғалысы. Микротүтікшелердің және активті фи-ламенттердің жалпы қасиеттері. Микротүтікшелердің ұйымдасу орталықтары. Микротүтікшелермен байланысқан ақуыздар. Бұлшық ет емес жасушалардың активті филаментері. Бұлшық ет емес жасушалардың активті филаменттерімен байланысқан ақуыздар. Аралық филаменттер. Цитоқаңқа ұйымдасуы.

Жасушааралық адгезия және жасуша сырты матриксі. Жасушалық тану және жасушалық адгезия. Жаушааралық қатынастар. Десмосомдар. Жасуша сырты матриксі. Коллаген. Коллагеннің полипептидті тізбегі. Проколлаген молекулалары. Эластин. Протеогликан. Гиалурон қышқылы. Гликозаминоглюкан тізбегі. Фибронектин. Базальды мембрана.

Жасушааралық химиялық сигнализация. Химиялық сигнализация стратегиясы. Жасушаішілік рецепторлар қатысуымен өтетін сигнализация. Жасуша сырты рецепторлар қатысуымен өтетін сигнализация. Екінші делдал қимылының механизмдері. Нысанды жасуша адаптациясы.

Жануарлар ұлпасы. Эпителиальды ұлпа. Біріктіруші ұлпа. Бұлшықет ұлпасы. Қан. Жүйке ұлпасы. Көбею ұлпасы.

Өсімдіктер ұлпасы. Меристемалық ұлпа. Қорғаушы ұлпа. Негізгі ұлпа. Өткізуші ұлпа.

Жасуша энергетикасы және зат алмасу. Зат алмасу және билогиялық мәні. Ассимиляция және диссимиляция зат алмасу процессінің екі жағы. Автотрофты және гетеротрофты организмдер.

Автотрофты организмдердегі зат алмасу процесстерінің ерекшеоіктері. Өсінді ұлпасы және хлоропласттар. Фотосинтез. Фотосинтез кезеңдері, жарық және қараңғы фазалары. Фотосинтез және Жер биосферасы.

Жасушадағы органикалық заттардың өзгеруі. Глюкоза тотығуының ферментативті жүйесі. Гликолиз. Кребс циклындағы АТФ синтезі. Митохондриялардағы электрондар тасымалының тізбегі. Анаэробты және аэробты гликолиз.

Жасушаның химиялық құрамы Жасушаның құрамында 80-нен астам химиялық элементтер кездеседі. Олар жасушадағы зат алмасу процестеріне қатысады. Әрбір жасушаның құрамы агзалық және бейагзалық қосылыстардан тұрады. Ағзалық қосылыстарға: нәруыздар (белок), майлар, көмірсулар және нуклеин қышқылдары жатады. Бейағзалық қосылыстар: су және минералды тұздар. Ағзалық қосылыстар жасуша құрамының 20-30% үлесіне тең. 1. Нәруыздар - көміртегі, сутегі, оттегі, азот, күкірт және т. б. элементтерден тұратын күрделі ағзалық заттар. Нәруыздар 45°-80° С-да ұйиды. Олардың құрамы 20 аминқышқылынан тұрады. 2. Майлар үш элементтен құралған, олар: көміртегі, сутегі, оттегі. Майлар судан жеңіл, суда ерімейді. Май глицерин мен май қышқылынан тұрады. 3. Көмірсулар - майларға ұқсас, көміртегі, сутегі, оттегіден тұрады. Көмірсу деп аталу себебі, сутегі мен оттегінің арақатынасы сумен бірдей. Демек, сутегі атомы оттегі атомынан 2 есе көп деген сөз.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер:

Яндекс

Клеткалық биотехнология Турашева С.Қ.Алматы: ЖШС РПБК Дәуір, 2011 -260б.

 

Биотехнология /Жатқанбаев, Ж.Ж. - 2011