Биологиялық қару

Биологиялық қару, бактериологиялық қару — адамдарды, жан-жануарларды ауыр дертке шалдықтыру арқылы қатардан шығаруға негізделген жаппай зақымдағыш қару. Биологиялық қарудың әскери жағынан жоғары тиімділігі індет тудырғыш дозасының шағындығы, үлкен аумаққа жасырын түрде қолдануға болатындығы, мөлшерін айқындау мен индикациялаудың қиындығы, әрекетінің таңдамалылығы (тек адамға, белгілі бір жан-жануар түрлеріне әсер етуі), психологиялық әсерінің күштілігі, әскер мен тұрғын халықты биологиялық қорғаудың және қолданғаннан кейінгі оның зиянды әсерін жою жөніндегі жұмыстар көлемінің ауқымдылығы әрі күрделілігі арқылы анықталады.

Химиялық қару — уландырғыш заттар мен құралдарды қолдануға арналған машиналар, приборлар, қару-жарақтар. Химиялық қару жаудың адам күшін жаппай қырып-жоюға арналған. Сондай-ақ белгілі бір жерлерді, қару-жарақты, әскери техниканы, әр түрлі тыл нысандарын уландыру үшін де қолданылуы мүмкін. Химиялық қарудың тиімділігі, көбінесе метеорологиялық жағдайларға, жердің жайына байланысты. Мысалы, ауа райы желді болса, уландырғыш заттардың таралатын аймағы ұлғайып, жел тымық болса, уландырғыш заттар бір жерде ұзақ тұрып қалады. Химиялық қаруды алғаш немістер 1915 жылы 22 сәуірде Шпредегі (Бельгия) шайқаста қолданды. Содан кейін басқа армиялар да қолдана бастады. 1-дүниежүзілік соғыс жылдарында тек ағылшын, француз және АҚШ армияларында ғана Химиялық қарудан 450 мыңдай адам шығын болды. 1925 жылы Женева хаттамасы бойынша Химиялық қаруды қолдануға тыйым салынып, оған бірнеше мемлекеттер қосылды. Бірақ кейбір мемлекеттер бұл хаттаманы бұзып (мыс, Италия Эфиопияға қарсы соғыста (1935 — 36), Химиялық қаруды қолданды. Тыйым салынғанына қарамастан 1- және 2-дүниежүзілік соғыс аралығында Химиялық қару көптеп шығарылды. 1943 жылға қарай фашістік Германия уландырғыш заттар әзірлейтін химиялық өнеркәсібінің қуатын жылына 180 мың тонна өнім шығаратындай дәрежеге жеткізді. Дегенмен, көп ұзамай Германия қарсыластарының да Химиялық қаруды қолданатынын ескеріп, бұдан бас тартты. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін Германияның трофейлік Химиялық қаруы (300 мың тоннаға жуық) теңізге батырылу арқылы жойылды. Соғыстан кейін көптеген елдер Химиялық қарудың жаңа неғұрлым апатты түрлерін шығарды. Химиялық қару, әсіресе, артиллерия, авиация саласында одан әрі өрістеді. Артиллерия Химиялық қаруға жаудың жердегі күштерін атқылауға арналған химиялық снарядтар, миналар; авиациялық Химиялық қаруға әр түрлі улы заттармен толтырылған бомбалар, т.б. құрал-жабдықтар жатады. Белгілі бір аймақты улау үшін арнаулы химиялық машиналар қолданылады. Химиялық қарудан қорғану үшін әскерлер мен тұрғын халық арнаулы дайындықтан өтуі тиіс. Париж конвенциясына (1993) сәйкес, Химиялық қару табиғат пен адамзатқа тигізетін аса ауыр зардабына байланысты жойылуға жатқызылған. Химиялық қаруды жою арнайы нысандарда жүзеге асырылады. 1993 жылы Ресейдің Химиялық қару қоры 40 мың тоннаны, ал АҚШ 29 мың тоннаны құрады.[1]

Ядролық қару – жаппай қырып-жою қаруы.

Дүние жүзіндегі ең бірінші атом бомбаларының бірі, салмағы 20т (1950 жылдар)

Атом бомбасы (Атомная бомба) — авиациялық ядролық бомбаның алғашқы атауы. Оның әрекеті жарылғыш тізбекті ядролық бөлінуі реакциясына негізделген. Термоядролық синтез реакциясына негізделген сутек бомбаның пайда болуымен жалпы "ядролық бомба" деген термин орнықты.[1]

Ядролық қару орталығы

Ядролық қарудың өзінен, оны жеткізетін құралдардан (зымыран, торпедо, ұшақ, артиллериялық атыс), сондай-ақ қарудың нысанаға дәл тиюін қамтамасыз ететін әр түрлі басқару құралдарынан тұрады. Ол – ядролық және термоядролық болып бөлінеді.

Ядролық қару

Ядролық қару жаппай қырып-жою құралы ретінде қысқа мерзім ішінде әкімшілік орталықтарды, өнеркәсіп және әскери нысандарды, әскерлер тобын, флот күштерін талқандау, қоршаған ортаны радиоактивтік ластандыру, жаппай бүлдіру, суға батыру, т.б. мақсаттар үшін қолданылады. Ядролық қару адамдарға күшті моральдық және психологиялық әсер етеді. Оның қуаттылығы тротилдік эквивалентпен бағаланады. Қазіргі заманғы бұл қарудың қуаты ондаған тротилден бірнеше ондаған млн. тротилге дейін жетеді. Арнайы әдебиеттерде ядролық қарудың қуаты килотоннамен (кт) және мегатоннамен (мт) де көрсетіледі. Бұл қаруды қарулы күштердің барлық түрлері қолдана алады. Ядролық қару қуаттылығы бойынша стратегиялық, оперативті-тактикалық және тактикалық болып бөлінеді. Ядролық қару жарылған кезде: екпінді толқын, жарықтық сәулелену, өтпелі радиация, радиоактивті зақымдану мен электр-магниттік импульс сияқты зақымданушы факторлар пайда болады.

2.1 Радиация  және олардың түрлері  
Радиация латын тілінде радиус-сәуле деген сөз.  
Радиацияға күннің сәулесі, ғарыштық сәуле, жердің 
Галактикалық ғарыш сәулелерінің, құрамында протон ағымдары 
Күннің ғарыштық сәулелерінің құрамында протондар және 
Ғарыштық сәулелері және жердің табиғи радиоактивтік 
Жердің табиғи радиоактивтік заттарының сәуле шығаруы 
Изотоптар деп бірдей қасиеттерімен, бірақ атомдық 
Изотоптар ядрода нейтрондар санының әр түрлі 
Атомның және атом ядросысының құрылысын анықтап, 
Ядродағы құбылыстық айналымды зерттеу атом ядросының 
Ең алғаш 1942 жылдың желтоқсан 
Физика оқымыстылары және инженерлер атом энергиясын 
Ядролық реакторды қолдану арқылы кез келген 
Жасанды радиоактивтік изотоп биологияда және медицинада 
Иондық сәуленленудің биологиялық маңызы өте жоғары.  
2.2. Иондық сәулелену деген не және 
Жылдам ұшатын атом бөлшектері өзінің жолында 
Иондану эффектісі- Зарядталған 
Осының нәтижесінде атоммен немесе молекуламен қатынаста 
Рентген және гамма сәулелерінен энергияның қоюлануы 
Рентген және гамма – сәулелерінің физикалық 
2.3.Иондық сәәулеленудің топтары  
Иондық сәулеленудің барлық түрлерін екі топқа 
Электромагниттік сәулеленуге рентген және гамма - 
Гамма – кванты ядролық реакциялар жүргенде 
Рентген сәулелерінің және гамма – квантының 
Корпускулярлық сәулеленуге ядролық бөлшектерден тұратын иондық 
Зарядталған ядролық бөлшектер сәулеленген заттан өткенде 
Сәулелену ядро бөлшектерін тек ионды түрге 
Альфа – бөлшегі бета – бөлшегіне 
88 Ra226 - альфа бөлшегі  
Альфа бөлшегінің ұшып шығуына байланысты атомдық 
Радиоактивтік элемент сәулеленгенде ол басқа элементке 
2.4.Тіршіліктің пайда болуының алғашқы кезеңінде сәулеленудің 
Тіршілік пайда болғаннан бұрын Жер үстіндегі 
Жердің даму тарихының алғашқы кезеңіндегі атмосфера 
Органикалық молекулалардың көбейіп, топтасуы түрлі құбылыстардың 
Органикалық молекулалардың абиогендік түзілуіне және өмірдің 
2.5. Органикалық эволюцияға радиация мөлшерінің 
Радиация мөлшері тіршілікке екі бағытта әсер 
- тіршіліктің пайда болуына әсері;  
- тірі жануарлардың Жер бетінен жойылып 
Табиғи радиация мөлшері аса үлкен болған 
2.6. Радиоактивтілік сағат оқымыстыларға тамаша көмек 
Радиоактивтілік – ерекше сағат бола алады. 
2.7. Сәулеленудің генетикалық әсері  
Сәулелену ағзаның гентикалық жағдайына пайдалы және 
Пайдалы әсері. Сәулеленуді биологиялық зерзаттарға қолданғандағы 
- Рентген және күлгін сәулелер химиялық 
- Тіршілік ету жағдайында антибиотиктер және 
- Сәулелену әсерінен пайда болған тұқым 
- Жануарлар және өсімдіктер тұқымын жақсартуда 
Адам өміріне қажет, маңызды ферменттер, органикалық 
Зиянды әсері. Табиғи сәулелену, кейбір химиялық 
- Табиғи сәулелену (ғарыштық сәулелер 
- Табиғи сәулелену, кейбір химиялық 
- Иондық сәулелену немесе химиялық заттар 
Өсімдіктер эволюциясы және радиоактивтілік. Жануарлардың және 
2.8. Радиосезімталдық  
Табиғатта радиосезімталдық өте кең диапозонды, өте 
Суда тіршілік ететін жануарлар ағзасында радионуклидтердің 
Жануарлар иондық сәулеленуді сезе ме және 
Тышқандар қалыпты жағдайда қараңғы жерді ұнатады. 
Балықтар аквариумның сәулеленбеген жағынан жүзіп кетіп, 
Қытай хомягінің 200 р сәулелендіру әсерінен 
Сонымен, әр түрге жататын тірі жәндіктер 
Табиғи радиациялық фонның деңгейлері. Космос сәулелері 
Жер шарында табиғи радтоактивтік заттар әр 
2.9. Инкорпорацияланған радиоактивтік заттардың биологиялық 
Инкорпорироваланған радиоактивтік заттарға ағзаға ас қорыту, 
Ағзаға қатерлісі – радионуклидтердің тыныс алу 
Ауаның радиоактивтілігі оның құрамында радиоактивтік газдар 
Жоғарыда айтылғандай, аз және ұзақ өмір 
Тамақ және су құрамымен түскен радионуклидтер 
Ішекке түскен радионуклидтердің тек біраз мөлшері 
Жануарлар және адам терісі арқылы сұйықтық 
Теріні құрғататын, маймен сылануын жоятын ерітінділер 
Радионуклидтер тасымалдауға түсіп, таралғанда өздеріне ұқсас 
Сәулелену әсерінен физиологилық және биохимиялық құбылыстардың 
Сәулелену жілік майында эритроциттердің түзілуін тежеуілдетеді. 
Сәулелену әсерінен толып жатқан биохимиялық өзгерістер 
Креатиннен су молекуласының ыдырап бөлінуінен креатинин 
Фосфокреатин бұлшық еттің жиырылуында маңызы ерекше 
3. Адамның тіршілік ету ортасының жағдайына 
Адамның өмір сүріп отырған жеріне, ішкен 
Ауаның құрамында радон және торон мөлшері 
Егер адамның өмірі 70 жасқа тең 
Тұрғын үйлер және өндіріс үйлерінің қабырғасы 
Үлкен қалаларда сәулелену әсерінің деңгейі құрылыс 
Көрсеткіш сызықтарының тұсындағы сандар радиацияның миллиард 
3.1. Радиоактивтік заттардың өсімдіктерге әсері  
Малина жас өсімдігіне радиоактивтік зат 
Радиация өсімдіктер өнімін арттыруда ауыл шаруашылығында 
Қант қызылшасын себер алдында сәулелену әсерінен 
Парникте өсетін редистің тұқымын себер алдында 
Радиоактивтік заттар арқылы топыраққа салған тыңайтқыштардың 
3.2. Радиоактивтік сәулеленудің залалды әсерлерінің пайдалы 
Өндірісте жаңа бұйымдар жасау жағдайында үйкеліс 
Шамалы мөлшермен радиоактивтік сәулелену арқылы картоптың 
Шошқа етінде кездесетін өте қауіпті кішкентай 
Медицина препараттарын өндірісте залалсыздандыру үшін қолданады. 
Теңіз суын тұщы суға айналдыруға атом 
Химиялық заттардың сапасын арттыруда, өндіріс жағдайын 
Радиоактивтік тәсілді қолдану үнемі дамуда. Радиоактивтілік 
Радиоактивтік тәсіл автоматтық бақылаушы. Металдан жасалған 
3.3. Радиоактивтік сәулелену – ғажайып 
Металдың ішкі құрылысын көруге, металдан жасалған 
Домна және мартен пештерінің тозуын дер 
3.4. Атом - энергия бұлағы  
1903 жылы радий элементінің үздіксіз жылу 
Атом энергиясын осы күнгі кең пайдаланып 
3.5. Атом өндірісінде және радиоактивтік заттармен 
Бұл мәселелердің түп негізі – дозиметрия 
Бақылаушы дозиметрден басқа арнайы дозиметр құралы 
Әр жұмыскердің өзіндегі дозиметр атом өндірісіне 
Сәулелену әсерінен сақтану үшін ядролық реактордың 
Реакторде өз энергиясын берген уран элементінің 
Бұл көбінесе автоматты түрде, механизмнің басқаруымен 
Жоғарыда айтқандай, уран өзінің энергиясын бергеннен 
Бұл қалдықтардың ең аз мөлшерін заласыздандырмай 
Атом өндірісінің қалдығын суға тастағанда радиоактивтік 
Қорытынды  
Жыл өткен сайын адамдардың радииоактивті сәулеленумен 
Табиғатта адамзат баласы, жан – жануарлар 
Космостан келетін космостық сәулелердің практика жүзінде 
Адамдарды радияциядан қорғау – Қазақстан Республикасының 
Сайып келгенде, біз – қазіргі жас 
Пайдаланылған әдебиеттер  
Н.Ә.Назарбаев «Бейбітшілік кіндігі» Астана, «Елорда», 2001  
«Радиация және өмір» З.Ж.Асқарова, Алматы, 2000. 
www.kazakh .ru  
1 Химиялық зақым ошағы — химиялық қарудың немесе өте күшті улы заттардың әсеріне ұшыраған аумақ. Мұның салдарынан адамдар, жануарлар мен өсімдіктер зақымданады. Химиялық зақым ошағы улағыш заттар тікелей колданылган ауданды, биоконцентраттардағы булар мен аэрозольдардың таралу бағытындағы жерлерді қамтиды. Химиялық зақым ошағынын аумагы колданылған улағыш заттардың мөлшеріне, олардың типіне, метеорологиялық жағдайлар мен жер бедеріне байланысты. Химиялық зақым ошағының сақталу ұзақтығы, орта есеппен алғанда, жазда Ү-газдарымен зақымданғанда 1-3 апта, заринмен зақымданғанда 6-8 тәулік, ипритпен зақымданғанда 1,5 тәулікке дейін, қыста кейбір улагыш заттар, мыс., Ү газы зақымдаушы әрекетін бірнеше ай бойы сақтай алады. Химиялық зақым ошағындағы құтқару жұмыстарын жүргізу үшін ең алдымен арнайы құрылған жасақтар тартылады, қажет болған жағдайда оларға көмекке АҚ-тың баска да жасақтары бөлінеді.[1]

Бактериологиялық қарудың жарылыс ошағы

Адамдарды жаппай қыру қаруларынан қорғау және оның салдарын жою.

Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары –тұрғындарды апат, зілзала салдарынан, сондай-ақ қазіргі заманғы қырып-жою құралдарының зақымдағыш факторларынан қорғаудың ең негізгі тәсілдерінің бірі. Солардың бірі-адамдарды ұжымдық қорғау құралына жататын қорғаныс ғимараттарына жасыру. АҚ және ТЖ жүйесінде пайдаланылатын мұндай ғимараттарға панаханалар, радиациядан қорғау орындары (РҚО) және қарапайым жасырыну орындары жатады.

Панахана толқын соққысынан, жарық сәулесінен, өткіш радиациядан және радиоактивті зақымданудан – ядролық жарылыстың зақымдағыш факторларынан, сондай-ақ улағыш заттардан (УЗ), бактериалдық құралдар мен қатты әсер ететін улы заттардан  (ҚУЗ) сенімді қорғауды қамтамасыз етеді.

Өндіріс күштерін қазіргі заманғы қырып-жою құралдарынан, зілзаладан, радиациялық және химиялық қауіпті обьектілердегі  апаттардан қорғау – маңызды мемлекеттік міндеттердің бірі.

Қорғаныс ғимараттарды адамдар жасырынуға тиіс жерлерге мүмкіндігінше жақын орналасуға тиіс.

Қорғаныс ғимараттары салыну мерзімі бойынша бейбіт уақытта болсын, қауіп төнген кезде болсын жылдам тұрғызылуы керек.

Мақсаты бойынша халықты жасыру немесе басқару және байланыс тораптарын орналастыруға ыңғайлы болуы қажет.