Организмнің радиосезімталдығы және радиорезистенттілігі

Тақырып 8. Организмнің радиосезімталдығы  және радиорезистенттілігі.  

Радиосезімталдық

 

        Биологиялық түрдің өзіне тән иондаушы сәулелену әсеріне сезімталдық шамасы. Радиосезімталдық түрдің  жасы мен жынысына байланысты. Тіпті бір ағзадағы әртүрлі жасушалар, ұлпалар және мүшелер радиосезімталдық  бойынша әртүрлі. Ең радиосезімтал қан жасау жүйесі, аш ішектің сілемейлі эпителиі.

 

Реакция клетки на облучение. Клеточная радиочувствительность

      Табиғатта радиосезімталдық өте кең диапозонды, өте төмен радиосезімталдық бактерияларда байқалады. Осыдан бірнеше ондаған жыл бұрын Сахарада Франция атом бомбасының жарылғанында бүкіл тірі жәндіктер, жануарлар арасында қыршаян (скорпион) радиациямен әсерленбеген. Скорпиондар гамма – сәулелерінің жүз мың рентген күші бар орталықта аман – сау тіршілігін сақтап, өмір сүре берген. Ал адмға оның 700 рентген дозасы қатерлі. Неліктен скорпиондардың радиосезімталдығының жоғы туралы жаңалық құпия, ол зерттелетін мәселелердің бірі екеніне оқымыстылар көңіл бөлуде. Бұл мәселені зерттеп, шешу адамда радиацияның қауіпті әсерінен сақтау үшін көмектесетін жаңа заттар жасап шығаруға мүкіндік берер еді.

        Ағзаның радиосезімталдығы табиғаттың негізінен екі жағдайына байланысты – сыртқы ортаның температурасы және табиғаттағы оттегінің концентрациясы. Мысалы, бақаның денесінде радионуклидтердің жинақталып көбеюі сыртқы температурасының жоғарылауына сай болады. өсімдіктер радионуклидтерді өздерінің жапырақтары және тамырлар жүйесі арқылы жинайды.

 

        Радиоактивтік заттардың ыдырауынан пайда болған заттарды топырақтан өсімдіктердің сіңііруі топырақтың қасиеттеріне – механикалық және минералдық құрамына, химиялық қасиетіне, гумус заттарының және т.б. байланысты. Бұл жөнінде жүргізілген тәжірибеде топырақтың үш түрі алынған, олардың бәрінде стронций – 90 мөлшері бірдей. Сазбалшық топыраққа қарағанда құмды, құнарлы, күл қосқан топырағында өскен сұлы дәнінде стрнций – 90 мөлшері 4 есе және қар топырақта өскен сұлымен салыстырғанда 36 есе көп болған.

Суда тіршілік ететін жануарлар  ағзасында радионуклидтердің мөлшері  судың құрамындағы мөлшеріне  қарағанда жүздеген және мыңдаған  есе асып түседі.

            Жануарлар иондық сәулеленуді  сезе ме және одан сақтана  ала ма? – деген сұраққа оқымыстылар  көп көңіл бөліп, зерттеулер жүргізген. Зертханалық тәжірибелерде сүтқоректілер  иондық радиациясы бар заттың  тұрған жерін анықтай алған. Тышқандарды  арнайы камерада жұмыс істеп  тұрған аппарттың шуы кезінді  ұйықтатуға әдет етіп үйреткен. Рентген аппартының сәулелерін  тышқандар жатқан жаққа қарай  жібергенде бірнеше секунд ішінде  олар ояна бастаған. Рентген аппаратының  тышқандар жатқан жаққа жібермегенде, олар оянбаған. Көзі көрмейтін, соқыр  жануарлар да осылайша әсерленген.

          

       Тышқандар қалыпты жағдайда қараңғы жерді ұнатады. Бірақ иондық сәулеленудің ағымына сезімтал болғандықтан, олар камераның қараңғы бөлімінен жарық бөлмесіне шығуға мәжбүр болады.

      Балықтар аквариумның  сәулеленбеген жағынан жүзіп  кетіп, сәулеленген жағына барып  қоректенуді таңдаған. Жасушалар  құрамының арасында радиосезімталдығы  үлкені ядролар. Ядролардың үлкен  радиосезімталдық қасиеті сәулеленген  жасушаның жарақаттануының (лучевое  поражение) дамуында шешімді роль  атқарады.

 

          Қытай хомягінің 200 р сәулелендіру әсерінен кейін жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде ДНК молекуласының комплексінің бұзылғаны және дегидратацияға (су молекуласының бөлініп шығуы) түскені байқалған. ДНК құрылымының бұзылуынан басқа, ДНК молекуласынан цитоплазмаға информацияның берілуі (яғни құбылыстардың реттелуі) бұзылған, сонымен қатар жасуша ішіндегі құрылымдардың жасушаларының қызметі де бұзылған.

          

          Сонымен, әр түрге жататын тірі жәндіктер және жануарлар тіршілігінің жойылуы сәулелену мөлшерінің деңгейіне байланысты. Бактериялардың және қарапайым жәндіктердің иондық сәулелену әсеріне сезімталдығы төмен. Гүлдердің иондық сәулелену әсеріне сезімталдығы төмен. Саңырауқұлақтардың сәулеленуге сезімталдығы өте жоғары. Көпшілік жоғары өсімдіктердің иондық сәулелену әсеріне сезімталдығы жоғары. Сүтқоректілердің иондық сәулелену әсеріне сезімталдығы өте жоғары.

          

 

        Табиғи радиациялық фонның деңгейлері. Космос сәулелері және Жердің табиғи радиоактивтік заттары – радиация фонын құрады.

      Жер шарында табиғи  радтоактивтік заттар әр түрлі  деңгейде болады. Жазық далада  табиғи радиациялық фонның деңгейі  төмен, таулы жерде – жоғары, уран  рудасы бар жерде және уран  рудниктерінде - өте жоғары.

 

Радиорезистентілік

 

          Биологиялық түрдің өзіне тән иондаушы сәулелену әсеріне қарсы тұру шамасы. Бұлшықет, жүйке және сүйек ұлпаларына радиорезистентілік тән.

 

Нейтронная терапия как  способ преодоления радиорезистентности

Нейтронная терапия как  способ преодоления радиорезистентности

Экстракт рябины повышает радиорезистентность  организма.

Характеристика фона радиорезистентности.

Вероятность увеличения радиорезистентности.